Morgunblaðið - 04.12.2003, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
K
aupmáttur launa hefur
hækkað um 11,3% frá
ársbyrjun 2000, en þá
voru kjarasamningar
sem nú eru flestir að
renna úr gildi gerðir. Þetta þýðir að
kaupmáttur hefur aukist um u.þ.b.
3% á ári á samningstímabilinu. Sam-
kvæmt tölum Hagstofunnar hefur
kaupmáttur opinberra starfsmanna
aukist á tímabilinu um 12,1%, en
kaupmáttur fólks á almennum
vinnumarkaði hefur aukist um 8,2%.
Tölur Kjararannsóknanefndar og
Kjararannsóknanefndar opinberra
starfsmanna benda til að kaupmátt-
araukningin sé jafnvel ívið meiri.
Fyrstu kjarasamningarnir á al-
mennum markaði voru gerðir í upp-
hafi árs 2000. Segja má að samning-
ar Flóabandalagsins við
vinnuveitendur hafi að nokkru leyti
gefið tóninn, en þeir voru undirrit-
aðir í mars árið 2000. Þorri félaga á
almennum markaði lauk gerð samn-
inga fyrir vorið. Kjarasamningar op-
inberra starfsmanna runnu út síðar
og flest félög opinberra starfsmanna
luku ekki samningsgerð fyrr en á
árinu 2001. Segja má að framhalds-
skólakennarar hafi að nokkru leyti
rutt brautina en þeir gerðu kjara-
samninga í árslok 2000 eftir löng og
hörð verkfallsátök.
Það er fróðlegt að skoða árangur
af þessum kjarasamningum nú þeg-
ar þeir eru almennt að renna út.
Þess ber þó að geta að samningar
opinberra starfsmanna renna ekki
úr gildi fyrr en á næsta ári og raunar
er dæmi um samninga sem gilda til
ársins 2005.
Sá samanburður sem hér er gerð-
ur er miðaður við 1. janúar árið 2000
og gildir jafnt um þá sem sömdu á
því ári og þá sem sömdu ári síðar.
Miðað er við tölur fyrir annan árs-
fjórðung 2003 hvað varðar tölur
Kjararannsóknanefndar, sem mælir
laun á almennum vinnumarkaði.
Launatölur frá Kjararannsókna-
nefnd opinberra starfsmanna miðast
við maímánuð 2003. Ekki er miðað
við júnímánuð vegna þess að þar er
farið að gæta sumarleyfa starfs-
manna, en þau hafa áhrif á meðal-
talsútreikninga og gefa því ekki rétt-
an samanburð.
Þó að tölur þessara tveggja
nefnda séu í aðalatriðum saman-
burðarhæfar er nauðsynlegt að hafa
í huga að tölur Kjararannsókna-
nefndar eru byggðar á úrtaki frá
rúmlega 150 fyrirtækjum og á
grundvelli þessara talna eru reiknuð
meðaltöl. Tölur Kjararannsókna-
nefndar opinberra starfsmanna eru
fengnar úr launabókhaldi ríkisins og
Reykjavíkurborgar og sýna því
raunverulega greidd meðallaun allra
sem starfa hjá þessum tveimur
vinnuveitendum. Þegar horft er á
einstaka hópa opinberra starfs-
manna þarf að hafa í huga að yfir-
vinna getur dreifst misjafnlega milli
mánaða. Þetta á t.d. við um grunn-
skólakennara sem starfa hjá
Reykjavíkurborg. Við útreikning á
heildarlaunum þeirra á þessu ári í
töflunni sem fylgir greininni er því
miðað við meðaltal heildarlauna á
