Morgunblaðið - 21.01.2004, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 2004 29
Ég var með tærnar upp í loftí 3–4 ár og gerði ekkineitt, var bara talsvertmikið veikur. Síðan sagði
geðlæknirinn minn mér frá klúbbn-
um Geysi og það tók mig nú ekki
nema tvö ár að koma mér þangað.
En svo fór ég að koma þarna, fór að
kynnast fólkinu, starfinu og við-
mótinu sem ég fékk. Þetta byggði
mig allt saman upp og nú er ég far-
inn að geta unnið dálítið sjálfur í
þeirri vinnu sem ég var í áður sem
pípulagningameistari. Sjálfstraustið
hefur lagast og ég er hættur að
liggja allan daginn eins og áður.“
Svona lýsir Ásgeir Sigurðsson, fé-
lagi í Klúbbnum Geysi, því hvernig
honum tókst að komast aftur út á
vinnumarkaðinn eftir að hafa átt við
veikindi að stríða.
Klúbburinn Geysir, sem var
stofnaður árið 1999, starfar eftir
hugmyndafræði Fountain House í
Bandaríkjunum, og miðar að því að
byggja markvisst upp hæfileika og
getu einstaklinga. Eitt af því er að
hjálpa fólki að verða aftur þátttak-
endur í samfélaginu og hugsanlega
komast út á vinnumarkaðinn. Þar
kemur „ráðning til reynslu“ til sög-
unnar, sem hefur verið notað með
góðum árangri í þrjá áratugi í
Bandaríkjunum.
Tryggja 100% mætingu
Ralph Bilby, atvinnumálasér-
fræðingur hjá Fountain House, kom
hingað til lands til að kynna verk-
efnið og funda með íslenskum at-
vinnurekendum sem Klúbburinn
Geysir hefur áhuga á að komast í
samstarf við. Nú starfa um 400
klúbbar eftir hugmyndafræði Fo-
untain House í 27 löndum víðs vegar
um heiminn.
„Ráðning til reynslu“ gengur út á
það að fyrirtæki gera samning við
Klúbbinn Geysi um að ráða til sín
einstaklinga sem hafa átt við geð-
ræn veikindi að stríða en eru komnir
langt á batavegi. Ráðning hvers ein-
staklings er yfirleitt í sex til níu
mánuði og á þeim tíma getur fé-
laginn fengið starfsreynslu, lært
nýja færni og byggt upp sjálfs-
traustið sem auðveldar honum að
sækja um vinnu, fara aftur í nám
eða annað í þeim dúr þegar reynslu-
tíminn er úti. „Við veitum félögum
okkar mikinn stuðning. Við sendum
starfsmann frá klúbbnum til að læra
starfið áður en reynsluráðningin
hefst. Starfsmaður okkar kennir fé-
laganum síðan starfið sem hann á að
sinna og ef hann veikist eða getur
ekki gegnt starfinu einhverra hluta
vegna, sinnir starfsmaður klúbbsins
starfinu á meðan. Við erum eina
kerfið í heiminum sem tryggir 100%
mætingu,“ segir Bilby.
Anna S. Valdemarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Klúbbsins Geysis,
segir að alltaf sé um hlutastörf að
ræða, allt að 50%. Hinn hluta dags-
ins muni starfsmaðurinn taka þátt í
starfinu í Klúbbnum Geysi þar sem
hann fái áframhaldandi stuðning.
Hún segir að ráðningarsamningur
sé gerður í hvert sinn, sömu laun
séu greidd og í starfinu yfirleitt og
að þau gangi beint til starfsmanns-
ins.
„Við viljum að fólk fái tíma-
bundna ráðningu í ákveðinn tíma
svo fólk geti reynt sig, en það verður
síðan að taka næsta skref, hvort
sem það er önnur vinna, að fara aft-
ur í skóla eða fara að vinna sjálf-
stætt. Við hjálpum fólki að þroskast
og viljum að fólk þróist og færist
nær því að vera sjálfstætt og sjá fyr-
ir sér sjálft,“ segir Bilby.
Fólk skortir sjálfstraust
180 félagar eru í Klúbbnum Geysi
og segir Anna að mikill áhugi sé á
reynsluráðningu í þeim hópi. „Fólk
getur ekki farið í atvinnuviðtöl, það
hefur ekki vinnureynslu, hefur dott-
ið út af vinnumarkaði og hefur sögu
um geðræn veikindi. Það fer ekki
vel í atvinnurekendur og fólk hefur
oft ekki sjálfstraust í að fara að leita
sér að vinnu og halda vinnunni.
„Ráðning til reynslu“ gerir mörgum
af okkar félögum kleift að fara aftur
til starfa og öðlast reynslu,“ segir
hún.
