Morgunblaðið - 04.12.2003, Blaðsíða 47

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 2003 47
UMRÆÐAN um vænd-
isfrumvarpið svonefnda virðist því
miður komin á það stig, að flokks-
pólitískur skæru-
hernaður skiptir
helstu talsmenn
þess meira máli en
afdrif frumvarpsins.
Hverju skipta svo
sem örlög ógæfu-
samra vænd-
iskvenna, ef hægt er að koma
höggi á pólitíska andstæðinga?
Hver er að stinga
hausnum í sandinn?
Þessi skæruhernaður náði áður
óþekktu hámarki í grein Hauks
Loga Karlssonar, formanns SUF
(Fréttablaðinu, 26. nóv. sl.), þar
sem hann talar um krossför sjálf-
stæðiskvenna gegn frumvarpinu,
hvernig þær stinga hausnum í
sandinn þegar augljósar stað-
reyndir um árangur „sænsku leið-
arinnar“ blasa við, svo að ekki sé
minnst á þá mannvonsku sem
hann eignar þeim gagnvart kyn-
systrum sínum. Eða eins og hann
orðar það: „Ef þetta frumvarp
yrði til að forða einni manneskju
frá mansali er ekki spurning um
að það á rétt á sér.“ Fylgi hugur
máli hjá þessum unga manni, væri
nær að hann leitaði leiða um lausn
málsins. Tilhæfulausar fordæm-
ingar og skætingur koma engum
að gagni.
Alþjóðleg glæpastarfsemi
Mig langar í framhaldinu að
biðja Hauk Loga ásamt skoð-
anabræðrum hans og -systrum í
þessu máli að íhuga eftirfarandi:
(1) Mansal og vændi eru ekki einn
og sami vandinn, þótt þetta tvennt
eigi sameiginlega snertifleti. Man-
sal er óaðskiljanlegur þáttur
skipulagðrar alþjóðlegrar glæpa-
starfsemi og sem slíkt eitt erf-
iðasta vandamál sem samtími okk-
ar glímir við, oftar en ekki
nátengt annarri skipulagðri
glæpastarfsemi á borð við fíkni-
efnasölu, peningaþvætti o.fl. Þessi
alþjóðlegi bakgrunnur kallar á við-
tækt samstarf lögregluyfirvalda
og annarra löggæsluaðila þvert á
landamæri, ásamt mikilvægum
lagabreytingum hér á landi sem
Sólveig Pétursdóttir, gekkst góðu
heilli fyrir í dómsmálaráðherratíð
sinni.
Vinnur ekki gegn mansali
(2) Margt bendir því miður til
þess að öfug refsibyrði, þ.e.
„sænska leiðin“, herði, ef eitthvað,
tak þrælasala á fórnarlömbum sín-
um, þar sem þáttur þeirra sem
vændiskvenna er ekki lengur
refsiverður. (3) Karlmenn sem
neyta kynlífsþjónustu verða treg-
ari til vitnisburðar í sakamálum
tengdum kaupum á kynlífsþjón-
ustu, með þeim afleiðingum að
erfiðara verður að koma lögum yf-
ir dólga eða skipulegt mansal. (4)
Helsti árangur „sænsku leið-
arinnar“ er sá að götuvændi, sem
Svíar skilgreindu sem vaxandi
vandamál í sínum heimaranni, er
nánast horfið. Vændi, í öðrum og
„harðari“ myndum lifir áfram,
neðanjarðar.
Aðeins hluti
vændisins horfinn
Þetta eru Svíar að sjá sífellt
betur, sem hefur vakið upp spurn-
ingar hvort þessi öfuga refisbyrði
hafi þegar allt kemur til alls skap-
að ný og jafnvel erfiðari vanda-
mál, í stað þeirra sem hafa horfið.
(5) Öfug refsibyrði virðist þannig
vinna gegn vissri tegund vændis
(þeirri sem er sýnilegur á götum
úti). Ekkert hefur sýnt fram á að
slík breyting uppræti vændi eða
mansal. Með hliðsjón af of-
ansögðu, er umhugsunarvert
hvernig talsmenn frumvarpsins
hafa kynnt það sem mannúðlega
heildarlausn á því mjög svo alvar-
lega máli sem mansal og jafnframt
vændi er. Enn umhugsunarverð-
ara er hversu fyrirhafnarlaust
þetta mikilvæga mál fór að snúast
um aðgerðir eða aðgerðarleysi
þingkvenna sjálfstæðisflokksins.
Það bendir því miður til að fleira
hafi hangið á spýtunni en líf og
velferð ólánsamra kvenna.
Hið myrka mansal
Eftir Helgu Guðrúnu Jónasdóttur
Höfundur er formaður Lands-
sambands sjálfstæðiskvenna.
Í VIÐTALI við Lesbók Morg-
unblaðsins hinn 1. september 2001
segir Helga Kress, prófessor í
bókmenntafræði, að
Halldór Laxness
hafi eitt sinn ráð-
lagt henni frá því
að dragast inn í til-
tekna ritdeilu því
annars gerði hún
lítið annað það sem
eftir væri ævinnar
en að svara skítkasti. „Ég var
mjög fegin þessu ráði“ segir
Helga, „henti pistlinum í ruslið og
hef síðan ekki hirt um að taka þátt
í svokölluðum „ritdeilum“ sem eru
sjaldan annað en persónulegt þras.
Íslendingar eiga nefnilega mjög
erfitt með að gera greinarmun á
mönnum og málefnum og reyna að
gera persónur tortryggilegar í stað
þess að ræða málefnið.“
Soffía Auður Birgisdóttir fjallar
í Morgunblaðinu sl. þriðjudag um
ádrepu mína á hagsmunatengsl
bókaforlaga og íslenskra bók-
menntarýna sem birtist tveimur
dögum fyrr. Eftir stuttan inngang
og áður en Soffía gerir tilraun til
að fjalla um grein mína reynir hún
að gera mig tortryggilegan í stað
þess að tala um málefnið. Ég tiltók
í grein minni nokkra einstaklinga
sem hafa hagsmunatengsl við
Eddu-útgáfu og tilheyra sömu fjöl-
skyldunni og það gefur henni til-
efni til að koma með þá ályktun að
það „vekur strax grun um að
greinarhöfundur hafi sjálfur eitt-
hvað óhreint í pokahorninu“.
Soffía heldur síðan áfram en
sum efnisatriði virðast þó vefjast
fyrir henni. En verst er þó að hún
gleymir að tala um megininntak
ádrepu minnar.
Byrjum á nokkrum efnisatriðum.
Hvergi er minnst á Pál Baldvin
Baldvinsson í grein minni eins og
Soffía heldur þó fram. Ég reyni
heldur hvergi að „sanna óheið-
arleika“ Silju Aðalsteinsdóttur eins
og Soffía segir. Ég segi hins vegar
að hún hafi „slegið tvær vafasamar
flugur í einu höggi“ þegar hún
kom fram sem hlutlægur sérfræð-
ingur í umræðum um tiltekna bók
í sjónvarpi og var það sagt í ljósi
bæði hagsmuna- og fjölskyldu-
tengsla hennar við útgáfufyrirtæki
bókarinnar.
Soffía telur mig ofmeta áhrif ís-
lenskra gagnrýnenda. Ekki er víst
að allir taki undir þau ummæli
hennar þegar horft er til þess að
auglýsingar á jólabókum eru
gjarnan keyrðar áfram á áliti upp
úr dómum tveggja eða þriggja
gagnrýnenda. Hún bendir í fram-
haldinu á mitt eigið dæmi um sög-
una af Don Kíkóta sem fékk niðr-
andi ummæli en varð engu að
síður klassísk. Ég nefndi þetta
sem dæmi um gagnrýnanda sem
hafði alrangt fyrir sér. En það
segir ekkert um það hvaða áhrif
gagnrýnendur, á væntanlega öllu
dauðlegri bókum, hafa fjórum öld-
um síðar uppi á Íslandi.
Soffía segir „samsæri um verð-
lag á olíu, bensíni og matvörum
…allt þetta bliknar hjá hinni óg-
urlegu bókmenntamafíu“, sam-
kvæmt því sem hún les út úr grein
minni. Ekki kemur fram hvernig
hún dregur svo stóra ályktun. Og
orðið mafía kemur frá henni en
ekki mér. Hins vegar sagði ég að
ef sambærilegt því sem ég tala um
gerðist í öðrum geirum samfélags-
ins myndu sumir eflaust tala um-
búðalaust um spillingu. Það þarf
ekki djúpan textagreinanda til að
sjá að þarna vísa ég til þeirra Kol-
brúnar, Súsönnu og Illuga, sem öll
eru nefnd í minni grein.
En hvert var megininntak
ádrepu minnar?
Grein mín birtist í framhaldi af
umræðu um að markaðsmenn á
vegum Stöðvar 2 voru sakaðir um
að vilja selja jákvæða bóka-
umfjöllun. Hún fjallar um hags-
munaárekstra í bókmenntaumræð-
unni. Strax í upphafi nefni ég
nokkuð sem við getum kallað var-
úðarreglu. Hún felst í því að al-
menningur á að geta treyst því að
fjölmiðlaumfjöllun litist hvorki af
peningalegum hagsmunatengslum
né nánum fjölskyldutengslum ein-
stakra blaðamanna. Í framhaldi
nefni ég allnokkur skýr og sterk
dæmi um að þessi varúðarregla
hefur verið brotin í íslenskri bók-
menntaumræðu. Það telur Soffía
vera rætni og „tilraun til samsær-
iskenningar og ófrægingar á störf-
um gagnrýnenda“. Ég nefni dæmi
um að gagnrýnendur fjalla óhikað
um bækur frá forlögum sem þeir
sjálfir þiggja laun frá. Það tel ég í
hæsta máta óeðlilegt. Ég held því
hins vegar hvergi fram að um-
ræddir gagnrýnendur hafi verið
keyptir eins og Soffía túlkar skrif
mín. Ég segi heldur hvergi að
gagnrýnandi megi samkvæmt
þessu „ekki tjá sig um verk sem
gefið er út hjá forlagi sem einhver
honum kunnugur hefur einhvern
tíma starfað hjá“, eins og Soffía
ályktar. Hagsmunatengslin sem ég
nefni eru miklu meiri en svo. Til
að útskýra varúðarregluna betur
fyrir Soffíu mætti taka dæmi úr
fótboltanum. Ef KR spilar leik er
ekki fenginn dómari sem er á laun-
um hjá félaginu eða sem er frændi
formannsins. Þetta er ekki vegna
þess að íslenskir fótboltadómarar
séu upp til hópa óheiðarlegir held-
ur til þess að eyða öllum vafa um
að þeir séu óvilhallir. Þá þarf um-
ræðan ekki að detta niður á það
plan að viðkomandi dómari hafi
dæmt hendi hér og fríspark þar
vegna þess að hann hefði hugs-
anlegra hagsmuna að gæta.
Ólafur H. Torfason, einn reynd-
asti kvikmyndagagnrýnandi lands-
ins, sagði í stuttu símtali við mig
að hann mundi ekki fjalla um ís-
lenska kvikmynd ef hann tengdist
leikstjóranum eða framleiðand-
anum annaðhvort fjárhagslega eða
sterkum fjölskylduböndum. Árni
Þórarinsson, annar kunnur kvik-
myndagagnrýnandi, tók einnig
undir þau orð hans í símtali. Þetta
er grundvallarregla sem allir list-
rýnendur ættu að hafa að leið-
arljósi. Grein mín fjallaði um ítrek-
uð brot á þessari grundvallarreglu.
Að lokum aðeins ein spurning.
Fótboltadómarar eru ekki látnir
dæma leik ef þeir tengjast öðru
liðinu hagsmunaböndum. Blaða-
menn eru ekki látnir fjalla um fyr-
irtæki sem þeir tengjast sterkum
fjölskyldu- eða hagsmunaböndum.
Reyndustu kvikmyndagagnrýn-
endur landsins vilja ekki fjalla um
kvikmyndir ef hætta er á slíkum
hagsmunaárekstrum. Hvers vegna
í ósköpunum gerir Soffía minni
kröfur til íslenskra bókarýnenda?
Hagsmunatengsl
í bókaumræðunni
Eftir Björgúlf Ólafsson
Höfundur er rithöfundur.
DILBERT
mbl.is