Morgunblaðið - 05.11.2003, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SIGURÐUR Gústafsson,hönnuður og arkitekt,hreppti Torsten og WanjaSöderbergs Scandinav-
iska Designpris í ár, en það eru ein
virtustu hönnunarverðlaun í heim-
inum í dag, og nemur verðlauna-
upphæðin 500.000 sænskum krón-
um, eða tæpum fimm milljónum
íslenskum. Sigurður segir að út-
hlutunarnefnd verðlaunanna sé
skipuð safnstjórum hönnunar-
safna allra Norðurlandanna, og
viðurkenningin sé fyrir störf hans
að hönnun á liðnum árum. Hönn-
uðir úr öllum greinum hönnunar
koma til greina; viðurkenningin
nær yfir vítt svið, og í fyrra var
það til dæmis grafískur hönnuður
sem fékk verðlaunin og fyrir
nokkrum árum fékk Liv Blåvarp
skartgripahönnuður þau, en hún
sýndi verk sín nýverið í Norræna
húsinu í Reykjavík. „Verðlaunin
eru góð fyrir mitt eigið egó, en því
miður hafa þau ekki mikla þýð-
ingu á Íslandi. Þar er ekki tekið
eftir svonalöguðu og verðlaun sem
þessi virðast skipta Íslendinga litlu
máli. Þeir gera sér enga grein fyr-
ir þýðingu viðurkenninga af þessu
tagi, og mér finnst ríkja algjört
skilningsleysi á þessari grein yf-
irleitt.“
Ráðherrann upptekinn
Sigurður er þungorður í garð
stjórnvalda sem hann segir ekki
bera nokkurt skynbragð á gildi og
möguleika hönnunar í íslensku
menningarsamfélagi. „Ég er til
dæmis að sýna út um allan heim;
núna í Shanghai í Kína, á sýningu
sem fer þaðan til Peking, og auð-
vitað er það um leið kynning á ís-
lenskri menningu. Það eru fyr-
irtæki sem ég vinn með sem standa
að sýningunni. Utanríkisráðu-
neytið og iðnaðarráðuneytið virð-
ast ekki taka eftir þessu, eða gera
sér grein fyrir því að þarna sé ver-
ið að kynna íslenska menningu. En
verðlaun og viðurkenningar eins
og ég hef verið að fá eru ekki grip-
in upp af götunni. Að baki liggur
mikil vinna. Verðlaunin sem ég
var að fá núna eru sambærileg við
bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs og verðlaunaféð til
marks um að þetta eru ein stærstu
hönnunarverðlaun í heiminum.
Þegar verðlaunaveitingin var
kynnt kom fólk úr sjóðnum hing-
að, en íslenski menntamálaráð-
herrann hafði ekki tíma til að vera
á staðnum, vegna þess að hann var
að undirrita samning um bygg-
ingu á sundlaug úti á landi. Mér
fannst það segja sína sögu, og vera
móðgun við það fólk sem var kom-
ið hingað frá útlöndum til að
kynna og veita þessi verðlaun á Ís-
landi.“
Hafa talað í 30 ár
um hönnunarmiðstöð
Sigurður segir stjórnmálamenn
gjarna á að tala um hönnun á tylli-
dögum, án þess að hafa nokkurn
skilning á greininni þess á milli.
„Það er búið að tala um það í þrjá-
tíu ár að stofna hér hönnunar-
miðstöð, það er ennþá verið að tala
um það, en ekkert gerist. Að vísu
er búið að stofna hönnunarsafn og
er það mikil framför. Þeir sem að
því stóðu eiga þakkir skildar. Það
er ausið fé í fólk sem vinnur við
alls konar handverk, og ef þú ferð
á Netið og flettir í leitarvélum að
Icelandic Design, þá færðu upp
ótal lopapeysusíður. Hvar er ís-
lensk hönnun? Við sem erum að
vinna í þessari grein erum að
plægja nýja markaði erlendis, og
gerum það upp á eigin spýtur. En
þeim sem ná árangri er ekki
hampað að verðleikum, og ekkert
gert úr árangri þeirra. Þó getur
legið áratuga vinna að baki ár-
angrinum. Sjálfur er ég búinn að
vera í þessu í tíu ár, og búinn að
fylla 400 fermetra sal af hús-
gögnum, og er rétt að byrja. Það
er ómögulegt að skilja hvers
vegna það fólk sem hefur náð góð-
um árangri er ekki nýtt betur.