Ásgeir Sigurðsson tekur undir
þetta. „Það sem kannski glatast
mest hjá okkur mörgum sem höfum
orðið svona veik er sjálfstraustið,
sýnin á okkur sjálf. Færnin hefur
kannski ekkert vikið frá okkur, en
það hefur sjálfstraustið. Um leið og
maður fær tækifæri og stuðning er
hægt að snúa þessari þróun við,“
segir Ásgeir.
Bilby bætir við að margir sem
hafi átt við geðsjúkdóma að stríða
séu mjög hæfileikaríkir og ekkert
bendi til þess að þeir séu verri
starfskraftar. „Það sem við erum að
reyna að gera er að skapa atvinnu-
möguleika fyrir fólk sem er ekki að
fullu samkeppnishæft þannig að fólk
fái tækifæri og geti aflað sér starfs-
reynslu, aukið sjálfstraustið og hafi
skýrari mynd af því hvaða mögu-
leikar bjóðist þeim,“ segir Bilby.
Sex fyrirtæki íhuga
reynsluráðningu
Anna segir að Íslandsbanki hafi
gert Geysi kleift að fara af stað með
reynsluráðningar þar sem bankinn
hafi styrkt klúbbinn svo hægt væri
að bæta við stöðugildi sem hafi verið
nauðsynlegt þar sem starfsmenn
veiti félögum mikinn stuðning með-
an á reynsluráðningunni stendur og
þurfa að geta hlaupið undir bagga ef
svo stendur á. Munu Bilby og Geysi-
sklúbburinn funda með Húsdýra-
og fjölskyldugarðinum, Íslands-
banka, félags- og menntamálaráðu-
neytum, Borgarbókasafninu og
DeltaPharmaco. Segir hún að vonir
séu bundnar við að fjórir klúbbs-
félagar geti fengið reynsluráðningu
í vor, þar sem maður komi í manns
stað eigi fjöldi þeirra sem fá
reynsluráðningu eftir að vaxa hratt.
Aðspurður segir Bilby vinnuveit-
endur einkum hafa áhyggjur af því
að starfsmenn eigi eftir að bregðast
við á ófyrirsjáanlegan hátt í starf-
inu. Hann segir að miklar framfarir
hafi átt sér stað í framleiðslu geð-
lyfja á síðustu árum sem hafi haft
miklar breytingar í för með sér fyrir
geðsjúka. „Líf fólks hefur breyst
mikið með tilkomu nýrra lyfja og því
líður mun betur en áður. Fleiri en
nokkru sinni áður geta því farið út á
vinnumarkaðinn og sinnt sínu starfi
vel. Það sem vantar eru tækifæri
fyrir fólk til að byrja, ef fólk hefur
ekki verið að vinna er það ekki sam-
keppnishæft. Það er erfitt að finna
gott starf hafi maður ekki áður
gegnt góðu starfi,“ segir Bilby.
Um 40% skila sér út
á vinnumarkaðinn
Hann hefur unnið með reynslu-
ráðningar í tvo áratugi og hefur
reynslu af þeim í mörgum löndum.
Hann segir að yfirleitt skili um 40%
þeirra sem hafi fengið reynsluráðn-
ingu sér út á vinnumarkaðinn með
tíð og tíma. Fólk hefur fengið
reynsluráðningu við ýmiskonar
skrifstofuvinnu eins og að sjá um
innanhússpóst, innslátt í tölvu og
reikningshald. „Þetta er sú tegund
starfa sem við höfum áhuga á. Við
viljum ekki að félagar okkar fái
reynsluráðningu sem ræstitæknar
sem starfa á nóttunni t.d., það er of
einangrandi og gefur fólki ekki
tækifæri til að færast nær starfs-
frama,“ segir Bilby.
Hann segir að mörg stór og virt
fyrirtæki hafi tekið þátt í verkefninu
í áraraðir, nefnir hann meðal annars
Baker & McKenzie, eitt stærsta lög-
fræðifyrirtæki í heimi, fjármálafyr-
irtækið Morgan Stanley, dagblaðið
The Wall Street Journal og fleiri.
„Það er ekki óalgengt að fólk sem
starfar í mjög erfiðu og kappsfullu
umhverfi t.d. í stórum laga- eða
tryggingafyrirtækjum segi við okk-
ur að reynsluráðningarnar séu það
besta sem fyrirtækið sé að gera.
Fólki finnst mjög gefandi að sjá
aðra öðlast meira sjálfstraust og
aukna færni. Margir telja, þegar
þeir hefja samstarf við okkur, að
þeir séu í raun að gera klúbbnum
greiða með því að ráða klúbbfélaga
tímabundið, en sannleikurinn er sá
að þetta er oft á hinn veginn. Þegar
vel gengur er reynsluráðningin
nokkurs konar gjöf til fyrirtækisins,
því það fær oft meira en það gefur til
baka. Til viðbótar er þetta alvöru
vinnusamband, því verkin eru unnin
á hverjum degi,“ segir Bilby.
