Morgunblaðið - 27.01.2004, Blaðsíða 14

ERLENT
14 ÞRIÐJUDAGUR 27. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Telur þú raunverulega alvarlega
hættu á því að hryðjuverkamenn
komist yfir gereyðingarvopn?
Ég get aðeins tjáð mig um kjarn-
orkuþáttinn. Það er hlutverk ein-
stakra ríkja að tryggja öryggi
kjarnorku- og geislavirkra efna.
Hvað varðar kjarnorkuvopn þá er
það sem betur fer þannig að ýtrasta
öryggis er gætt við meðferð þeirra
og varðveislu.
Við höfum frá því fyrir hryðju-
verkin 11. september 2001 reynt að
vekja athygli umheimsins á hætt-
unni sem stafar af því að hryðju-
verkamenn eða aðrir illvirkjar
kynnu að reyna að nota geislavirk
efni. IAEA hefur komið á fót sér-
stökum Kjarnorkuöryggissjóði
(NSF) í því skyni að bæta varnir
vegna geymslu kjarnorkuefna og í
kjarnorkuverum, styrkja reglur
sem gilda um þessi mál í einstökum
ríkjum, leggja mat á hvað vanti upp
á varnir í kjarnorkuverum og hjálpa
ríkjum að undirbúa neyðarviðbún-
aðaráætlanir.
Menn hafa lengi haldið því fram
að vopna og efna sem nota mætti
til að búa til kjarnorkusprengju
eða svokallaða „skítuga
sprengju“ væri ekki nægilega vel
gætt í fyrrum Sovétríkjunum.
Ertu sammála staðhæfingum í
þessa veru?
Hér er um alheimsvandamál að
ræða og það einskorðast ekki við
eitt ríki eða einhvern hóp ríkja. Þau geislavirku efni
sem þarf til að búa til „skítuga sprengju“ má finna í
næstum öllum ríkjum heimsins og í meira en 100 ríkj-
um kann eftirlit að vera með þeim hætti að menn
myndu ekki geta komið í veg fyrir að þessum efnum
væri rænt, hugsanlega myndu þeir ekki einu sinni vita
af því að þeim hefði verið rænt. Ég hef bent á að þó að
uppsprettur geislavirkra efna séu óteljandi þá eru að-
eins fáar þeirra þess eðlis að umtalsverð hætta stafi af
þeim. Það eru þessar öflugu uppsprettur sem verður
að fylgjast vel með [...]. Í þessu sambandi ber þó að
hafa í huga að geislavirkar uppsprettur hafa verið not-
aðar um áratugaskeið mannkyninu til góða – til að
greina og lækna sjúkdóma, til að hafa eftirlit með olíu-
brunnum og vatnsleiðni í jarðvegi, til að geisla mat-
væli í því skyni að útrýma örverum og til ýmissa ann-
arra hluta.
Hversu mjög kom það þér í opna skjöldu þegar Líb-
ýustjórn ákvað að segja skilið við allar tilraunir til
að þróa gereyðingarvopn?
Við vissum ekki af ákvörðuninni fyrr en hún var til-
kynnt opinberlega. Og þó að við hefðum gjarnan viljað
hafa vitað af þessu fyrirfram þá skiptir mestu máli að
Líbýumenn hafa stigið jákvætt skref í þá átt að heims-
hlutinn verði án allra gereyðingarvopna. Eftirlits-
menn okkar vinna nú að því hörðum höndum að
tryggja að skýrt sé frá öllum þáttum er víkja að kjarn-
orkuáætlunum Líbýu og að því að tryggja að engin
slys geti orðið. Líbýa hefur nú heitið fullu samstarfi
við eftirlitsmenn IAEA.
IAEA er ekki á höttunum eftir því að vera falið ann-
að og meira hlutverk í Líbýu. Okkar skyldur liggja
fyrir í Samningnum um bann við útbreiðslu kjarna-
vopna (NPT) og allir hlutaðeigandi skilja hvert okkar
hlutverk er, þ.m.t. Bretar og Bandaríkjamenn.
Íranar hafa einnig ákveðið að eiga samstarf við IA-
EA. Hversu ánægjuleg var sú ákvörðun þeirra og
hafa þeir í reynd látið verkin tala í þeim efnum?
