Morgunblaðið - 27.01.2004, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 27. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÁGÆTU lesendur. Ég fagna því,
að sjá loks rætt um eyrnasuð eða
tinnitus á síðum dagblaða. Eins
fagna ég því að halda á opna ráð-
stefnu um þetta vandamál, því ég er
sannfærð um að mjög margir vita
ekkert um þennan sjúkdóm. Ég er
ein af mörgum sem þekki vanda-
málið af eigin raun og vil því leggja
orð í belg. Ég heiti
Kristín Björk Ingólfs-
dóttir, er 35 ára gömul
og bý ásamt manninum
mínum og tveimur
börnum í Hrísey sem
er afskaplega friðsæll
og kyrrlátur staður.
En ég á ekki gott með
að njóta kyrrðarinnar
sem hér ríkir, því ég er
með tinnitus sem
glymur í höfði mér all-
an sólarhringinn allan
ársins hring.
Ég vel að nota orðið
tinnitus, því mér finnst
íslenska orðið suð eða eyrnasuð æði
langt frá hátíðni sóninum sem er í
eyrunum á mér. Ég tel að í mínu til-
felli sé hægt að rekja tinnitusinn til
aðgerða á eyrum og endurtekinna
sýkinga í eyrunum frá barnsaldri.
Hjá sumum virðist eyrnasuðið koma
án nokurra skýringa.
Á unglingsárunum man ég eftir
því að hafa verið með suð í eyrunum
en það var mér ekki til mikilla óþæg-
inda þá, enda afskaplega lágt og
ekki stöðugt. Ég hef fengið beinátu í
bæði eyru. Hún orsakaði heyrn-
arskerðingu og í kjölfar aðgerðar fór
ég heldur betur að finna fyrir tinni-
tus. Hann er í báðum eyrum og er
ekki lengur suð heldur hátíðni sónn
sem nístir í gegnum merg og bein og
breytist sjaldan. Þessu fylgir mikil
þrýstingstilfinning í höfði og spenna
í líkamanum því sónninn er það
skerandi að ósjálfrátt spennist mað-
ur allur upp.
Að lifa með tinnitus er ekkert
grín. Fyrir utan þennan ömurlega
skerandi són þá kemur til einbeit-
ingarskortur og mikil þreyta, því
vissulega er það þreytandi að hafa
sóninn í eyrunum alltaf stöðugt.
Kliður í margmenni reynir mjög á.
Það er eins og umhverfishávaðinn
magni upp sóninn og höfuðverkur
bætist við. Það er aldrei þögn! Há-
vaði eins og t.d. á dans-
leikjum er alveg hrika-
legur, það er bara
ofsarok í höfðinu á
manni á eftir.
Tinnitus truflar
svefn. Sónninn heldur
fyrir manni vöku og oft
tekur það upp undir tvo
tíma að festa svefn.
Ekki er því að neita að
stundum kvíði ég því að
fara að sofa því ég veit
að ég kem til með að
bylta mér lengi.
Eins finnst mér ansi
erfitt hvað þetta er óá-
þreifanlegt. Það heyrir þetta enginn
nema ég og stundum vildi ég óska að
ég gæti leyft fólki að heyra sóninn,
ekki þó til að fá vorkunn heldur mik-
ið frekar til að það mundi skilja
vandamálið. Ekki sést það utan á
manni að það sé skerandi sónn í
höfðinu.
Ég hef tamið mér að reyna alltaf
að vera jákvæð og hress og þá er
maður í raun að blekkja fólk. En
samt sem áður er mikilvægt að fara
þetta á Pollýönnu hugsunarhætt-
inum, en hún Pollýanna hugsaði allt-
af að „það gæti verið verra“ … Suma
daga líður manni það illa að Pol-
lýanna getur ekki komið til bjargar,
en þá vanlíðan ber maður aðeins
innra með sér.
Við vitum að ekki er til bein lækn-
ing við þessum hvimleiða sjúkdómi.
Við vitum líka að nokkur lyf eru til
sem hafa reynst vel fyrir ákveðna
einstaklinga eða ákveðna tegund af
tinnitus. Ýmislegt er gert víða um
lönd sem hjálpar fólki að lifa með
þessu og dæmi er um að fólk fær bót
meina sinna með þjálfun og meðferð.
