Morgunblaðið - 20.09.2003, Blaðsíða 32

Ú
RSLIT evrukosninganna í
Svíþjóð eru afdráttarlaus.
Kosningaþátttakan var rúm
80% og úrslitin urðu að um
56% höfnuðu upptöku evr-
unnar meðan tæp 42% studdu hana ásamt
þátttöku í myntbandalagi Evrópusam-
bandsins. Þetta gerist þrátt fyrir að allar
helstu valdastofnanir samfélagsins með
Göran Person forsætisráðherra og flesta
ráðherra ríkisstjórnarinnar í fararbroddi
hafi rekið ákafan áróður fyrir jái. Stjórn-
arandstaðan á hægri vængnum, stórfyr-
irtækin, samtök aðila vinnumarkaðarins og
flestir fjölmiðlar landsins lögðust sömuleið-
is á árar með upptöku evrunnar. Þeim mun
stærri er sigur þeirra sem hvöttu Svía til
að standa vörð um sænska velferðarríkið,
lýðræðið, sjálfsákvörðunarréttinn og fulla
atvinnu með sjálfstæðri hagstjórn. Það var
ekki svo, eins og mörgum hættir til að
álykta, að kosningarnar hafi aðeins snúist
um það að vera með eða á móti evrunni.
Kosningarnar snerust ekki síður um kosti
evrunnar annars vegar og kosti þess að
taka hana ekki upp hins vegar.
Auðvitað bar nokkuð á neikvæðum eða
hræðslukenndum áróðri á báða bóga eins
og gengur. Stuðningsmenn evrunnar
reyndu sumir hverjir að hræða menn til
fylgis við sinn málstað með því að tala um
einangrun og áhrifaleysi, versnandi lífs-
kjör, fyrirtækjaflótta og fleira í þeim dúr
yrði evran ekki samþykkt. Atvinnurek-
endur og stórfyrirtæki eins og Ericson létu
glitta í hótanir um flutning með umdeildum
árangri fyrir sinn málstað. Eins gripu ýms-
ir andstæðingar evrunnar til þess að draga
upp dökka mynd af neikvæðum afleiðingum
hennar fyrir sænskt samfélag. Í heildina
voru umræðurnar þó uppbyggilegar og
reknar á jákvæðari forsendum á báða bóga
en ætla hefði mátt í ljósi þess hversu
hræðsluáróður vill verða freistandi og nær-
tækur við svona aðstæður.
Hvers vegna nei?
Áhugavert er að skoða hvers vegna neiið
varð jafn afgerandi og raun ber vitni og
hvað liggur að baki niðurstöðunni. Athygli
vekur að það er mikil andstaða kvenna og
ungs fólks sem gerir gæfumuninn. Þar með
fýkur sú goðsögn, a.m.k. hvað Svía snertir,
að andstaða við Evrópusamrunann sé ein-
hvers konar íhaldssemi og þjóðrækni eldri
kynslóðarinnar. Yngstu kjósendurnir í Sví-
þjóð, á aldrinum 18-22 ára, reyndust afger-
andi andv
öllum ald
Stuðnin
ast við að
ekki þýtt
Aðildarsin
undantek
Vel upp
hins vega
óafturkræ
sem ekki
irgefið klú
Hugmy
verið upp
stendur y
endum er
standa ut
að þýða a
ar aðstæð
til að vefe
andstæðu
töku evru
stuðningu
yfirleitt h
skammti
islegt að s
fellt sýnt
á árunum
sambandi
Sigur lýðræðis og velf
Eftir Steingrím J. Sigfússon
32 LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
EILBRIGÐISMÁL eru lang-
stærsti útgjaldaliður ríkissjóðs.
Heilbrigðismál snerta einnig
mikilvægustu hagsmuni hvers
einstaklings. Þrátt fyrir aug-
ljóst mikilvægi málaflokksins er víða pottur
brotinn í heilbrigðismálum þjóðarinnar sem þó
er sú sjötta ríkasta í heimi.
