Morgunblaðið - 27.01.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 27. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
U
ndanfarið hefur mér
þótt þetta blessaða
hugtak, „frelsi“,
vera í skrýtnum
darraðardansi. Því
hefur verið útjaskað þannig að
það er því sem næst merkingar-
laust hvað hugsandi fólk varðar.
Eða hvað? Eins og George W.
Bush notar það er þetta allt hið
einfaldasta mál. Eða hvað?
Án þess að ætla að staðsetja
mig neitt sérstaklega á hinni póli-
tísku línu, eða hring eins og sumir
hugsa það, langar mig til að velta
þessu aðeins fyrir mér. Ég er ekki
langt til hægri, og þó ég hafi einu
sinni talið mig vera langt til
vinstri, get ég ekki gengist við
þeim stimpli heldur. Best er að
líta á eftirfarandi pistil sem hug-
leiðingar upplýsts alþýðumanns
sem hefur stundum furðað sig á
þeirri einhliða umræðu sem tíðk-
ast hérlendis í
kringum þetta
stóra hugtak.
„Dygðin er
meðalvegur
tveggja lasta,“
sagði Aristó-
teles og einu
sinni var mér kennt að öfgar væru
ekki af hinu góða. En hér er ég
reyndar að gefa mér að það að
vera kommúnisti eða frjáls-
hyggjumaður sé öfgakennt og
einhverjir myndu aldrei skrifa
undir það. En geymum þær
vangaveltur þar til síðar!
Alltént hefur mér fundist vera
búið að smætta þetta hugtak um
of undanfarið. Frjálshyggja, eink-
um er lýtur að peningaviðskipt-
um, hefur verið í mikilli sókn
undanfarin ár. Þá virðist sem
áhrif Bandaríkjanna í orðræðu
hins vestræna heims verði æ rík-
ari, og það þrátt fyrir að núver-
andi forseti þar sé afar umdeildur
maður. Með þessu fer líka sú stað-
reynd, að ef fólk játast undir
vinstri skoðanir fremur en hægri
er það umsvifalaust kallað komm-
únistar, oftar en ekki með hæðn-
istón, og því nánast neitað um
þátttöku í vangaveltum um frelsið
og samfélagslega þætti þess. Eins
og ég skynja þetta í dag þykir
meira en sjálfsagt að hampa frels-
inu, og það án sterkra eða djúpra
raka. Það er líkt og þetta sé það
einfalt mál að ekki taki því, eða
það sé hreinlega ekki við hæfi, að
pæla aðeins í þessu. Þ.e. hvernig
þetta umtalaða frelsi virkar í
reynd.
Ég held að það sé t.d. aldrei
hægt að impra nægilega oft á því
hvernig helsti boðberi frelsis í
samtímanum, Bandaríkjastjórn,
heldur hundruðum manna í gísl-
ingu, án dóms og laga, í Guant-
anamo á Kúbu. Núverandi
Bandaríkjastjórn má þó eiga það
að hún gengru alla leið hvað frels-
ið varðar. Þeir taka sér fullkomið
frelsi til að skilgreina hvað frelsi
er! Og auðvitað er tvískinnungur
hvað þetta varðar í gangi alls
staðar í heiminum. Manni hættir
við að grípa til Bandaríkjanna
sem dæmi einfaldlega vegna þess
hversu oft og iðulega málefnum
þessa ríkis er haldið að manni.
Kommúnisminn klúðraði þessu.
Við vitum það öll. Eins og einhver
sagði: „Þið fenguð ykkar tækifæri
og glopruðuð því niður.“ En inn-
ræting í hina áttina er síst til
blessunar að mínu viti. Einhvern
tíma var mér sagt frá gullna með-
alveginum. Ég er farinn að halda
að eina vitið sé að halda sér eins
og kostur er sem næst honum.
Eitt er það sem í raun rak mig
að þessum skrifum, þrátt fyrir að
ég hafi lengi gælt við að ryðjast
fram á ritvöllinn með þetta efni.
Það er netauglýsing frá Frjáls-
hyggjufélaginu sem ég sá á vefn-
um batman.is, sem mætti kalla al-
mennan afþreyingarvef. Þar segir
eitthvað á þessa leið: „Kynlíf er
löglegt - peningar eru löglegir -
þess vegna ætti kynlíf gegn
greiðslu að vera löglegt.“
Vonandi er ég ekki einn um það
að finnast þetta heldur mikil ein-
földun á gangi lífsins. Hver
gengst t.d. við þessu: „Bílar eru
löglegir - áfengi er löglegt - þess
vegna ætti maður að geta keyrt
um drukkinn“?
Menn tala oft um val þegar
frelsið ber á góma. Að maðurinn
sé ætíð frjáls til að velja. Gott og
vel, þetta er líklega rétt - á papp-
írnum. En hvernig er þetta í
reynd? Er vændiskona að velja
sér starfsgrein sína? Getur það
verið að aðrir hlutir ýti henni út í
eitthvað sem hún myndi undir
öðrum kringumstæðum aldrei
velja sér? Eru ástæður fátæktar,
hungursneyðar og haturs ekki ör-
lítið flóknari en það að þetta sé
bara út af því að fólk lifi ekki við
nægilegt „frelsi“? Er virkilega
hægt að standa á bakvið þannig
samfélagsmynstur - með góðri
samvisku - að jafn lítillækkandi og
ómanneskjulegur gjörningur og
að selja líkama sinni hæstbjóð-
anda sé sjálfsagður? Stundum
finnst mér eins og almennt sið-
ferði sé bara orðið að einföldum
reikningi í dag.
Og hvernig er með ábyrgðina?
Sjálfur Davíð Oddsson hefur
réttilega bent á að frelsi fylgi
ábyrgð. Sú gamla tugga er í fullu
gildi. Við búum í „samfélagi“, ekki
„einfélagi“.
Einhverjum kann að þykja það
hippalegt að tala um samstöðu og
samábyrgð. Það sé jafnvel
„kommúnískt“ að tala svona
(communal = samfélags-; al-
mennings-; sameignar-). Ég er
bara hræddur um að hugsjónir
þeirra sem berjast hvað ötulegast
fyrir frelsinu geri stundum ekki
ráð fyrir „manneskjunni“. Ein-
hverjir segja þá: „Frjálshyggja í
sinni hreinustu mynd er mann-
úðlegasta hugmyndafræði sem til
er.“ En kommúnisminn flaskaði á
því sem mér finnst öfga-frelsis-
hamparar vera að klikka á sömu-
leiðis. Maðurinn er breyskur,
mennirnir eru mismunandi eins
og þeir eru margir og það er ekki
hægt að skikka mannveruna und-
ir einn stóran sannleik, líkt og
kommúnisminn reyndi á sínum
tíma og líkt og sumir halda að
hægt sé að gera í dag. Það er ekki
til neins að tala í hringi um frelsi
og meira frelsi og halda að í því
liggi lausn allra skapaðra hluta.
Að lokum vil ég segja að ég dá-
ist að fólki sem fer í þessa hluti af
ástríðu. Þannig er uppáhalds-
þingmaðurinn minn á hægri
vængnum Pétur Blöndal. Ég virði
líka Frjálshyggjufélagið, því seint
væri hægt að saka þá um geðl-
uðruhátt. Einmitt vegna þessa
hvet ég sérstaklega frelsis-trú-
boða eins og þá að stinga hausn-
um betur í bleyti. Frelsið er
yndislegt - en líka margrætt og
flókið um leið.
Frelsi?
Eins og ég skynja þetta í dag þykir
meira en sjálfsagt að hampa frelsinu, og
það án sterkra eða djúpra raka. Það er
líkt og þetta sé það einfalt mál að ekki
taki því, eða það sé hreinlega ekki við
hæfi, að pæla aðeins í þessu.