Um nokkurra mánaða skeið sýndu Íranar ekki mik-
inn vilja til að eiga við okkur virkt samstarf. Í október
2003 virtust þeir hins vegar ákveða að snúa við
blaðinu en þá létu þeir okkur í té skýrslu sem þeir full-
vissuðu okkur um að innihéldi allar upplýsingar um
aðgerðir þeirra á þessu sviði.
Hinn 18. desember 2003 skrifuðum við Salehi,
sendiherra Írans, undir viðauka við fyrirliggjandi
NPT-samning en þar með hafa eftirlitsmenn IAEA
aukinn rétt til að grennslast fyrir
um þróun kjarnorkuáætlana Írana.
Íranar hafa lýst því yfir að þeir hagi
sér fyllilega í samræmi við ákvæði
viðaukans, jafnvel þó að hann hafi
ekki enn formlega tekið gildi.
Írönsk stjórnvöld hafa skuld-
bundið sig til að sjá til þess að allt
verði uppi á borðinu framvegis og
þau hafa einnig ákveðið, í því skyni
að byggja upp trúnaðartraust, að
stíga það mikilvæga skref að hætta
tilraunum til að auðga og end-
urnýta hættuleg efni og jafnframt
að IAEA staðfesti að þessi loforð séu haldin. Allt eru
þetta jákvæð skref sem ég vona eindregið að verði fylgt
eftir og enn frekari skref tekin í rétta átt.
Norður-Kóreumenn leyfðu nýverið bandarískri sendi-
nefnd að skoða kjarnorkuver sín. Eru tengsl á milli
árásarinnar á Írak og þess að þjóðir, sem Banda-
ríkjamenn hafa talið til svokallaðs „öxuls hins illa“,
sýna nú aukinn samstarfsvilja?
Ég er afar vongóður um að sáttaumleitanir er sex
ríki koma að gefi af sér ávöxt og að þetta frumkvæði
stjórnvalda í Norður-Kóreu sé til marks um að pólitísk-
ar viðræður séu að skila tilsettum árangri. Við erum
vongóðir um að þessi vilji til að leyfa utanaðkomandi að-
ilum að skoða stöðvarnar sé vísbending um að í bígerð
sé að hefja aftur samstarf við IAEA og heimila eftirlit á
vegum IAEA í landinu. Friðsamleg niðurstaða sem fel-
ur í sér eftirlit af hálfu IAEA væri jákvætt framlag til
friðar og öryggis í heimshlutanum.
Er eitthvert samræmi í því að krefjast þess að sumar
þjóðir, eins og Íran og Norður-Kórea, hætti tilraunum
til að framleiða gereyðingarvopn á meðan Ísrael fær
að halda sínum?
Ég hef ítrekað sagt að til lengri tíma litið sé ekki
hægt að búa við þær aðstæður að sumum þjóðum leyfist
að eiga kjarnorkuvopn á meðan öðrum leyfist það ekki.
Þetta ósamræmi, þessi ósamkvæmni, tryggir að sum
ríki telja sig hafa ástæðu til að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum. Ástæða er til að hafa sérstakar áhyggjur
af þessari stöðu í þeim heimshluta þar sem hvað mestur
órói ríkir, þ.e. í Mið-Austurlöndum.
Af hverju átti Saddam Hussein einfaldlega ekki fullt
samstarf við vopnaeftirlitsmenn og gerði hreint fyrir
sínum dyrum ef hann réð í reynd ekki yfir neinum
gereyðingarvopnum?
Ég veit ekki hvenær við munum verða fær um að
svara til hlítar þeim mörgu spurningum sem enn er
ósvarað varðandi meinta gereyðingarvopnaeign Íraka
og hvað vakti fyrir Saddam Hussein. Á árunum 1991 og
1997 flettu erindrekar IAEA ofan af og gerðu óvirkar
kjarnorkuvopnaáætlanir Íraka. Og þegar eftirlitsmenn
okkar fóru frá Írak í mars 2003 var samstarfsvilji Íraka
viðunandi og við vorum ekki búin að finna neinar vís-
bendingar um að þeir hefðu gert kjarnorkuvopnaáætl-
anir sínar virkar á ný.