Heildarútgjöld Landspítala-háskólasjúkra-
húss eru um 25 milljarðar króna á ári. Til sam-
anburðar kosta um allir framhaldsskólar
landsins um 10 milljarða króna á ári. Halla-
rekstur Landspítalans hefur verið viðvarandi
og fyrir árið 2003 stefndi hallinn vel á annan
milljarð króna án fjárauka. Við blasir að nú-
gildandi kerfi með stökum tímabundnum
plástrum gengur engan veginn upp.
Samkeppni í lyfjamálum
Fólk þarf að átta sig á því að núverandi fjár-
magn dugar einfaldlega ekki fyrir þeirri þjón-
ustu sem spítalinn veitir. Annaðhvort þarf að
auka fjármagn eða breyta þjónustunni. Í raun
þarf að gera hvoru tveggja. Til að byrja með
þarf að skilgreina ítarlega hvert hlutverk
Landspítala-Háskólasjúkrahúss á að vera.
Fara verður yfir lögbundið hlutverk spítalans
og hvert hið æskilega og raunhæfa hlutverk
hans sé. Það er ekki gefið að Landspítalinn
eigi að sinna allri þeirri þjónustu sem hann
gerir nú. Hugsanlega er spítalinn að vinna
verk sem eiga betur heima annars staðar, s.s.
hjá heilsugæslunni.
Ná þarf sömuleiðis niður lyfjakostnaði en
samanburður við lyfjaverð í nágrannaríkjum
sýnir að það er hægt. Lyfjakostnaður spít-
alans er um 6,5 milljón krónur á degi hverjum.
Taka þarf upp raunverulega samkeppni við
sölu lyfja til heilbrigðisstofnana en nú búa þær
við óeðlilegt samkeppnisumhverfi lyfsala sem
leiðir af sér dýrari lyf en ella. Regluverkið
virðist einnig oft vera miðað fremur að þörfum
lyfsala en við hag heilbrigðisstofnana, s.s. að
því er varða merkingar o.fl.
Stytta þarf biðlista sem eru einfaldlega dýr-
ir, ekki einungis fyrir þá sem fyrir biðinni
verða heldur einnig fyrir þjóðfélagið allt. Það
ætti því að vera auðsótt mál að hreinsa þá upp
ef aðeins er litið á krónur, aura og hagkvæmni.
Skoða breytt rekstarform
Launakostnaður er um 65% af heildar-
útgjöldum Landspítalans og því skipta starfs-
manna- og kjaramál miklu máli fyrir afkomu
spítalans. Ná þarf böndum yfir starfs-
mannafjölda og forðast kostnaðarsamar kjara-
deilur, þó hefur margt jákvætt gerst í þeim
málum undanfarin misseri.
Skoða verður með opnum huga breytt
rekstrarform í heilbrigðisþjónustunni. Jafn-
framt þessu verður þó að tryggja fullt aðgengi
allra einstaklinga að heilbrigðisþjónustunni
óháð efnahag. Breytt rekstrarform getur þó
vel verið lausn á ýmsum vanda heilbrigð-
isþjónustunarinnar
Einnig þarf að huga að því að láta fjármagn
ríkisvaldsins fylgja sjúklingunum í mun meiri
mæli en nú er gert en svipuð aðferðarfræði
hefur verið tekin upp í menntakerfinu hvað
varðar nemendur. Með því ætti að fást betri
nýting mannafla og tækja og meiri skilvirkni í
þjónustu heilbrigðisstofnana og jafnvel sam-
keppni á milli þeirra. Sjúkrahús Suðurlands
ætti t.d. að geta boðið höfuðborgarbúum upp á
ákveðna þjónustu og fengið fjármagn frá rík-
isvaldinu í samræmi við þá þjónustu. Samhliða
slíkum breytingum þarf þó að ljúka að kostn-
aðargreina heilbrigðisþjónustuna.
Færa á þjónustu heilsugæslu og öldr-
unarþjónustu til sveitarfélaga enda hefur það
tekist vel þar sem það hefur verið gert. Í því
sambandi mætti hugsa sér að bæjarfélagið
þyrfti að standa straum af kostnaði við að legu
sjúklinga, s.s. eldri borgara, á sjúkrahúsum
eftir að meðferð þeirra lýkur þar. Við það
myndast hvati hjá bæjarfélögum að byggja
hjúkrunarheimili þar sem hvert rúm er marg-
falt ódýrara en rúm á sjúkrahúsum. Nú er of
hátt hlutfall sjúkrahúsrúma notuð til að sinna
einstaklingum sem ættu frekar heima á hjúkr-
unarheimilum ásamt allt of löngum biðlista
eftir plássi á hjúkrunarheimilum.
Skoða ber einnig þá kosti að hafa hjúkr-
unarheimili í stærri einingum en nú er gert.
Við slíkt myndast forsendur fyrir stærð-
arhagkvæmni og samnýtingu á þjónustu s.s.
íþróttaaðstöðu, félagsstarf, endurhæfingu
o.s.frv. Þjónustuíbúðir aldraða ættu einnig
heima á slíku svæði og myndu íbúar þeirra
njóta góðs af umræddri þjónustu. Þörfum
maka sem þurfa á mismikilli umönnun væri
einnig mætt með nálægð þjónustuíbúða aldr-
aða við hjúkrunarheimili.
Grunnskylda samfélagsins
Það kemur á óvart við að heimsækja sjúkra-
stofnanir á Íslandi hve mikið er um gjafir frá
einstaklingum og félagasamtökum. Hjá mörg-
um heilbrigðisstofnunum hafa flest tæki og bún-
aður verið keypt fyrir gjafafé. Heilbrigðisþjón-
usta á Íslandi væri ekki sjón að sjá án velvilja
einstakra Íslendinga síðustu áratugi. Þótt Ís-
lendingar hafi sýnt mikla gjafmildi í garð heil-
brigðisþjónustunnar þarf því miður meira til.
Velferðarkerfi, sem býr við forgangsröðun nú-
verandi ríkisstjórnar, þarf sem aldrei fyrr á
venjulegum borgurum að halda. Það þarf því
þjóðarátak til að koma heilbrigðismálum þjóð-
arinnar á réttan kjöl. Sérstaklega þegar breytt
aldurssamsetning þjóðarinnar er höfð í huga.
Samkvæmt Hagfræðistofnun Háskóla Íslands
mun hlutfall eldri borgara miðað við þá sem eru
á vinnualdri tvöfaldast næstu 50 árin.
Það er grunnskylda samfélagsins að sinna
sjúkum og slösuðum samborgurum sóma-
samlega ásamt því að tryggja viðunandi úrræði
fyrir aldraða. Á meðan þessir hlutir eru í ólestri
þá getur ríkisvaldið erfiðlega réttlætt önnur út-
gjöld.
Lögum
heilbrigðismálin
Eftir Ágúst Ólaf Ágústsson
Höfundur er alþingismaður Samfylkingarinnar
og situr í heilbrigðis- og trygginganefnd.
Í
fyrir le
stór se
leiguh
um hú
þess a
eftir fé
mati s
ismark
anförn
biðlist
hugsan
Þes
stað ve
framh
Þetta
arkost
og fast
prósen
Viðb
hafa au
einsta
Frá ár
veitt u
Reykj
Sveita
Þ
h
Eftir
ÖÐRUM TIL LÍFS
Margir voru djúpt snortnir afsögu Auðar Valdimarsdóttur,litlu stúlkunnar sem nýlega
gekkst undir lifrarígræðslu í Banda-
ríkjunum og sagt var frá í Morgun-
blaðinu í fyrradag. Saga Auðar fjallar
auðvitað öðrum þræði um þrautseigju,
væntumþykju og von allra þeirra sem
að henni standa, sem þrátt fyrir allt
hefði þó tæpast dugað til að skipta
sköpum í baráttunni við þann sjaldgæfa
sjúkdóm er þjáði hana. Örlagaþráður
sögu hennar er nefnilega spunninn af
ókunnugri manneskju sem tók hug-
rakka ákvörðun í þeirri von að það
mætti verða öðrum til lífs og tókst
þannig að glæða viðkvæman neista því
afli að hann hefur nú í fullu tré við áföll
lífsins.