Klúbburinn Geysir leitar til íslenskra
fyrirtækja um „ráðningu til reynslu“
Eykur færni og bygg-
ir upp sjálfstraust
Morgunblaðið/Eggert
Ásgeir, Ralph Bilby og Anna segja „ráðningu til reynslu“ hafa reynst
mjög vel. Um 40% þeirra sem fá slíka ráðningu skila sér út á vinnumark-
aðinn og að auki segir Bilby það mjög gefandi fyrir vinnuveitendur að
eiga samstarf við klúbba eins og Geysi.
Það getur verið stórt
skref að fara út á vinnu-
markaðinn eftir lang-
varandi veikindi. Marg-
ir sem hafa átt við
geðræn veikindi að
stríða hafa lítið sjálfs-
traust, litla starfs-
reynslu og vantar að
auki meðmæli. Klúbb-
urinn Geysir hefur
ráð við þessu.
nina@mbl.is
hagslegur
rfisins sé
megi ekki
tindi sem
ð tryggja
erðarkerf-
a og kyn-
um hvert
ti í lífinu.
næstu ár-
á kerfið.
g framlög
unar fyrir
æ stærri
n þjóðar-
r að gera
ði árekst-
skiptingu
til mikil-
pstokkun
verið til
ðan 2001.
fram 13.
ersla á að
r föngum
nþega. Er
ir starfs-
nda njóta
en ýmsir
triðin í til-
darinnar,
m stjórn-
mið af
haft á allri
eingöngu
u árin eins
ftirlauna-
hengi við
t fram til
r hækka í
n.
 Öllum Norðmönnum verða auk
þess tryggð eftirlaun sem ekki
verða lægri en lægstu eftirlaun
sem nú þekkjast. Nefndin varð
sammála um að vinnuveitendur
ættu að greiða ákveðið mótfram-
lag til að hækka lífeyrisgreiðsl-
urnar en skoðanir reyndust
skiptar um það hvernig fyrir-
komulag ætti að vera á slíkum
greiðslum.
 Þeim sem annast börn, sjúklinga,
hreyfihamlaða og aldrað fólk án
þess að þiggja laun verður umb-
unað með hærri eftirlaunum.
 Því lengur sem fólk vinnur fram á
elliárin þeim mun hærri eftirlaun
fær það. Leyft verður að fara á
eftirlaun frá 62 ára aldri en þá
verða þau lægri en ella.
 Til að tryggja fjárhagslegan við-
gang kerfisins verða settar regl-
ur um að umfang lífeyris skuli
vera í samræmi við ætlaðan líf-
aldur aldurshóps umrædds líf-
eyrisþega. Ef lífaldurinn telst
hafa hækkað verða menn að
vinna lengur til að fá sama lífeyri.
 Eftirlaun á að ákveða á hverju ári
í samræmi við launa- og verðþró-
un. Mun þessi regla gilda um alla
sem fá greidd eftirlaun eftir að
breytt skipan tekur gildi.
Lögð verður áhersla á að grunn-
lífeyrir verði ávallt óskertur, hvað
sem líður öðrum sparnaði. Auðvelda
á fólki að flytja eftirlaunaréttindi
sín milli starfa og starfsgreina.
Nýju reglurnar munu taka gildi í
áföngum og munu fyrst og fremst
hafa áhrif á þá sem ekki eru enn
farnir að þiggja eftirlaun. Er gert
ráð fyrir að nýtt kerfi verði komið í
gagnið árið 2010 en fólk sem fætt er
1950 eða fyrr mun þó fá eftsirlaun
eftir gömlu reglunum.
Líklegt kosningamál 2005
Kjell Magne Bondevik, forsætis-
ráðherra samsteypustjórnar nokk-
urra hægri- og miðjuflokka, vill að
tekin verði ákvörðun í málinu strax
á þessu ári en talsmenn Verka-
mannaflokksins vilja meiri tíma til
að fjalla um hugmyndirnar. Fram-
faraflokkurinn, sem er lengst til
hægri og er oft sakaður um lýð-
skrum, er ósáttur.
„Flokkurinn getur ekki sam-
þykkt eftirlaunakerfi sem hækkar
hæstu eftirlaunin á kostnað þeirra
sem eru með lágar eða miðlungs-
tekjur og kerfi sem mun sennilega
verða fyrir flesta enn flóknara og
illskiljanlegra en það sem nú er við
lýði,“ segir fulltrúi flokksins í eft-
irlaunanefndinni, Inger Marie Ytt-
erhorn.