Mikilvægt er að bregðast rétt við
sem allra fyrst. Það er afskaplega
mikill munur á því, að segja fólki að
ekkert sé hægt að gera annað en að
læra að lifa með þessu og því að leið-
beina einstaklingunum í gegnum
helstu úrræði sem reynst hafa öðr-
um vel í von um að það nýtist við-
komandi. Þess vegna treysti ég því
að umræðan verði til að auka skiln-
ing á þessu vandamáli og að heil-
brigðisyfirvöld sjái til þess að mál
tinnitusþolenda fari í viðunandi far-
veg. Ég vona svo sannarlega að ein-
hvern daginn muni læknavísindin
finna úrræði sem lækna tinnitus, því
þjáningin er mikil.
Eins gleðst ég mjög yfir því að fé-
lagið Heyrnarhjálp vinnur nú að
heimasíðu þar sem tinnitusþolendur
geta átt samskipti og fengið ráðlegg-
ingar. Á þeim vef verður alltaf hægt
að komast í samband við einhvern
sem er að upplifa það sama og ég og
skilur mig. Það er mikil framför mið-
að við þá einangrun sem tinnitusþol-
endur búa við núna.
Daglegt líf með tinnitus
Kristín Björk Ingólfsdóttir
fjallar um eyrnasuð ’Á unglingsárunumman ég eftir því að hafa
verið með suð í eyrunum
en það var mér ekki til
mikilla óþæginda þá,
enda afskaplega lágt og
ekki stöðugt. ‘
Kristín Björk
Ingólfsdóttir
Höfundur er sjúkraliðanemi í
fjarnámi.
HUGMYNDIR hafa verið settar
fram um að Ísland
taki upp fjölmynt-
arkerfi. Rétt er að
benda á að slík skipan
setur hlutverk krón-
unnar sem lögeyris í
uppnám og skapar
óhagræði í við-
skiptum. Þá dregur
myntvæðing úr stöð-
ugleika efnahags- og
fjármálalífsins. Lög-
formleg upptaka evr-
unnar sem lögeyris er
skynsamlegri lausn.
Evran færir okkur
hagræðið af alþjóðamynt og er
þegar undirstaða mun meiri við-
skipta en dollari eða pund. Væri
sú tilhögun tengd ESB-aðild fylgdi
því jafnframt meiri stöðugleiki.
Á meðan Evrópuþjóðir hafa tek-
ið upp evruna til að eyða geng-
issveiflum á sameiginlegum mark-
aði Evrópu og auka hagkvæmni og
hagvöxt, hafa Íslendingar mátt
glíma við hátt vaxtastig og sveiflu-
kennt og hátt raungengi. Þróun
gjaldeyrismála síðustu missiri hef-
ur miðast við að draga úr þeim
áhrifum. Fyrirtækjum hefur verið
heimilað að færa reksturinn í er-
lenda mynt og viðskiptabankar
bjóða nú íbúðarlán í erlendri
mynt. Í kjölfarið hafa sum fyr-
irtæki tekið að greiða innlendan
kostnað, þ.á m. launakostnað, í er-
lendri mynt.
Slík myntvæðing
dregur úr geng-
isáhættu tengdri er-
lendum lántökum, en
setur hlutverk lögeyr-
isins í uppnám. Pen-
ingar eru gjaldmiðill
sem viðskipti byggjast
á. Þeir eru líka mæli-
eining sem gerir okk-
ur kleift að bera sam-
an verð á vöru og
þjónustu. Að hafa
einn lögeyri færir
okkur þá hagkvæmni.
Margar myntir í umferð samfara
síbreytilegu gengi leiðir til þess að
verðið er á fleygiferð. Það ruglar
verðskyn fólks og dregur úr hag-
kvæmni í ráðstöfun verðmætanna.
Þá má benda á að þar sem
nokkrar myntir keppa um hylli
viðskiptaaðila, verður ein þeirra að
lokum ráðandi. Aðrir sjá sér hag í
að taka við þeirri mynt sem flestir
nota. Vegna mikilvægis evrunnar
yrði hún fljótlega allsráðandi hér-
lendis. Fjölmyntalausnin er því
ekki skynsamleg lausn í sjálfu sér
né sem leið að taka upp evruna.
Skynsamlegra er að taka evruna
upp lögformlega. Reynsla smá-
ríkja Suður-Ameríku af doll-
aravæðingu er að það hefur leitt
til lægri vaxta og stöðugra verð-
lags vegna þess að gjald-
miðlaáhættan minnkaði og sam-
keppni í hagkerfinu jókst. Sú
skipan hefur hins vegar ekki
tryggt aðhald í opinberum fjár-
málum og mörg þeirra ríkja hafa
lent á framfæri Alþjóðagjaldeyr-
isvarasjóðsins vegna þess að þau
réðu ekki við öran vöxt erlendra
skuldbindinga. Ef óstjórn op-
inberra fjármála eða slakur árang-
ur í erlendum viðskiptum er lang-
varandi getur slíkt fyrirkomulag
aukið sveiflur í hagvexti.
