Morgunblaðið - 19.12.2003, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Gleðileg Framsóknarjól.
Sjö vitar friðaðir
Standa alltaf
fyrir sínu
Smellt verður rofa ogþar með flóðljósumbeint að Gróttuvita
klukkan 18 í dag. Er það
gert í tilefni af 125 ára af-
mæli vitarekstrar á Íslandi
og, að sjö vitar á Íslandi
hafa nú verið friðaðir.
Magnús Skúlason, for-
stöðumaður húsafriðunar-
nefndar, svaraði nokkrum
spurningum Morgunblaðs-
ins.
Þetta er löng saga …
„Ekki löng miðað við
önnur lönd. Mjög stutt
raunar í þeim samanburði.
En 125 ár er nokkur tími
hjá okkur og rétt að fylgja
eftir þeim aukna áhuga
sem upp er kominn um vita
hér á landi. 1. desember sl.
var skrifað undir friðunar-
skjöl sjö íslenskra vita við hátíð-
lega athöfn í Gróttuvita. Það gerði
Geir Haarde, starfandi mennta-
málaráðherra að Sturlu Böðvars-
syni samgönguráðherra viðstödd-
um. Þá hefur nýverið komið út bók
um íslenska vita á vegum Siglinga-
stofnunar. Þetta er alveg í sam-
ræmi við mikinn alþjóðlegan
áhuga á vitum og vissulega tíma-
bært að huga að þeirri bygging-
ararfleifð sem fólgin er í vitunum
við Íslandsstrendur með því að
friða þá. Friðun er mikill heiður
fyrir hús.“
– Hvaða vitar hafa verið friðað-
ir?
„Þeir voru valdir nokkuð eftir
landshlutum. Fyrst er að nefna
Reykjanesvita, sem er úr hlöðnu
grjóti og er frá árinu 1907. Þá eru
fimm vitar sem eru steinsteyptir,
Malarrifsviti á Snæfellsnesi sem
er frá 1946, Bjargtangaviti, Garð-
skagaviti, hinn eldri, sem er frá
1897 og stendur við hlið þess nýrri
sem er frá 1944, Hríseyjarviti sem
er frá 1920 og Dyrhólaeyjarviti
sem er frá 1927. Loks er einn
fulltrúi stálgrindarvitanna sem
flestir hafa verið teknir niður. Um
er að ræða Arnartangavita í Skut-
ulsfirði sem er frá 1921. Það má
raunar segja að við séum að tala
um átta vita, því einn til viðbótar
stefnir í Húsasafn Þjóðminja-
safnsins, en það er ígildi friðunar.
Það er mjög merkilegur viti sem
stendur á Dalatanga, pínulítill og
voða sætur. Hann er eini vitinn á
landinu sem var reistur á einka-
reikning hér á landi. Það var Otto
Wathne, athafnamaður fyrir aust-
an, sem varð þreyttur á að bíða
eftir því að Danir sköffuðu okkur
vita, og reisti þennan á eigin
kostnað.“
– Þar komum við líklega að því
hvers vegna þú talaðir um að saga
vita á Íslandi væri stutt miðað við
önnur lönd …
„Einmitt. Íslendingar höfðu
enga burði til að koma sér upp vit-
um, en saga þeirra erlendis er
mjög löng og merkileg. Það voru
vitar í heiminum fyrir daga Róm-
verja og einn slíkur er meira að
segja enn í notkun á Spáni og ann-
ar er uppistandandi í Dover. Og
ekki má gleyma vitan-
um í Alexandríu sem
reistur var 300 f.Kr. og
var talinn eitt af sjö
furðuverkum verald-
ar.“
– Gegna vitar sama hlutverki í
dag og fyrrum?
„Nei, þeir gera það auðvitað
ekki á dögum GPS-staðsetningar-
kerfa og fleiri tækninýjunga. En
það logar á þeim vel flestum og
þeir gera enn sitt gagn. Sjálfur var
ég einu sinni úti á Faxaflóa í þoku
og það eina sem ég hafði var
kompás og sjókort. Ég notaði
þessi tæki, uns ég sá ljósglampa
frá vita og þegar ég skoðaði sjó-
kortið vissi ég að það var Gróttu-
viti. Þannig að fyrir einfalda sjó-
farendur með engar græjur geta
þeir skipt sköpum.“
– Hvað felst í því að friða vita?
„Það hefur verið föndrað við
marga vita, þeim breytt á einn
hátt eða annan. Ef viti er friðaður,
þá er hann friðaður eins og hann
er í dag, en yfirleitt er ósk um að
hann verði færður með tímanum í
sitt upprunalega horf.“
– Af hverju sjö vitar, hvers
vegna ekki fleiri?
„Þetta þótti bara góð tala til að
byrja með, en það er nýtt fyrir
landsmenn að friða vita. Hins veg-
ar er full þörf á því að friða fleiri
vita og það verður án nokkurs vafa
gert í náinni framtíð. Mér dettur
t.d. í hug nýrri vitinn á Garðskaga,
Gróttuvitinn og fleiri.“
– Tengist þú sjálfur vitum á ein-
hvern hátt?
„Já, það geri ég. Þegar ég var
14–15 ára var ég í sveit í Elliðaey á
Breiðafirði og var þá aðstoðarvita-
vörður. Ég var þar að pússa gler
og fægja koparleiðslur og mér
þótti þetta ákaflega merkileg upp-
lifun. Ég hef alltaf síðan haft mik-
inn áhuga á vitum og maður þarf
ekki annað en að horfa á hvernig
áhrif vitar hafa á fólk. Það laðast
að þeim, börn eru óðar komin inn í
þá og þetta eru alltaf áberandi
byggingar vegna hlutverksins.“
– Það virðist iðulega fylgja vit-
um einhver draugadul-
úð, hvers vegna held-
urðu að svo sé?
„Það er nú eflaust
vegna þess að þeir eru
yfirleitt afskekktir og
vindurinn gnauðar draugalega í
þeim í myrkrinu. Staðsetning
þeirra er svo engin tilviljun, oftast
hafa orðið þar mörg sjóslys og ef
draugar eru til þá eru þetta kjör-
staðir fyrir þá. Vitaverðir eru enn-
fremur oft og iðulega einrænir og
sérvitrir og það eykur á stemn-
inguna. Hvað sem þessu líður, þá
eru til ótal sögur um vita og reim-
leika.“
Magnús Skúlason
 Magnús Skúlason fæddist í
Reykjavík 15. október 1937.
Hann útskrifaðist með próf í
arkítektúr frá Oxford School of
Architechture árið 1958. Starf-
aði í Noregi þar eftir í tvö ár,
kom þá heim og rak eigin teikni-
stofu um árabil ásamt Sigurði
Harðarsyni. Formaður bygging-
arefndar Reykjavíkur 1978–82.
Fór til starfa hjá húsafriðunar-
nefnd 1993 og hefur verið for-
stöðumaður hennar frá 1994.
Maki er Svava Björnsdóttir
myndhöggvari og eiga þau sam-
an Björn. Magnús á þrjú börn,
Sigurð H., Skúla og Ástu Olgu,
og stjúpdótturina Signýju.
„Friðun er
mikill heiður
fyrir hús.“
Nútíma húsgagnahönnun