Spurt og svarað | Mohammed ElBaradei
Hættuleg efni finnast
næstum alls staðar
Dr. Mohammed ElBaradei er framkvæmdastjóri Alþjóðakjarnorku-
málastofnunarinnar (IAEA). ElBaradei hefur verið tíður gestur í frétta-
tímum undanfarna mánuði, einkum í tengslum við deilur um vopnaeft-
irlit í Írak og kjarnorkuáætlanir Írana og Norður-Kóreu. ElBaradei
svaraði nokkrum spurningum sem Morgunblaðið lagði fyrir hann.
Dr. Mohammed ElBaradei
’ [...] ekki [er] hægtað búa við þær að-
stæður í heiminum
að sumum þjóðum
leyfist að eiga kjarn-
orkuvopn á meðan
öðrum leyfist það
ekki. ‘
Davíð Logi Sigurðsson david@mbl.is
Þorrinn er hafinn hjá okkur
Úrvals
hefðbundinn
þorramatur
ásamt súrum hval
og skötustöppu
Sendum hvert á land sem er
Gerum tilboð í veisluna ykkar
Verslunin Svalbarði
Framnesvegi 44, Reykjavík, sími 551 2783
Reykjavíkurvegi 68, Hafnarfirði, sími 564 2783
Verkun, sími 562 2738
Netfang: svalbardi@isl.is
TONY Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, og aðrir frammámenn í Verka-
mannaflokknum kepptust við það í
gær að tryggja nægan stuðning með-
al þingmanna flokksins við frumvarp
um stóraukin skólagjöld í háskólum.
Verða greidd um það atkvæði á þingi
í dag og á morgun mun Hutton-
nefndin leggja fram skýrslu sína um
dauða vísindamannsins Davids Kel-
lys. Verður þessi vika líklega ein sú
erfiðasta á ferli Blairs.
Ósigur í atkvæðagreiðslunni í dag
yrði mikið áfall og auðmýking fyrir
Blair. Verkamannaflokkurinn hefur
161 sætis meirihluta á þingi en alls
hafa 155 þingmenn flokksins undir-
ritað ályktun gegn hækkun skóla-
gjaldanna. Þingmenn Íhaldsflokksins
og frjálslyndra demókrata ætla að
greiða atkvæði gegn henni og geri 81
þingmaður Verkamannaflokksins
það einnig, er tillagan fallin. Má þá
búast við vantrauststillögu um stjórn
Blairs, jafnvel strax á fimmtudag.
Greidd að námi loknu
Gordon Brown fjármálaráðherra
og helsti keppinautur Blairs innan
flokksins að margra mati, spáði því í
gær, að tillagan yrði samþykkt og að-
spurður um framtíð Blairs, kvaðst
hann viss um, að hann myndi leiða
flokkinn í næstu kosningunum. Lík-
legt er að þær verði á fyrra helmingi
næsta árs.
Verði tillagan um hækkun skóla-
gjalda í háskólum samþykkt mun hún
taka gildi á árinu 2006 og verður síð-
an endurskoðuð 2009. Samkvæmt
henni verða háskólanemar í Englandi
og Wales að greiða 3.000 pund, um
378.000 ísl. kr., á ári í skólagjöld eða
um þrisvar sinnum meira en þeir
gera nú. Þessa upphæð þurfa þeir þó
ekki að greiða fyrr en þeir hafa lokið
námi og fengið vinnu og verði eitt-
hvað útistandandi að 25 árum liðnum,
fellur það niður. Nú verða háskóla-
nemar að reiða gjöldin af hendi strax
í upphafi skólaárs.
Gagnrýnendur tillögunnar segja,
að með þessu fyrirkomulagi muni
fólk útskrifast úr háskólum skuldun-
um vafið auk þess sem hún muni
draga úr aðsókn fátækra námsmanna
að háskólunum. Þessi fyrirhugaða
breyting nær ekki til Skotlands, sem
er með sitt eigið menntakerfi.
Hutton-skýrslan
Brian Hutton lávarður mun skýra
frá niðurstöðum rannsóknarinnar á
dauða Kellys á hádegi á morgun og
verður skýrslan sjálf birt að því
loknu. Að því búnu mun Blair gefa yf-
irlýsingu um málið í neðri deild
þingsins.
Örlagarík vika fyrir Tony Blair
Atkvæði greidd
um skólagjöld
London. AFP.
Reuters
Tony Blair kemur út af skrifstofu sinni í Downingstræti 10 í London.