Þá er myntsláttuhagnaði fórnað
sem og getan til að nota sjálfstæða
peningastjórn sem skamm-
tímaaðgerð til að bregðast við inn-
lendum eða erlendum áföllum. Síð-
ara atriðið er kannski ofmetið þar
sem langtímaáhrif sjálfstæðrar
peningastjórnar á samkeppnisstöð-
una eru hverfandi.
Myntvæðing er því engin töfra-
lausn. Hún krefst mikilla kerf-
isbreytinga til að tryggja sam-
keppnisstöðuna og virks aðhalds í
fjármálastjórninni til að tryggja
stöðugleika. Þá er afar mikilvægt
að gengið sé fest á réttu róli. Nú
er gengi krónunnar líklega allt of
hátt til að festa það varanlega sem
undanfara upptöku evrunnar.
Lögformleg upptaka evrunnar
sem lögeyris yrði skárri kostur en
sjálfsprottin myntvæðing. Slík
skipan varðveitir hagræðið af lög-
eyri og eykur sjálfbæran hagvöt
til lengri tíma litið. Við þær að-
stæður er fjármálastöðugleikinn
samt alfarið háður árangri okkar í
erlendum viðskiptum og fjár-
málum hins opinbera. Ákjós-
anlegra yrði að taka upp evruna
með aðild að Evrópusambandinu
og EMU þar sem fjármálastöð-
ugleikinn yrði tryggður með tví-
hliða samstarfi við Evrópska
seðlabankann.
Land án lögeyris?
Þorsteinn Þorgeirsson skrifar
um fjölmyntarkerfi ’Margar myntir í um-ferð samfara síbreyti-
legu gengi leiðir til þess
að verðið er á fleygi-
ferð.‘
Þorgeir Þorgeirsson
Höfundur er hagfræðingur SI
Á miðstjórnarfundi RSÍ þ. 23.
jan. voru töluverðar umræður um
væntanlegar breytingar á rekstr-
arskipulagi raforkukerfisins. Und-
anfarið hefur verið
unnið að laga-
frumvarpi sem kemur
væntanlega fyrir Al-
þingi á næstunni, þar
sem raforkukerfinu
verður skipt upp í 3
sjálfstæðar einingar;
raforkuframleiðslu,
dreifikerfi og svo
sölufyrirtæki. Með
þessu er verið að full-
nægja reglugerðum
frá Evrópska efna-
hagssvæðinu. Reka á
hverja einingu sjálf-
stætt og þær eiga
hver um sig að skila
arði sem ekki verður
færanlegur milli ein-
inga. Stefna á að því
að ná arði með hag-
ræðingu án gjaldskrárhækkunar,
en fyrir liggur að það verður ekki
hægt. RSÍ hefur áður varað við
þessu og bent á dæmi erlendis frá.
Þar var hagræðingu náð með sam-
drætti í viðhaldi og endurnýjun
kerfisins, m.a. með því að fækka
starfsmönnum í viðhaldi. Full
ástæða er að halda því vel til haga
að oft verður að líta á línuflokka
eins og slökkvilið. Það verður að
vera hægt að ræsa út ákveðinn lág-
marksflokk á hverju svæði með
stuttum fyrirvara. Hann þarf að
hafa aðgang að ákveðnum tækja-
búnaði. Þetta þekkjum við öll vel og
höfum oft séð á eftir harðsnúnu liði
rafiðnaðarmanna út í stórhríðina
þar sem brotist er til fjalla í kaf-
andi ófærð og línukerfið lagað. Vart
er raunhæft að ætlast til þess að sú
sérþekking sem er fólgin í viðhalds-
flokkum RARIK og Landsvirkj-
unar og sá sérhæfði búnaður sem
þar er, sé til staðar og aðgengilegur
á hinum almenna markaði.
Á áttunda áratugnum fóru
nokkrar þjóðir út í sams konar að-
skilnað. Þær eru í dag að upplifa að
rekstraraðilar hafa lítið sinnt end-
urnýjum raforkukerfisins og við-
hald þess hefur verið í lágmarki.
