Morgunblaðið - 04.12.2003, Blaðsíða 50

UMRÆÐAN
50 FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Munið að slökkva
á kertunum


















Hafið ekki mishá kerti of nálægt
hverju öðru. Hiti frá lægra kerti
getur brætt hærra kertið.
Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins








Í STJÓRNMÁLUM er stöðugt
tekist á um árangur í efnahags-
málum. Þeir, sem stjórna, vilja
eigna sér góðan ár-
angur í efnahags-
málum, en kenna
náttúruöflum og
óhagstæðum ytri
skilyrðum um, þeg-
ar árangur er slæm-
ur. Stjórnarand-
staðan fer öfugt að: Hún segir góð
ytri skilyrði skapa góðan árangur
en kennir stjórnvöldum um, þegar
illa gengur í efnahagsmálum.
Hagvöxtur mikið meiri í tíð
Ólafs Jóhannessonar
Það eru einkum tveir þættir, sem
eru mikilvægir, þegar meta skal ár-
angur í efnahagsmálum: Hagvöxtur
og þróun kaupmáttar. Hér verður
athuguð þróun þessara þátta sl. 40
ár og litið á hvern áratug fyrir sig.
Á þessu tímabili er meðaltals hag-
vöxtur á ári á mann langmestur á
tímabilinu 1971–1980 eða rúmlega
5%. Á þessum tíma voru við völd
vinstri stjórnir undir forustu Ólafs
Jóhannessonar (1971–1974 og
1978–1979), stjórn Geirs Hall-
grímssonar (1974–1978) og minni-
hlutastjórn Alþýðuflokksins undir
forustu Benedikts Gröndal (1979–
1980). Hagvöxtur er næstmestur á
áratugnum á undan, þ.e. 1961–1970.
Þetta er viðreisnaráratugurinn,
þegar ríkisstjórn Alþýðuflokksins
og Sjálfstæðisflokksins fór með
völd. Á þessu tímabili var meðaltals
hagvöxtur á ári rúm 3%. Ef litið er
á áratuginn 1991–2002, þ.e. stjórn-
artíð ríkisstjórna undir forustu
Davíðs Oddssonar, kemur í ljós, að
meðaltals hagvöxtur á ári er aðeins
tæp 2% sem er lítið miðað við hag-
vöxt viðreisnaráratugarins og hag-
vöxt tímabilsins 1971–1980. (Byggt
á tölum Hagstofunnar.)
Slakur hagvöxtur miðað
við önnur OECD-ríki
Ef hagvöxtur á Íslandi er borinn
saman við hagvöxt í öðrum OECD-
ríkjum á tímabilinu 1990–2000
kemur í ljós, að hagvöxtur hér er
slakur í samanburði við önnur
OECD-ríki. Hagvöxtur er mestur á
Írlandi eða 6,2%, þ.e. rúmlega þre-
falt meiri en á Íslandi en síðan
koma ríkin Lúxemborg, Spánn,
Portúgal, Bandaríkin, Noregur,
Holland, Danmörk, England, Tyrk-
land, Grikkland, Finnland, Belgía,
Austurríki og Kanada, sem öll eru
með meiri hagvöxt en Ísland. Hins
vegar er hagvöxtur mestur á Ís-
landi af öllum OECD-ríkjum á
tímabilinu 1970–1980. (Byggt á töl-
um OECD.)
Lítil kaupmáttar-
aukning sl. áratug
Lítum á þróun kaupmáttar ráð-
stöfunartekna á mann sl. 40 ár, þ.e.
meðalbreytingu á ári. Kaupmátt-
urinn segir ef til vill mest um breyt-
ingu lífskjara almennings. Eftirfar-
andi kemur í ljós: Kaupmátturinn
eykst langmest á tímabilinu 1971–
1980 eða um 5,7% þ.e. í stjórnartíð
Ólafs Jóhannessonar, Geirs Hall-
grímssonar og Benedikts Gröndal.
Næst mest eykst kaupmátturinn á
viðreisnaráratugnum 1961–1970
eða um 5,2%. Síðan kemur tímabilið
1981–1990 með 2,2% aukningu
kaupmáttar en tímabil ríkisstjórna
Davíðs Oddssonar, 1991–2002, rek-
ur lestina með 1,8% kaupmátt-
araukningu (Hér er byggt á hag-
tölum Þjóðhagsstofnunar og
fjármálaráðuneytis.)
Aukin skattbyrði hefur
dregið úr kaupmætti
Hér blasir nokkuð annað við en
talsmenn Sjálfstæðisflokksins hafa
sagt, m.a. fyrir kosningar sl. vor.
Þá var á þeim að heyra, að hag-
vöxtur hefði verið meiri í tíð rík-
isstjórna Davíðs Oddssonar en
nokkru sinni fyrr og að kaupmáttur
hefði aukist meira á því tímabili en í
annan tíma. En staðreyndir segja
allt annað. Hagvöxtur hefur aðeins
verið hóflegur síðasta áratuginn
eða svipaður og áratuginn á undan
en mun minni en 1971–1980 og mun
minni en á viðreisnaráratugnum,
1960–1970. Kaupmáttur ráðstöfn-
unartekna á mann hefur aukist
mun minna sl. áratug en 3 áratug-
ina á undan. Aukin skattbyrði alls
þorra launamanna vegna skattkerf-
isbreytinga ríkisstjórnarinnar hef-
ur dregið úr aukningu kaupmáttar
ráðstöfunartekna.
Hagvöxtur mestur í tíð Ólafs Jóh.,
Geirs og Benedikts
Eftir Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Í TILEFNI af þeirri athygli
sem sýning Ólafs Elíassonar í
Tate Modern í London hefur vak-
ið er freistandi að
hugleiða einangrun
samtímamyndlistar
í íslensku þjóð-
félagi. Um hana
skortir almenna
umræðu á borð við
þá sem verður
stundum í tengslum við bók-
menntir. Samhliða þessu gætir
dræmrar aðsóknar á myndlist-
arviðburði hérlendis. Almenn-
ingur telur sig gjarnan standa ut-
an við myndlistarheiminn. Fólk
ber fyrir sig þekkingarleysi og
þykir myndlistin stundum illskilj-
anleg, einkum þegar um er að
ræða framsetningu verka í fram-
andi miðlum sem þó eru þegar
allt kemur til alls liður í
tækniþróun nútímans og teljast
vart framandi lengur. Vandinn
felst að mínu mati ekki í áhuga-
skorti eða þekkingarleysi, heldur
fyrst og fremst í þjálfunarleysi
fólks hvað varðar „lestur“ mynd-
listarverka. Skapandi lestur er
hins vegar nauðsynlegur til að
myndlistin geti haldið áfram að
vera hluti af merkingarsköpun ís-
lenskrar menningar. Sýning
Ólafs er til vitnis um að metn-
aðarfull myndlist getur verið gef-
andi fyrir einstaklinga og sam-
félagið; viðfangsefni hennar
spegla samtímann og hún getur
breytt sjónarhorni fólks á lífið á
óvæntan og skemmtilegan hátt.
Sýning hans hefur ekki farið
framhjá landsmönnum enda vakið
gríðarlega athygli, ekki einungis
innan „listheimsins“ heldur al-
mennt. Ólafur nýtur þess að tals-
verðir fjármunir hafa verið lagðir
í að gera verk hans sem best úr
garði og mikill metnaður verið
lagður í kynninguna á verkinu.
Af því má draga mikilvægan lær-
dóm. Með aðstoð færustu sér-
fræðinga hefur honum tekist að
setja upp einfalda en jafnframt
kraftmikla sýningu. Gestir henn-
ar verða sumir undrandi þegar
þeir uppgötva hversu auðvelt er
að njóta myndlistarsýningar sem
felur í sér svonefnda „innsetn-
ingu“, en það hugtak þykir mörg-
um framandi. Það er hins vegar
ekki flóknara en svo, að hægt er
að ganga inn í miðja innsetningu
Ólafs og hreiðra þar um sig í af-
slöppuðu andrúmslofti sem er
framandi og kunnuglegt í senn.
Merkilegasta reynslan er e.t.v. sú
uppgötvun sýningargesta að þeir
séu staddir í miðju myndlist-
arverki og séu beinlínis virkur
hluti af því. Hver og einn getur
þannig tekið þátt í að búa til
verkið – jafnvel þótt hann hafi
„ekkert vit á myndlist“.
Sýningin gefur til kynna að
hægt sé að njóta samtímamynd-
listar án þess að hafa þekkingu á
myndlistarsögunni. Reyndar fer
fólk á mis við heilt ríkidæmi með
slíku þekkingarleysi; myndlist-
arsagan endurspeglar og á í sam-
ræðu við mannskynssöguna.
Sjónarhorn hennar er mikilvægt
auk þess sem hún er gríðarlega
áhugaverð; fjölbreytt, falleg og
skemmtileg. Hún er líka full af
þversögnum og ögrandi krafti.
Það nægir að heimsækja eina
góða sýningu til að skynja gildi
myndlistarreynslunnar. Hér á
landi býr hæfileikafólk á þessu
sviði og hægt er að upplifa verk
þess hér og nú. En til þess að
hæfileikar þessa fólks fái að
blómstra þarf ekki einungis fjár-
hagslegan stuðning, eins og bent
hefur verið á í fjölmiðlaumfjöllun
um myndlist, heldur einnig and-
legan stuðning, þ.e.a.s. þátttaka
almennings í merkingarsköpun
myndlistarinnar skiptir máli. Þú,
sem þetta lest, ert mikilvægur
þátttakandi í „myndlistarheim-
inum“, ekki endilega sem kaup-
andi myndlistar, heldur sem virk-
ur njótandi.
Ein hlið myndlistarreynslunnar
felst í tómstundamálun sem
landsmenn stunda talsvert, eink-
um með landslagsmyndum. Hug-
takið „áhugamálari“ felur í sér
áhuga á sjónrænni reynslu af um-
hverfinu. Margir slíkir tendrast
upp við að lýsa því hversu hug-
fangnir þeir verða við þá áskorun
sem í landslagsmálun felst. Þeir
lýsa reynslunni sem svo að „mað-
ur læri að þekkja landið betur“
og „það að mála breyti sýn
manns“. Staðreyndin er sú að öll
myndlist felur í sér slíka reynslu,
af henni má draga lærdóm um
það hvernig fólk sér og túlkar
umhverfi sitt. Slíkur lærdómur
þjálfar skynjunina og eykur
næmi fyrir umhverfinu og gefur
tilverunni aukið gildi. Fólk fyllist
löngun til að læra meira; það
sannar eftirspurnin eftir mynd-
listarnámskeiðum hér á landi.
Á sama hátt og reynslan af því
að mála landslagsmálverk getur
varpað nýju ljósi á skynjun hvers
og eins á landslagi getur reynsl-
an af myndlistarsýningu orðið til
þess að efla meðvitund hvers og
eins á því hvernig hann skynjar
umhverfi sitt í víðara samhengi;
heimili sitt, götuna, hverfið,
borgina, náttúruna. Smám saman
fer fólk að gefa öllu aukinn
gaum, smáum jafnt sem stórum
atriðum. Þannig getur myndlist-
arreynslan breytt sýn manns og í
besta falli auðgað hana og haft
áhrif á hæfileikann til að njóta
lífsins. Eins og sýning Ólafs
sannar er því mikilvægt að virða
fyrir sér hvað fólk hefur fram að
færa, sem er þjálfað í og starfar
við að búa til myndlist. Góðar
sýningar, hvort sem um er að
ræða málverk, innsetningu, hljóð-
verk, gjörning eða myndbands-
verk – inni í galleríi eða safni eða
úti á víðavangi – gefa manni eitt-
hvað eða öllu heldur skapa þær
samband sem byggist á gagn-
kvæmri gjöf. Þannig myndast
merking verksins.
Margir mundu segja að gaman
væri að skoða verk á borð við
„Veðurverkefni“ Ólafs en að það
sé ekki hægt að hengja upp á
vegg hjá sér. Á hinn bóginn má
benda á, að það er tvennt ólíkt að
njóta tónlistar heima í stofu eða
á tónleikum. Reynslan af sýningu
Ólafs er önnur en sú sem fæst af
því að hengja upp ljósmynd frá
sýningu hans á vegginn heima í
stofu eða lesa um hana í fjöl-
miðlum. Hins vegar má hafa
reynsluna sem fengin var á sýn-
ingunni með sér heim í formi
minningar, rétt eins og minningin
um fagurt útsýni af Sveinstindi
við Langasjó fylgir manni löngu
eftir að ferðalaginu þangað er
lokið. Hægt er að hafa á vegg
ljósmynd sem sýnir útsýni yfir
Langasjó en mynd af landslagi er
hins vegar ekki það sama og
landslagið eða upplifun manns á
því. Það sem máli skiptir í þessu
tilviki er að fara á staðinn. Á
sama hátt er mikilvægt að fara á
myndlistarsýningar.
Hvernig væri að gefa myndlist-
inni gaum, íhuga og jafnvel end-
urmeta afstöðu sína til hennar?
Þannig má prófa að velta fyrir
sér hliðstæðum í t.d. málverki í
heimahúsum og myndlistarverki
sem virðist framandi; e.t.v. reyn-
ist munurinn ekki vera eins mik-
ill og ætla mætti. Hæfileg blanda
af því sem er kunnuglegt og
framandi getur haft óvænt áhrif;
ekki bara á sýningu Ólafs Elías-
sonar, heldur einnig heima í stofu
eða á góðri myndlistarsýningu í
bænum. Heimsókn á slíka sýn-
ingu gæti varpað óvæntu ljósi á
miðbæjarstemninguna í aðventu-
erlinum sem nú fer í hönd. Fólkið
sem starfar í myndlistarheim-
inum; myndlistarmenn, umsjón-
arfólk gallería, sýninga og safna
óskar eftir þátttöku ykkar í sköp-
unarferli myndlistar í samfélag-
inu.
Að lifa með myndlist
Eftir Önnu Jóa
Höfundur er myndlistarmaður og
umsjónarmaður Gallerís Skugga.
ATVINNA mbl.is