VIÐHORF
Eftir Arnar
Eggert
Thoroddsen
arnart@mbl.is
✝ Bergljót Ólafs-dóttir fæddist á
Vindheimum í
Tálknafirði 30. júní
1916. Hún lést á
Landspítalanum 20.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar Bergljót-
ar voru hjónin Ólaf-
ur Kolbeinsson, f. á
Hreimstöðum í
Borgarfirði 24. júní
1863, og Jóna Sigur-
björg Gísladóttir, f.
á Skriðnafelli á
Barðaströnd 20. júlí
1880. Systkinin á
Vindheimum urðu 16: Guðrún, f.
1902, d. 1977, Jón Bjarni, f. 1903,
d. 1987, Gísli, f. 1905, d. 1911,
Kristrún, f. 1906, d. 1993, Sigur-
fljóð, f. 1908, d. 1996, Anna, f.
1909, d. 1999, Unnur, f. 1911, d.
1998, Gísli, f. 1913, d. 1993, Snæ-
björg, f. 1914, Valdís, f. 1916, d.
1934, Ragnhildur, f. 1918, d. 1996,
Kristján, f. 1919, d. 1997, María
Heiðrún, f. 1921, d. 1979, Magnús,
f. 1922, og Aðalheiður, f. 1926.
Bergljót giftist Óla Diðrikssyni
frá Langholti í Flóa, f. 19. maí
17. ágúst 1955, kvæntist Helgu
Guðjónsdóttur fóstru, f. 16.3.
1956, þau slitu samvistum. Þau
eiga tvö börn: Rut, f. 24.1. 1980,
og Guðjón Óla, f. 8.7. 1984. Sam-
býliskona Sigurðar er Margrét
Rósa Einarsdóttir. Áður átti
Bergljót dóttur, Guðrúnu Sigríði
sálfræðing, f. 6. desember 1938,
faðir hennar var Guðmundur Val-
grímsson, f. 1911, d. 2002. Guðrún
á þrjú börn, Francis Woloszyk, f.
20.3. 1960, Emil Kurtz, f. 30.7.
1962, og Karen Kauneckas, f.
21.12. 1963. Þau búa í Bandaríkj-
unum.
Bergljót fluttist til Guðrúnar
systur sinnar níu ára gömul og bjó
í Reykjavík alla sína tíð. Hún vann
í Vinnufatagerðinni, tók sveins-
próf í kjólasaumi 1946 og í fram-
haldi af því meistarapróf. Hún rak
saumastofu og hélt námskeið um
margra ára skeið. Hún var um
tíma formaður Kjólameistara-
félagsins, sat í Iðnfræðsluráði og
barðist fyrir menntunarmálum
iðngreinarinnar. Hún sótti marg-
sinnis námskeið í Þýskalandi og í
Noregi. Hún tók próf frá Kenn-
araskólanum 1954 og kenndi við
Iðnskólann í Reykjavík frá 1965
með hléum þar til hún lét af störf-
um vegna aldurs.
Útför Bergljótar verður gerð
frá Fossvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.
1912, d. 1990. Þau
slitu samvistum. Þau
eiga fimm börn, þau
eru: 1) Jóna Sigur-
björg læknaritari, f.
5. maí 1944, gift Árna
Jónssyni kennara, f.
11. sept. 1938, d. 6.
febr. 2000, hún á
fimm syni, Benjamín,
f. 13.12. 1961, Leif, f.
12.12. 1962, Eirík Óla,
f. 3.12. 1963, Jón, f.
20.4. 1967 og Þóri
Örn, f. 13.1. 1969. 2)
Sævar Karl klæð-
skeri, f. 14. ágúst
1947, kvæntur Erlu Þórarinsdótt-
ur verslunarstjóra, f. 27.3. 1946,
þau eiga tvo syni, Þórarin Örn, f.
22.9. 1967, og Atla Frey, f. 4.5.
1972. 3) Bergljót Valdís kennari,
f. 27. febrúar 1950, gift Gústaf
Edilonssyni rakarameistara, f.
29.11. 1948, þau eiga fjögur börn,
Stein, f. 24.12. 1971, Loga, f. 4.3.