Þetta hefur verið að koma fram í að
stór svæði hafa verið rafmagnslaus
um lengri og skemmri tíma. Hér
má benda á nýleg dæmi eins t.d.
New York og í Kaliforníu þar sem
ríkir nánast ófremdarástand. Ekki
er langt síðan stór svæði í Suður-
Svíþjóð og á Ítalíu voru án raf-
magns. Í þessu sambandi má einnig
benda á vatnsveitur og járn-
brautakerfið enska. Nú þurfa neyt-
endur og/eða skattborgarar þessara
landa að velja um að greiða veru-
lega hærri afnotagjöld eða þá að
kaupa veiturnar til baka og leggja í
þær umtalsverðar fjárhæðir af
skattfé til endurnýjunar. Miðstjórn
RSÍ telur fulla ástæðu til að í und-
irbúningi þessara breytinga verði
útfært hvernig eftirliti með rekstr-
inum verði háttað, hvaða kröfur um
rekstraröryggi verða gerðar og til
hvaða aðgerða á að grípa verði
rekstraraðilar uppvísir að því að
láta dreifikerfin úreldast með því
að segja upp viðhaldsflokkum og
draga úr endurnýjun kerfisins.
Neytendur verða að fá skýr svör
við því hvernig á að hagræða til
þess að ná settum markmiðum um
4–7% arð í þessum fyr-
irtækjum.
Í þessu sambandi má
benda á að RARIK á
og rekur gamlar virkj-
anir. Raforka frá þeim
er mjög ódýr, þar má
t.d. nefna Andakíls-
árvirkjun þar sem
KWst kostar um 30
aura. Þetta skilar sér
með beinum hætti sem
niðurgreiðsla á dreif-
ingu. Annað dæmi,
Landsvirkjun er með
samning um sölu á raf-
magni til ALCAN á 18
mills KWst og skilar
því við vegg aðveitu-
stöðvar í Straumsvík.
Hvernig á að standa
við þennan samning
þegar dreifikerfið er orðið sjálf-
stætt og á að skila 7% arðsemi.
Hver á að greiða fyrir flutning raf-
magnsins?
Í þeim löndum sem þetta hefur
verið gert hefur rafmagn til al-
mennings hækkað töluvert á meðan
rafmagn til stórnotenda hefur stað-
ið stað eða lækkað. Það liggur fyrir
að dæmið gengur ekki upp öðruvísi
nema að hækka verð á rafmagni.
Spurningin er hvort það verður á
suðvesturhorninu eða í hinum
dreifðu byggðum. Ljóst er að ef
raforka í hinum dreifðu byggðum
hækkar flytja fyrirtækin. Hin al-
menni borgari stendur uppi at-
vinnulaus og með verðlausar eignir.
Við höfum verið að upplifa þetta
vegna tilfærslu á kvóta. Þetta mál
getur snúist upp endanlegan dauða-
dóm yfir hinum dreifðu byggðum
hér á landi. Munu þéttbýlingar
sætta sig við verulega hækkun á
raforku? Hætta er á að enn einu
sinni verði dreifbýlingum og þétt-
býlingum att saman.
Orkuveitufyrirtækin eru vel rek-
in, þau hafa reist mikil og glæsileg
mannvirki þar sem öll aðkoma er
með miklum sóma. Arður af göml-
um virkjunum er nýttur til að
styrkja dreifikerfið og skilar sér í
lægra raforkuverði. Með nýju fyr-
irkomulegi mun hann aftur á móti
renna í vasa örfárra sterkra fjár-
magnseigenda og hin almenni borg-
ari verður að greiða hærra orku-
verð og að auki að búa við mun
lakara rekstraröryggi. Ísland gat
fengið frávik frá þessum settu
reglugerðum frá Brussel, vegna
smæðar og sérstöðu hins íslenska
markaðar. Því var ekki sinnt af
hálfu núverandi stjórnvalda og nú
erum við í þeirri stöðu að verða. En
það er samt sem áður hægt að
komast frá þessu með þokkalegum
hætti ef vel er að verki staðið. Mið-
stjórn RSÍ hvetur eindregið til þess
að það verði gert á 100 ára afmæli
raforkuveitna.
Á að hækka
raforkuverð
að óþörfu?
Guðmundur Gunnarsson skrif-
ar um raforkukerfið
Guðmundur
Gunnarsson
’Raforkukerf-inu skipt í
þrennt?‘
Höfundur er formaður
Rafiðnaðarsambandsins.
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið