Morgunblaðið - 11.12.2003, Blaðsíða 54

FLUGMÁL
54 FIMMTUDAGUR 11. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ELLEFU farþegaþotur yfir 27 tonn
að þyngd hafa farist á árinu og með
þeim 698 manns en í þremur slysum
fórst enginn. Átta slysanna urðu við
aðflug eða lendingu. Á árinu hafa 20
skrúfuvélar, yfir 3,8 tonn að þyngd og
14 sæta eða stærri, farist og með þeim
92. Í níu tilvikum fórst enginn. Séu
talin öll slys í atvinnuflugi á þotum
eru þau orðin 21 á árinu en voru 36 í
fyrra og 38 árið 2001.
Þetta kom fram á ráðstefnu alþjóð-
legu flugöryggissamtakanna Flight
Safety Foundation, sem haldin var
nýlega í Washington. Ráðstefnuna
sátu m.a. þeir starfa við flugörygg-
ismál, flugslysarannsóknir og rann-
sóknir á tæknilegum og heilsufarsleg-
um þáttum, starfsmenn flugfélaga,
flugvalla, flugvélsmiða og yfirvalda.
Alls eru tæplega 35 þúsund flugvélar í
farþegaflugi í heiminum um þessar
mundir. Tíðni flugslysa á hverja millj-
ón flugtaka hefur farið lækkandi und-
anfarin ár, úr rúmlega 1,6 árið 1993
niður í 0,8 síðasta ár.
Jim Burin, yfirmaður tæknimála
hjá FSF, sem kynnti framangreindar
tölur á ráðstefnunni, sagði að flugör-
yggi snerist fyrst og fremst um það að
draga eins og unnt væri úr hættu á
slysum. Á því sviði væri flugið í for-
ystu og aðrar samgöngugreinar,
flutningar með ökutækjum, lestum og
skipum, litu nokkrum öfundaraugum
á lága slysatíðni og aðferðir flugsins
til að draga úr þessari hættu. Þetta
væri gert með víðtækri upplýsinga-
og gagnasöfnun og eini tilgangur
hennar væri ekki refsing heldur til að
koma í veg fyrir slys.
Vernda þarf upplýsingar
Jim Burin sagði brýnt að koma á
þeirri reglu í allri alþjóðaflugstarf-
semi að vernda upplýsingastreymi
sem kæmi upp vegna slysa eða atvika
og því væri unnið að því á vegum FSF
að samræma sem mest reglur um
þessi atriði. Nokkur lönd væru þegar
komin af stað, t.d. Kanada og Nýja-
Sjáland, og þá nefndi hann að í Dan-
mörku hefðu þessi mál þróast á
áhugaverðan hátt. Árið 1996 var
áskilið að flugmenn, tæknimenn, flug-
umferðarstjórar og aðrar stéttir sem
sinna flugstarfsemi upplýstu um sér-
stök flugatvik. Ekki var heitið neinum
trúnaði. Næsta ár urðu yfirvöld að
veita dagblaði aðgang að slíkum upp-
lýsingum í krafti upplýsingalaga. Ári
síðar dró um allan helming úr til-
kynntum atvikum og áfram hélt sú
þróun 1999. Í maí 2001 samþykkti
danska þjóðþingið að allar upplýsing-
ar er snertu flugöryggismál skyldu
vera trúnaðarmál og refsilausar. Á
fyrsta ári eftir samþykkt laganna tvö-
földuðust tilkynningar og hefur sú
þróun haldið áfram.
FSF vinnur nú að því með Alþjóða
flugmálastofnuninni, ICAO, að semja
tillögur um leiðbeiningar fyrir aðild-
arlönd sem miða að því að upplýsing-
ar sem fram koma um flugatvik og
flugslys verði ekki notaðar í refsing-
arskyni. Er vonast til að á næsta árs-
fundi ICAO verði slíkar leiðbeiningar
kynntar og sagðist Jim Burin vona að
aðildarlönd ICAO gætu þá hagað
lagasetningu með tilliti til þeirra.
Í frumvarpi um breytingar á Rann-
sóknarnefnd flugslysa sem sam-
gönguráðherra hefur kynnt er gert
ráð fyrir takmörkun á aðgengi dóm-
stóla að gögnum og rannsóknum
RNF og aðgengi þeirra að hljóðrit-
unum sem fram fara í stjórnklefum.
Tíðni slysa í alþjóða-
flugi fer lækkandi
Flugöryggissamtökin Flight Safety
Foundation leggja mikla áherslu á rann-
sóknir og upplýsingasöfnun til að draga sem
mest úr slysum, einkum í aðflugi og lendingu.
Jóhannes Tómasson tók saman nokkur
atriði frá nýlegri ráðstefnu samtakanna.
joto@mbl.is
FLUGFÉLAGIÐ Atlanta, Ice-
landair og Flugfélag Íslands hafa
ákveðið að taka upp nýjan þátt í
þjálfun flugmanna sinna sem miðar
að því að draga úr hættu á að eitt-
hvað fari úrskeiðis í aðflugi og lend-
ingu. Á þeim hluta flugs verður mik-
ill meirihluti flugslysa og flugatvika
og hafa flugfélög víða um heim talið
ástæðu til að leggja sérstaka rækt
við þessi atriði í þjálfun. Notað verð-
ur kennsluefni sem samið hefur ver-
ið á vegum alþjóða flugöryggissam-
takanna Fligth Safety Foundation,
FSF.
Íslandsdeild samtakanna hefur
staðið fyrir aðlögun efnisins fyrir ís-
lenskar aðstæður en hver og einn
flugrekandi getur síðan dregið fram
mismunandi atriði sem hann óskar
að leggja áherslu á í þjálfun flug-
manna sinna. Kennsludiskurinn
kallast ALAR Tool Kit en ALAR er
skammstöfun fyrir Approach and
Landing Accident Reduction, þ.e. að
draga úr slysum við aðflug og lend-
ingu. Þar er að finna um 2.500 blað-
síðna efni í máli og myndum. Vinna
við kennsludiskinn hófst árið 1993
og komu alls um 300 manns við sögu
áður en yfir lauk.
Á erindi við
alla flugmenn
Hallgrímur Jónsson, flugstjóri hjá
Icelandair og formaður Íslands-
deildarinnar, segir að efni sem þetta
eigi erindi við alla flugmenn og ekki
síður flugnema. Hjá þeim eigi strax
að innprenta að aðflug og lending sé
varasamasti hluti hverrar flugferðar
og þörf á sérstakri árvekni. Hvetur
Hallgrímur alla flugrekendur til að
kenna flugmönnum sínum efnið og
segir einnig ástæðu til að gera slíkt
námskeið að skilyrði fyrir flugskír-
teini eins og gert hefur verið í
nokkrum löndum. Verður sú hug-
mynd kynnt flugmálayfirvöldum á
næstunni.
Undanfarna mánuði hefur verið
unnið að því á vegum Íslandsdeildar
FSF að búa til kennsluleiðbeiningar
úr efninu og munu félögin þjálfa
kennara sína næstu vikurnar og búa
þá undir að kenna efnið. Er gert ráð
fyrir að þessi nýi þáttur í þjálfun
verði kominn í gagnið með vorinu.
Einar Óskarsson, flugöryggisfulltrúi
Atlanta, segir að hugmyndin um að
taka upp þessa þjálfun hafi kviknað
fyrir um tveimur árum þegar FSF
kynnti efnið fyrst. Hann segir að
árangursríkast sé að taka efnið fyrir
á námskeiði en í framhaldi af því
geti flugmenn kynnt sér efnið enn
frekar á kennsludiskinum sem allir
fá til eignar. Hann segir efnið henta
öllum flugrekendum hvort sem þeir
stunda innanlandsflug eða milli-
landaflug en hver og einn muni geta
lagað það að þörfum sínum. Fulltrú-
ar flugfélaganna gera ráð fyrir að
taka þessi atriði sérstaklega fyrir í
endurþjálfun þriðja hvert ár.
Hilmar Baldursson, yfirflugstjóri
Icelandair, segir að tölfræði yfir
flugslys sýni að meirihluti slysa
verði við aðflug eða lendingu og/eða
að flugvél sé beinlínis flogið í jörð-
ina. Áherslur í þjálfun beinist í vax-
andi mæli að skoðun á mannlega
þættinum og hvernig hann tengir
saman vinnuaðferðir flugmanna,
kerfi flugvélarinnar og flugumferð-
arstjórn.
Áhersla á stöðluð
vinnubrögð
Á síðustu árum og áratugum hafi
úrvinnsla um orsakir flugslysa orðið
mun vísindalegri og flugfélög getað
dregið margs konar lærdóm af slíkri
þekkingu sem síðan skili sér í þjálf-
un á ákveðnum atriðum. Hilmar seg-
ir að meðal þess sem lögð sé áhersla
á í kennsluefninu sé að farið sé eftir
stöðluðum vinnuaðferðum, flugvél
sé komin í rétta stöðu fyrir lendingu,
svonefndan lendingarham, þ.e. rétt-
an hraða, rétta stefnu og réttan að-
flugshalla í ákveðinni lágmarkshæð.
Sé þessum skilyrðum ekki fullnægt í
1.000 feta hæð gera stöðluð vinnu-
brögð ráð fyrir því að hætt sé við
lendingu og flogið fráhvarfsflug.
Nýjar áherslur í
flugmannaþjálfun
Morgunblaðið/jt
Vane Rosenkranz, fulltrúi FSF (lengst t.v.), kynnir sér áætlun um ný atriði
í þjálfun flugmanna. Með honum eru Hallgrímur Jónsson og Hilmar Bald-
ursson frá Icelandair og Einar Óskarsson, flugöryggisfulltrúi Atlanta.
ÖLD er senn liðin síðan Wright
bræðrunum bandarísku tókst fyrst-
um manna að hefja vélknúna flugvél
til flugs og sat annar þeirra við
stjórnvölinn. Charlie F. Taylor var
eiginlega fyrsti flugvirkinn og smíð-
aði með þeim mótorinn. Fyrsta ferð-
in stóð í 12 sekúndur og tókst þeim
að fara þrjár ferðir til viðbótar 17.
desember 1903 og stóð sú lengsta í
59 sekúndur.
Flugvél Wright-bræðra er nú til
sýnis á flug- og geimferðasafni
Smith sonian-stofnunarinnar í
Washington-borg. Er búið að koma
henni fyrir í sérsal þar sem hægt er
að skoða hana mjög náið, mun betur
en verið hefur þar sem hún hékk áð-
ur uppi í rjáfri. Þar má einnig kynna
sér hverjir þeir bræður voru, flug-
tilraunir og ýmislegt sem tengist
fyrstu skrefum flugsins. Síðan í flug-
safninu sjálfu að finna nánast allt um
flug- og geimferðir í heila öld.
Morgunblaðið/jt
Margt breytt á einni öld
TALIÐ er að tjón á tækjum og margs kon-
ar fjárhagstap flugfélaga heimsins vegna
skemmda sem verða á flugvallastæðum sé
yfir sem svarar 350 milljörðum króna. Ro-
bert H. Vandel, aðstoðarforstjóri FSF,
sagði í erindi sínu á ráðstefnunni að fyrir
hverja krónu sem greiða þyrfti fyrir tjón á
tækjum þyrfti að greiða tvær í viðbót vegna
meiðsla á fólki og bóta.
Tjón og slys á flugvallastæðum eru að
mati FSF ekki nógu vel tíunduð og hefur
nefnd á vegum samtakanna sett í gang upp-
lýsingasöfnun til að meta megi umfang
þessara tjóna og í framhaldi af því grípa til
aðgerða til að draga sem mest úr slíkum
óhöppum.
Í máli sínu benti Vandel á að það yrði yf-
irgripsmikið verk að brýna til aðgerða til að
draga úr þessum tjónum. Mjög margir
kæmu við sögu þegar flugvél væri sinnt á
stæði. Flugfélög væru kringum 800 auk um
5 þúsunda annarra flugrekenda með tugi
þúsunda flugvéla, stórir flugvellir um 1.350
og um 10 þúsund aðrir vellir, flugmenn
væru um 150 þúsund og um 240 þúsund
störfuðu við viðhald.
Talið er að orsakir þessara tjóna megi að
miklu leyti rekja til mannlegra mistaka.
Tjón flugrekenda er bæði vegna skemmda á
vélum og tækjum og tekjumissis vegna
ferða sem fella þarf niður og að ekki sé
minnst á kostnað og erfiðleika fjölskyldna
og fyrirtækjanna vegna slysa á starfs-
mönnum. Nefndi hann sem dæmi að beint
tjón vegna landgöngubrúar sem rakst á
flugvélabúk hefði verið um 3,7 milljónir en
afleitt tjón um 44 milljónir.
Tjónin oftast við hliðin
Þá sagðist Vandel hafa upplýsingar frá
bandarísku flugfélagi um að tjón af þessum
toga lentu yfirleitt á félaginu sjálfu þar sem
það væri oftast undir sjálfsáhættu og trygg-
ingafélög greiddu því sjaldnast kostnaðinn.
Vandel sagði að stærstur hluti óhappanna
yrði þegar vél væri kyrrstæð við hlið eða
um 43% en um 39% verða þegar vél er að
beygja upp að hliði. Önnur óhöpp verða
þegar verið er að aka vél frá flugbraut að
stæði. Mest er um tjón á sjálfum búk flug-
vélar eða um fjórðungur af 867 tjónum sem
tilkynnt voru á 12 mánaða tímabili árin
2000 til 2001. Rúmlega 20% tjónanna voru á
farþegahurðum, 16% á farangurshurðum,
um 4,7% á hreyflum og álíka mörg á vængj-
um.
Tugmilljarða tjón í óhöppum á flugstæðum