Foreldrar Auðar, þau Ásdís Ásgeirs-
dóttir og Valdimar Jónsson, sem röktu
sögu dóttur sinnar í blaðinu, segja að
þeim sé mikið í mun að vekja umræðu
um líffæragjöf á Íslandi, enda sé hún
lítil. „Ég veit ekki hvernig ég hefði
brugðist við hefði ég verið í þeirri að-
stöðu að vera beðin að gefa líffæri úr
einhverjum mér nákomnum fyrir þessa
reynslu, en núna myndi ég ekki hugsa
mig tvisvar um, og sama má segja um
alla sem við þekkjum og hafa fylgst með
veikindum Auðar,“ segir Ásdís. Þau
viðbrögð er hún lýsir eiga án efa við um
marga þá sem aldrei hafa staðið frammi
fyrir því að taka afstöðu til líffæragjaf-
ar. Jafnvel þótt flestir væru tilbúnir til
að gefa eigin líffæri eða lífræn efni,
myndu þeir hinir sömu hugsa sig um
tvisvar ef þess væri farið á leit að þeir
gæfu líffæri úr nákomnum ættingja,
ekki síst vegna þess að erfitt getur
reynst að taka slíkar ákvarðanir undir
því álagi sem skapast er dauðinn knýr
dyra, eins og gerist í slíkum tilfellum.
Ákjósanlegast er því að hver og einn
geri sjálfur upp hug sinn varðandi það
hvort hann vilji gefa líffæri eða lífræn
efni til læknismeðferðar annars ein-
staklings. Eins og þau Auður og Valdi-
mar benda á er hægt að láta skrá sig
hér á landi sem líffæragjafa og hefur
Landlæknisembættið þegar gefið út
fræðslubækling um líffæragjafir. Í hon-
um er, auk fræðslu, að finna líffæra-
gjafakort sem hægt er að fylla út og
geyma í veski. Með því að ganga með
slíkt kort gefur viðkomandi aðili til
kynna að vilji hans sé skýr hvað þetta
varðar, en hann þarf þó að vera orðinn
18 ára gamall.
Þótt tiltölulega fáir einstaklingar
standi frammi fyrir því að þurfa líffæra-
ígræðslu, er staðreyndin samt sem áður
sú að eftirspurn eftir líffærum fer ört
vaxandi eftir því sem læknavísindunum
fleygir fram. Reynsla á borð við þá sem
fjölskylda Auðar litlu gekk í gegnum og
sagði frá í Morgunblaðinu er vel til þess
fallin að brýna fyrir okkur öllum mik-
ilvægi þess að taka meðvitaða afstöðu
um þetta málefni. Þó ákvörðun um að
gefa líffæri eða önnur lífræn efni kunni
að virðast óraunveruleg eða jafnvel
ónauðsynleg í daglegu lífi fullfrísks
fólks, er ekki lítils vert að geta hugs-
anlega einhvern tíma fært einhverjum
stærstu gjöf sem hægt er að færa – lífið
sjálft.
VERKTAKI ÚTI Í VINDINUM
Það hefur viljað loða við verklegarframkvæmdir á Íslandi að um-
gengni við þær sé ekki til fyrirmyndar.
Úr draslarahættinum hefur þó dregið
verulega á síðustu árum, enda hafa æ
fleiri fyrirtæki markað sér umhverfis-
stefnu og átta sig á mikilvægi þess fyrir
ímynd sína að þau gangi vel um um-
hverfið.
Í því ljósi vekur lýsing blaðamanns
Morgunblaðsins á aðkomunni að virkj-
anasvæðinu við Kárahnjúka, sem birt-
ist í blaðinu í fyrradag, talsverða furðu.
Í frétt blaðsins segir m.a.: „Mikið af
plast- og pappaúrgangi feykist nú með
vindum um virkjanasvæðið við Kára-
hnjúka og kveður svo rammt að óþrifn-
aðinum að fulltrúar Umhverfisstofnun-
ar og Heilbrigðiseftirlits Austurlands
fóru á vettvang í fyrradag til að skoða
ástandið.
Svo virðist sem ekki sé gengið frá
plastfilmum utan af einingahúsum sem
verið er að reisa á svæðinu, heldur
fjúka þær víða um þetta mikla svæði,
ásamt ýmsu pappadrasli og öðrum um-
búðum.
Mest er af ruslinu í Laugarvalladal,
umhverfis búðasvæðið við Kárahnjúka,
við Hafrahvamma og á leiðinni frá Ax-
ará inn að virkjunarsvæðinu.
Eftirlitsmenn hafa sl. mánuð ítrekað
óskað eftir því við Impregilo að ruslið
verði hreinsað burt og séð til þess að
því sé fargað á réttan hátt, en forsvars-
menn fyrirtækisins virðist hafa dauf-
heyrst við þeirri bón og ástandið held-
ur farið versnandi.
Þá virðist sem einhverjir aðilar við
virkjunarframkvæmdina hendi miklu
magni sorps í Jökulsá og sé það aðeins
tímaspursmál hvenær draslið fljóti upp
á bakka niðri í byggð. Sem dæmi um
það sem hent er í ána er heimilissorp,
plastbrúsar og alls kyns umbúðir.“
Svör talsmanns ítalska verktakafyr-
irtækisins Impregilo um að stundum
„missi menn frá sér“ umbúðir í vind-
inum, eru ekki sannfærandi og benda
reyndar að öðru leyti til þess að það sé
kannski fyrst nú þessa dagana, sem
sorphirða og -flokkun er að komast í lag
hjá fyrirtækinu.
Ítalska verktakafyrirtækið Imp-
regilo reisir virkjunina í umboði Lands-
virkjunar. Í umhverfisstefnu Lands-
virkjunar segir: „Við ætlum að leitast
við að hanna, byggja og viðhalda mann-
virkjum okkar og nánasta umhverfi
þeirra þannig að þau sómi sér vel.“ Þar
segir líka: „Við ætlum að gera sömu
kröfur í umhverfismálum til þeirra að-
ila er vinna fyrir okkur sem verktakar
og ráðgjafar og við gerum til okkar
sjálfra.“
Í „leiðum að markmiðunum [í um-
hverfismálum] vegna byggingar Kára-
hnjúkavirkjunar“, sem er að finna á
heimasíðu Landsvirkjunar, segir jafn-
framt: „Ákvæðum í lögum og reglu-
gerðum er varða heilbrigðis- og meng-
unarmál verði stranglega framfylgt í
samvinnu við viðkomandi yfirvöld. Við
meðhöndlun efna og úrgangs skal hafa
eftirfarandi forgangsröð að leiðarljósi:
Draga úr magni, endurnýta, endur-
vinna, farga.“
Með þvílíkri umgengni um landið
sem áður er lýst kemur Impregilo ekki
aðeins óorði á sjálft sig, heldur líka
verkkaupann, Landsvirkjun. Í ljósi
þeirrar áherzlu, sem Landsvirkjun
leggur á góða umgengni, og þess að
Kárahnjúkavirkjun er þegar nógu um-
deild frá sjónarmiði umhverfisverndar,
hlýtur Landsvirkjun að leggja allt kapp
á að verktakinn reki af sér slyðruorðið í
þessum efnum sem öðrum.