Þetta fólk gæti til dæmis verið að
hanna fyrir sendiráðin og op-
inbera staði, til dæmis staði sem
erlendir gestir sjá. Úti í löndum
stendur alltaf við verk mín að ég
sé íslenskur hönnuður, en sú eft-
irtekt sem það vekur úti nær ekki
hingað heim. Stundum held ég að
það væri betra að flytja til útlanda,
því í rauninni bý ég á Íslandi en
vinn mest erlendis. Á síðustu
þremur árum er ég búinn að fá sex
milljónir í heiðursverðlaun fyrir
verk mín, en það eina sem ég heyri
frá íslenskum stjórnvöldum er að
ég fæ að borga helminginn af þess-
um peningum í skatt. Þó eru þetta
ekki tekjur í hefðbundnum skiln-
ingi, heldur viðurkenning á fram-
lagi mínu til þessarar greinar;
hönnunarinnar.“
Sigurður segir ólíku saman að
jafna, áhuga stjórnvalda á öðrum
Norðurlöndum og hér heima.
Blaðamaður minnist þess að hafa
sótt alþjóðlegar tónlistarstefnur,
þar sem Danir, Svíar og Finnar
hafa lagt mikið upp úr því að
kynna það besta í sinni hönnun um
leið og þeir kynntu tónlist sína. Á
sýningarbásum voru húsgögn og
annar búnaður eftir þeirra
fremstu hönnuði, unga sem
reynda, og vissulega vöktu þeir
miklu meiri athygli en þeir básar
sem ekkert var í lagt. Erum við
ekki að nýta svona tækifæri til að
kynna okkar hönnun? „Það má
segja að iðnaðarráðherra hafi ver-
ið að vinna eitthvað að hönn-
unarmálum, en almennt er þetta
bara kosningatal, og svo gerist
ekki neitt. Ég starfaði lengi í
Form-Ísland, en nennti því ekki
lengur, ég hafði ekki tíma til að
tala um hluti sem aldrei verða að
veruleika. Ég veit því ekki lengur í
hvaða farvegi stofnun hönnunar-
miðstöðvar er, en eins og ég sagði
er búið að tala um það í þrjátíu ár
að koma henni á koppinn.“
Sigurður hefur í æ ríkar
snúið sér að erlenda hönn-
unarmarkaðinum vegna á
leysis hér heima. Hann er
arkitekt, og hefur verið að
hús fyrir Íslendinga, síðas
urskóla fyrir Reykjavíkur
hann segir þann markað a
vísi. „Nú vil ég fara að sjá
gerast. Árið 2005 verður t
hönnunarár í Svíþjóð, og é
gjarnan sjá fólk hætta að t
um hlutina og fara að gera
hvað. Svo finnst mér líka a
fólk sem býr að minnsta ko
landi eigi að njóta lágmark
ingar af íslenskum ráðamö
þegar það fær alþjóðlega v
urkenningu. Annað finnst
dónaskapur. Manni er ekk
sinni óskað til hamingju.“
Englendingar eru farni
hanna mikið fyrir ítölsk fy
að sögn Sigurðar, vinna þó
una heimafyrir. Fyrir Bre
þetta ekki bara gríðarleg
kynning, velgengnin skila
inni líka tekjum. „Mér finn
sérkennilegt að ekki skuli
vilji til þess að nýta sér vel
íslenskra hönnuða íslensk
ingu til framdráttar.“ Ver
unum sem Sigurður fékk n
að verk hans eru nú til sýn
Röhsska-safninu í Gautabo
sýningin verður opnuð á m
dag. „Þegar sýningin var k
Sigurður Gústafsson fær virt hönnunarver
Stjórnmálamenn
tala um hönnun
en gera lítið
Morgunblað
Sigurður Gústafsson ásamt Elsebeth Welander-Berggren, forstö
manni Röhsska-safnsins, við athöfnina í Norræna húsinu á dögun
Stólinn Tangó sem Sigurð
ÓGN VIÐ HEIMSFRIÐINN?