fyrstu sex mánuðum þessa árs.
Vinnutími verkafólks
hefur lengst
Eitt af þeim atriðum sem Flóa-
bandalagið lagði megináherslu á við
gerð kjarasamninga í mars 2000 var
að lægstu launataxtar yrðu hækkað-
ir sérstaklega. Þetta var í samræmi
við samninga sem gerðir voru árið
1997. Þá voru laun á lægstu töxtum
tæpar 53.000 krónur á mánuði. Lág-
markslaun eru í dag um 93.000 á
mánuði. Forsendur fyrir því að
hækka lægstu laun þetta mikið voru
að sjálfsögðu þær að launahækkan-
irnar gengju ekki upp allan launa-
skalann. Tölur um launabreytingar
verkafólks benda ekki til þess að all-
ur hópurinn hafi hækkað í samræmi
við hækkun lægstu launa. Álykta má
sem svo að launabilið innan hópsins
hafi minnkað og töxtunum hafi verið
„þjappað saman“, eins og raunar
stefnt var að.
Hækkun lægstu launa segir hins
vegar ekki nema takmarkaða sögu
um hvernig hefur gengið að hækka
þá sem eru á lágum launum því sem
betur fer eru tiltölulega fáir á allra
an vinnudag fyrir fjóru
þannig að þessi breyting
engan hátt talist jákvæð. V
verkafólks hefur lengst
klukkustundir frá ársbyrj
en vinnuvika iðnaðarman
hins vegar styst um 2,8 s
sama tímabili. Í dag vinnu
fólk 48,6 tíma á viku en stj
vinna t.d. 39,6 tíma á vik
lægstu töxtunum. Ef eingöngu er
horft á verkafólk sem á aðild að ASÍ
þá hafa dagvinnulaun þessa stóra
hóps hækkað um 27,3% frá því að
samningar voru gerðir í ársbyrjun
2000. Meðaldagvinnulaun verkafólks
eru í dag um 143 þúsund á mánuði.
Hækkun dagvinnulauna verkafólks
er heldur minni en annarra hópa ef
sérfræðingar eru undanskildir en
dagvinnulaun þeirra hafa einungis
hækkað um 16,5%. Dagvinnulaun
iðnaðarmanna hafa hækkað aðeins
meira en verkafólks, en dagvinnu-
laun verslunar- og skrifstofufólks
hafa hækkað um rúmlega 31% sem
er heldur meiri hækkun en hjá
verkafólki.
Heildarlaun verkafólks hafa hins
vegar hækkað nokkru meira en ann-
arra stétta eða um 34,5% á meðan
heildarlaun iðnaðarmanna hafa
hækkað um 17% og heildarlaun af-
greiðslufólks hafa hækkað um
25,3%. Hér er hins vegar nauðsyn-
legt að hafa í huga að meðalvinnu-
tími verkafólks hefur lengst á þessu
tímabili. Vinnutími allra annarra
stétta innan ASÍ hefur hins vegar
styst nema sérfræðinga sem vinna
örlítið lengri vinnuviku en þeir gerðu
í ársbyrjun 2000. Verkafólk og iðn-
aðarmenn unnu að meðaltali lengst-
Tæplega fjögur ár eru síðan kjarasamningar v
Kaupmáttu
aukist um
frá árinu
Markmið þeirra sem gerðu síðustu
kaupmátt launa hefur gengið eftir, e
um 11,3% frá ársbyrjun 2000. Í sam
kemur fram að vinnutími hjá flestum
hefur hins vegar lengst hjá almenn
lengstan vinnudag a
Vinnuvika iðnaðarmanna hefur styst um 2,8 klukkutíma á síðus
vika verkafólks lengst um 0,7 tíma. Vinnuvika nær allra annarr
   " 234
, 




>?
9*.
L) )3 ?*
)"
*.
4*"*
*.
MB 42*B)
4-.  ,

>9 ?9 @A +


3 4-=) 4*"3 *27""* 4*"3 *25-1 >9 ?9 @A ;'=
*B)
'". -=
*B)
30,"". +". 0-'51 (
". 0-'51
4-=0="B "

B"
B .*"" D-,.3

D- 
.3 "








 " 



 
4
$+5$
4! 0111
 25$
4! 0112
9*.
L) )3 ?*
)"
*.
4*"*
*.
MB 42*B)
4-.  ,

5
 


*+,
" 
" ""







**,
6 "5
718,
908:
918,
9082
928;
7180
9281
9+81
0111 0112
KYOTO-BÓKUN Í HÆTTU
Það hefur legið fyrir um nokkurtskeið að afstaða Rússa muniráða úrslitum um afdrif Kyoto-
bókunarinnar um að draga úr útblæstri
gróðurhúsalofttegunda. Helsti efna-
hagsráðgjafi Vladimírs Pútíns Rúss-
landsforseta, Andrei Illiarionov, lýsti
því yfir í fyrradag að Rússar gætu ekki
fullgilt bókunina. Ekki virðist enn ljóst
hvort um endanlega afstöðu rússneskra
stjórnvalda sé að ræða en ef sú er raun-
in er Kyoto-bókunin í uppnámi þar sem
nauðsynlegt er að iðnríki sem standa
fyrir alls 55% af útblæstri gróðurhúsa-
lofftegunda verði að fullgilda hana.
Rússar hafa að undanförnu gefið út
misvísandi yfirlýsingar um afstöðu sína
til Kyoto-bókunarinnar. Á loftslagsráð-
stefnu í Moskvu í október lýsti Pútín
því sjálfur yfir í ræðu við setningu ráð-
stefnunnar að Rússlandsstjórn væri
enn að vega og meta kosti og galla þess
að fullgilda bókunina. Það er skoðun
margra rússneskra efnahagssérfræð-
inga, með Illiarionov fremstan í flokki,
að bókunin muni dæma Rússa til „fá-
tæktar“ og koma í veg fyrir að þeir nái
sér á strik efnahagslega, líkt og Illiar-
ionov orðaði það í október. Í gær tjáði
aðstoðarefnahagsráðherra Rússlands,
Mukhamed Tsikhanov, sig um málið og
sagði Rússa „færast í átt til staðfest-
ingar“ bókunarinnar.
Kyoto-bókunin hefur verið umdeild
frá upphafi. Ljóst hefur verið um nokk-
urra ára skeið að Bandaríkin myndu
ekki samþykkja samkomulag er þau
teldu að myndi draga úr hagvexti í
landinu og jafnframt hafa Bandaríkin
lagt áherslu á að þróunarríki yrðu að
vera hluti af heildarsamkomulagi um
gróðurhúsalofttegundir, en þau eru
undanskilin í Kyoto-bókuninni. Sam-
þykkti öldungadeild Bandaríkjanna
ályktun þessa efnis á sínum tíma með
99 atkvæðum gegn einu. Ekkert bendir
til að afstaða öldungadeildarinnar hafi
breyst en hún staðfestir alla alþjóðlega
sáttmála er Bandaríkin eiga aðild að.
Þá hefur George W. Bush Bandaríkja-
forseti sömuleiðis lýst því yfir að
Bandaríkin hafi ekki hug á að gerast
aðilar að bókuninni. Þar sem Bandarík-
in standa fyrir um fjórðungi af út-
blæstri gróðurhúsalofftegunda í heim-
inum hefur ávallt legið fyrir að án
þeirra myndi samkomulag koma að
takmörkuðu gagni. Ef Rússar snúa
sömuleiðis baki við Kyoto er ljóst að
jafnvel þótt þau ríki er hyggjast full-
gilda bókunina myndu framfylgja skil-
málum hennar myndi það einungis
skila mjög takmörkuðum árangri ekki
síst í ljósi þess að búist er við stór-
auknum útblæstri á næstu árum og
áratugum frá ríkjum á borð við Kína og
Indlandi, sem ekki þurfa að lúta skil-
málum Kyoto.
Sá vandi er Kyoto var ætlað að taka á
hverfur hins vegar ekki heldur eykst
hættan á loftslagsbreytingum þvert á
móti með hverju ári sem líður án þess
að gripið sé til aðgerða. Það væri
hættuleg þróun ef snúið yrði baki við
markmiðum Kyoto.