Hugsanlegt er að eftirlaunatil-
lögurnar verði aðalefni þingkosn-
inganna á næsta ári. Jens Stolten-
berg, formaður Verkamannaflokks-
ins, segir á vefsíðu flokksins að
hann vilji að öllum landsmönnum
séu tryggð eftirlaun auk grunnlíf-
eyrisins, jafnt opinberum starfs-
mönnum sem þeim er starfa hjá
einkafyrirtækjum. Ekki náðist
samkomulag um þá hugmynd í
nefndinni og verði tillögurnar sam-
þykktar óbreyttar munu um
900.000 launþegar eftir sem áður
vera án samningsbundinna eftir-
launaréttinda að grunnlífeyri frá-
töldum, segir í frétt Aftenposten.
Hörð viðbrögð
stéttarfélaga
Ein ástæðan fyrir hiki Verka-
mannaflokks er vafalaust að fyrstu
viðbrögð forseta norska Alþýðu-
sambandsins, Gerd Liv Valla, og
annarra talsmanna stéttarfélag-
anna voru mjög neikvæð. Valla
sagði að þeir sem færu verst út úr
nýja kerfinu væru fólk með venju-
legar launatekjur og þeir sem hyrfu
af vinnumarkaði áður en þeir næðu
67 ára aldri. Einnig gagnrýndi hún
hart þá tillögu nefndarinnar að lagt
yrði af svonefnt AFP-kerfi sem
margir láglaunamenn njóta en það
tryggir þeim nokkra uppbót á
grunnlífeyri og gerir mönnum kleift
að fara á eftirlaun fyrir tímann.
Minnti Valla á að AFP-fyrirkomu-
lagið væri þáttur í samningum aðila
vinnumarkaðarins og því yrði ekki
tekið með þögninni ef það yrði lagt
niður.
Fulltrúar opinberra starfsmanna
lýstu einnig andstöðu við að dregið
yrði úr framlagi opinbera eftir-
launakerfisins. Lengst gekk tals-
maður kennara sem sagði tillögurn-
ar vera „stríðsyfirlýsingu“ gegn
launafólki.
Ljóst er því að eftirlaunamál
verða mikið deiluefni í Noregi
næstu árin – nema barneignir taki
skyndilega óvæntan kipp og fólk
fari af sjálfsdáðum að vinna lengur
fram á elliárin. Þá yrði að endur-
meta framtíðarspárnar.
hendur
oregi
AP
ri standi undir útgjöldum eftirlaunakerfisins.
kjon@mbl.is
sömu lífeyrisréttindi frá rík-
inu er Framfaraflokkurinn.
Sumum finnst það góð hug-
mynd en okkur hinum finnst
að það eigi að vera sam-
hengi milli eftirlauna og
vinnuframlags á ævinni.“
– Hvað með réttindi þing-
manna og ráðherra?“
„Við leggjum til að rétt-
indi þeirra verði skert. Fólk
sem er með góð réttindi,
hvort sem það er í opinberu
starfi eða hjá einkafyrir-
tæki, þarf að fara yfir sín
mál vegna þess að það er svo
mikilvægt að almenningur
sjái að allir taki á sig nið-
urskurð. Þess vegna höfum
rft til réttinda ráðherra, þingmanna og
réttardómara og lagt til breytingar á
annig að eftirlaunin séu ákveðin eftir
reglum og eftirlaun allra annarra.
sir hópar njóta nú betri eftirlaunarétt-
n annað fólk að því leyti að eftirlaun
þeirra eru alltaf miðuð við laun viðkomandi
stétta. Þingmenn fá t.d. alltaf 66% af gildandi
þingmannslaunum í eftirlaun en réttindi
annarra taka mið af þróun verðlags og ann-
arra hluta. Það er óháð nefnd sem gerir til-
lögur um laun þingmanna en að sjálfsögðu er
það Stórþingið sem að lokum samþykkir eða
hafnar niðurstöðunni.“
– Ekkert úrval tekið út fyrir sviga?
„Nei, það viljum við ekki og ég minni á að
mikil umræða hefur verið um háar eftir-
launagreiðslur til ráðamanna í stórfyrir-
tækjum. Þess vegna er mikilvægt að aðrir
fari yfir sín mál.“
– Óttastu ekki að ef þingmenn njóta ekki
betri eftirlaunakjara en aðrir muni hæft fólk
neita að leggja á sig að fara út í stjórnmál
heldur reyna fyrir sér í einkafyrirtækjum?
„Ég var sjálfur þingmaður. Það að sitja á
þingi er í sjálfu sér svo merkilegt og gefandi
trúnaðarstarf að ég held að það hafi ekki
verið erfitt að fá fólk til að gefa kost á sér.
Auk þess fá þingmenn góð eftirlaun, jafnvel
þótt reglunum verði breytt og launin eru
ekki lengur svo lág,“ sagði Sigbjørn Johnsen.
rra og annað fólk
sstjóri í
ndar.