Niðurstöður skoðanakönnunarmeðal íbúa Evrópusam-bandsins, sem gaf til kynna
að í þeirra augum væri Ísrael það
ríki sem talið er mesta ógnin við
heimsfriðinn, hefur vakið mikla at-
hygli. Könnunin, sem framkvæmd
var á vegum framkvæmdastjórnar
Evrópusambandsins, náði til 7.515
íbúa í öllum fimmtán aðildarríkjum
ESB. Þegar spurt var hvort einstök
ríki væru talin ógna friði í heiminum
töldu flestir það eiga við um Ísrael
eða 59%. Alls sögðust 53% vera
þeirrar skoðunar að Bandaríkin, Ír-
an og Norður-Kórea væru ógn við
frið í heiminum, 52% Írak, 50% Afg-
anistan og 48% Pakistan.
Það er hægt að túlka þessar nið-
urstöður á mismunandi vegu. Í
fyrsta lagi blasir við að þessar nið-
urstöður lýsa mikilli andúð á stefnu
Ísraelsstjórnar gagnvart Palestínu-
mönnum og þeim yfirgangi er þeim
síðarnefndu hefur verið sýndur á
hernumdu svæðunum. Ísraelar hafa
hvað eftir annað gripið til það harka-
legra aðgerða að flestum er ofboðið.
Ekki skal þó gert lítið úr þeim
mikla öryggisvanda er Ísraelar búa
við. Sú stefna öfgaafla meðal Palest-
ínumanna að beita sjálfsmorðsárás-
um gegn óbreyttum borgurum í Ísr-
ael er fyrirlitleg. Skiljanlegt er að
stjórnvöld í Ísrael reyni að vinna
gegn þeirri ógn líkt og ríkisstjórnir
allra ríkja er stæðu frammi fyrir
sama vanda myndu gera.
Þær leiðir sem farnar hafa verið
virðast hins vegar oft fremur til þess
fallnar að draga úr öryggi Ísraels en
auka það. Brynvörðum sveitum er
beitt gegn óbreyttum borgurum, hús
jöfnuð við jörðu í stórum stíl og unn-
ið er að byggingu múrs til að skilja
að Ísrael og Vesturbakkann án þess
þó að nokkuð sé skeytt um rétt Pal-
estínumanna á svæðinu. Þjóð sem
vill að virðing sé borin fyrir sér hag-
ar sér ekki með slíkum hætti.
Ísraelsk stjórnvöld hafa sent frá
sér mótmæli vegna skoðanakönnun-
arinnar þar sem segir m.a. „Evr-
ópubúar virðast ekki átta sig á þeim
þjáningum sem Ísraelar hafa mátt
þola.“ Fjölmiðlar í Ísrael hafa sömu-
leiðis gagnrýnt könnunina og ráð-
herra í ísraelsku ríkisstjórninni hef-
ur lýst yfir að hún sé lýsandi fyrir
gyðingahatur meðal íbúa Evrópu.
Ísraelar geta að mörgu leyti sjálf-
um sér um kennt ef viðhorf í þeirra
garð meðal Evrópubúa eru neikvæð
og einkennast af reiði . Það er ekki
hægt að vísa allri gagnrýni á Ísrael
og aðgerðir Ísraela gegn Palestínu-
mönnum á bug sem gyðingahatri.
Evrópubúar verða hins vegar
jafnframt að horfa í eigin barm.
Gyðingahatur er sorglegur hluti af
sögu Evrópu. Því er eðlilegt að
menn velti því fyrir sér hvort við-
horf í garð Ísraels séu að einhverju
leyti lituð af sögunni en ekki ein-
ungis framferði þeirra gagnvart Pal-
estínumönnum.
Enn má reglulega sjá fréttir af því
að grafreitir gyðinga eða bænahús
hafi verið svívirt. Ekki síst hafa slík-
ar fréttir borist reglulega frá
Frakklandi á síðustu misserum. Síð-
ast í gær varð yfirmaður sérsveita
þýska hersins að segja af sér eftir að
hafa orðið uppvís að því að taka und-
ir með þingmanni er lagði að jöfnu
aðgerðir gyðinga í rússnesku bylt-
ingunni árið 1917 og stríðsglæpi
nasista.
Það heyrist æ oftar í umræðunni í
Evrópu að aðgerðir Ísraela á her-
numdu svæðunum séu sambærilegar
við framferði nasista í síðari heims-
styrjöldinni. Það þjónar út af fyrir
sig engum tilgangi að bera saman
fjöldamorð. Helför nasista gegn gyð-
ingum er á ýmsan hátt einstök í sög-
unni, ekki einungis vegna grimmd-
arinnar sem einkenndi hana heldur
umfangsins og þess hve kerfisbund-
in og skipulögð hún var. Stalín tókst
hins vegar að drepa fleira fólk en
Hitler.
Hvað á að segja um aðgerðir
Rússa í Tétsníu, Kínverja í Tíbet eða
þá stefnu stjórnvalda í Norður-Kór-
eu þar sem milljónir hafa látist úr
heimatilbúinni hungursneyð og
milljónir til viðbótar hafast við í
fangabúðum. Eða fjöldamorðin fyrir
áratug á Balkanskaga. Samanburður
á því hvaða fjöldamorðingjar hafa
gengið lengst á einfaldlega ekki við.
Það má einnig velta niðurstöðum
skoðanakönnunar Evrópusambands-
ins fyrir sér út frá öðru sjónarhorni.
Hún er að mörgu leyti til marks um
þá miklu gjá sem er að myndast milli
Bandaríkjanna og Evrópu í öryggis-
málum. Þótt stefna Ísraela varðandi
hernumdu svæðin eigi sér fáa mál-
svara í Evrópu er erfitt að líta svo á
að Ísrael ógni öryggi Evrópu. Hins
vegar getur ástandið fyrir botni
Miðjarðarhafs ógnað heimsfriðnum.
Að rúmlega helmingur íbúa ESB
telji Bandaríkin ógn við heimsfrið-
inn, jafnmargir og nefna Íran og
Norður-Kóreu, segir mikla sögu um
þann mun sem er á viðhorfum sitt
hvorum megin Atlantshafsins.
ÓSÖGÐ SAGA
Finnskur sagnfræðingur, ElinaSana, heldur því fram í nýrri bók
að finnsk stjórnvöld hafi sent þús-
undir sovéskra stríðsfanga í fanga-
búðir nasista í síðari heimsstyrjöld-
inni. Telur Sana að Finnar hafi látið
undan þrýstingi nasista í mun meira
mæli en hingað til hefur verið talið.
Á síðustu árum hafa ítrekað verið
dregnar fram í dagsljósið nýjar upp-
lýsingar um beint og óbeint samstarf
stjórnvalda í Svíþjóð og Finnlandi við
Þýskaland nasismans í síðari heims-
styrjöldinni en þessi ríki lýstu sig
hlutlaus í stríðinu og voru ekki her-
setin af Þjóðverjum líkt og Noregur
og Danmörk.
Er ekki orðið tímabært að stjórn-
völd í þessum ríkjum geri nú hreint
fyrir sínum dyrum og hafi frumkvæði
að því að hægt verði að rita þessa
sögu eins og hún raunverulega var, í
stað þess að umræða um þennan
kafla í sögu Norðurlandanna skuli
byggjast á getgátum um hvað gerð-
ist?