Margt bendir hins vegar til að jafn-
vel í Bandaríkjunum hafi stjórnvöld
auknar áhyggjur af þróuninni. Banda-
ríkin hafa varið æ hærri fjárhæðum til
rannsókna á þessu sviði og jafnframt
sýnt endurnýjanlegum orkugjöfum á
borð við vetni aukinn áhuga. Sá áhugi
byggist ekki einungis á umhyggju fyrir
umhverfinu heldur einnig áhyggjum af
því hversu háð Bandaríkin eru orðin
olíuframleiðendum í Mið-Austurlönd-
um og þar með hinni pólitísku þróun
þar.
Hættan á loftslagsbreytingum snert-
ir öll ríki veraldar. Í þeim efnum getur
enginn firrt sig ábyrgð. Það er því mik-
ilvægt að haldið verði áfram að finna
niðurstöðu sem skilar þeim markmið-
um sem stefnt er að.
HÆFILEGUR TÍMI?
Frá því var sagt í Morgunblaðinu ífyrradag að nýtt tryggingafélag
á markaðnum, Íslandstrygging, hefði
í desember í fyrra sent Samkeppn-
isstofnun kæru vegna viðskiptahátta
tryggingafélaga, sem fyrir voru á
markaðnum. Farið var fram á bráða-
birgðaúrskurð í málinu, en Sam-
keppnisstofnun setti málið í venju-
lega meðferð. Í maí síðastliðnum –
fyrir meira en hálfu ári – sendi stofn-
unin Íslandstryggingu bréf og til-
kynnti að gagnaöflun væri lokið og
málið yrði lagt fyrir næsta fund sam-
keppnisráðs. Síðan hefur ekkert
heyrzt af því.
Í Morgunblaðinu í gær kemur fram
í máli Regins Mogensen, starfsmanns
Samkeppnisstofnunar, að ekki sé
hægt að gefa upp nákvæmlega hve-
nær málinu ljúki. „ … þetta er vissu-
lega of langur tími en samt ekkert
óhóflega,“ segir Regin í fréttinni.
Í því tilviki, sem hér um ræðir, er
auðvitað um alltof langan tíma að
ræða. Lítið fyrirtæki, sem reynir að
hasla sér völl á tryggingamarkaði,
heldur því fram að stórir keppinautar
þess beiti ólögmætum aðgerðum til
að losna við samkeppni. Hér skal að
sjálfsögðu engin afstaða tekin til þess
hvort Íslandstrygging hefur eitthvað
til síns máls, en það er auðvitað óþol-
andi fyrir fyrirtækið að svo langan
tíma skuli taka að fá svar. Það er
raunar líka óþolandi fyrir hin trygg-
ingafélögin, sem liggja undir ásök-
unum um brot á samkeppnislögum.
Þetta er eitt af of mörgum dæmum
um að rannsókn mála hjá opinberum
eftirlitsstofnunum tekur alltof langan
tíma. Þær stofnanir, sem hafa með
höndum eftirlit með æ margbrotnara
viðskipta- og athafnalífi, t.d. Sam-
keppnisstofnun, efnahagsbrotadeild
ríkislögreglustjóra, skattrannsókna-
stjóri og Fjármálaeftirlitið, eru of-
hlaðnar verkefnum. Þær þurfa að
hafa bæði mannskap og fjármuni til
að fást sem skyldi við mál, sem oft
eru flókin og erfið viðfangs. Þessar
stofnanir þarf að styrkja til þess að
þær geti lokið málum á styttri tíma.
Ein af grundvallarreglum réttar-
ríkisins er að sá, sem borinn er sök-
um, fái réttláta málsmeðferð innan
hæfilegs tíma. Það eru hagsmunir
allra; þeirra sem bera fram kærur,
þeirra sem eru til rannsóknar vegna
gruns um ólögmætt athæfi af ein-
hverju tagi og alls almennings, að
málsmeðferð hjá eftirlitsstofnunum
og lögreglu taki eins skamman tíma
og hægt er, ekki síður en málsmeð-
ferð fyrir dómi sem sérstaklega er
vísað til í stjórnarskránni. Stjórnvöld
verða að búa opinberum eftirlits-
stofnunum þá aðstöðu að þær geti
sinnt skyldum sínum betur og lokið
málum á skemmri tíma.