1983, Lind, f. 30.5. 1984, og Silju,
f. 30.6. 1986. Þau búa í Noregi. 4)
Sigurður Hilmar, f. 8. febrúar
1953, dáinn sama ár. 5) Sigurður
Hilmar pípulagningameistari, f.
Af hverju minnti hún mig oft á
Coco Chanel? Báðar úr sveit, ólust
upp hjá ættingjum, fluttu til borg-
arinnar og höfðu þetta óskeikula
auga fyrir formi og efnum. Þá er
samanburðurinn búinn. Önnur í
landi með aldalanga hefð fyrir listum
og tísku, hin hér á klakanum þar sem
var á brattan að sækja fyrir handíðir
og hönnun.
Bergljót átti fimmtán systkini og
börnin fóru að heiman eins fljótt og
mögulegt var að vinna fyrir sér. Það
sem var sérstakt fyrir heimilið á
Vindheimum í Tálknafirði var að
systurnar sneru aftur um leið og þær
voru búnar að koma sér fyrir í vinnu
og tóku með sér barn til að ala upp.
Það var Guðrún systir Bergljótar
sem ól hana upp í Reykjavík. Daginn
eftir komuna varð að kaupa skó á
barnið á sauðskinnsskónum. Þær
bjuggu á Brekkustíg og litlu stúlk-
unni fannst leiðin löng og torsótt.
Um kvöldið voru för og rauðir blettir
sem sveið í á fótunum. Þessi borg
sem varð heimkynni hennar setti
strax mark á hana.
Strax í barnaskóla sýndi hún þetta
listræna handbragð sem einkenndi
öll verk hennar. Kennarar hvöttu til
frekara náms en öldin var andsnúin
févana sveitafólki sem þráði mennt-
un.
Eftir vinnu í saltfiski þar sem
verkstjórar öskruðu á konur en töl-
uðu kumpánlega við karla fékk hún
laun sem dugðu henni til náms í
Kvennaskólanum. Í vinnunni fengu
unglingar helmingi lægri laun en
karlar en urðu samt að bera börur á
móti þeim. Það var ekki mikið um
sanngirni eða réttlæti í heimi lítil-
magnans. Í skólanum fékk hún
fyrstu verðlaun fyrir handavinnu og
draumurinn var Kunstflidskolen í
Kaupmannahöfn. Hún vann fyrir sér
í vistum þar sem vinnukonan var
þriðja flokks borgari, svaf á háaloft-
um eða í gluggalausu herbergi í
kjallara. Ekki lét hún baslið smækka
sig. Braust til mennta, varð kjóla-
meistari, hélt vinsæl og eftirsótt
námskeið. Hún var afar eftirsótt til
sauma enda fagmaður fram í fing-
urgóma. Hún hélt sjálf tískusýningu
á Hótel Sögu til að vekja athygli á
greininni, hvers hún væri megnug.
Hún fór á Iðnþing eftir Iðnþing til
þess að fá greinina inn í skólann svo
nemar fengju lögboðna kennslu. Síð-
ar varð hún sjálf kennari og núna
starfa þrír kennarar í IR sem voru
nemar hennar – ekki lítið framlag.
Allt þetta gerði hún samhliða
stórri fjölskyldu og sótti námskeið í
BERGLJÓT
ÓLAFSDÓTTIR
✝ Rebekka Lúth-ersdóttir, sem
aldrei var kölluð
annað en Lóa, fædd-
ist í Reykjavík 27.
janúar 1917. Hún
andaðist á Hjúkrun-
arheimilinu Eir í
Reykjavík 17. janúar
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Lúther Hróbjarts-
son, f. 24. maí 1888,
d. 14. mars 1978, og
Steinunn Jónsdóttir,
f. 3. apríl 1886, d. 15.
júlí 1942. Hún var
tekin í fóstur tveggja ára af Þórði
Eyjólfssyni og Guðrúnu Sæ-
mundsdóttur frá Vindheimum í
Ölfusi. Alsystkin Lóu voru Sigur-
björt Clara Lúthersdóttir, f. 12.
ágúst 1911, d. 18. febrúar 2001,
Hróbjartur Lúthersson, f. 2. októ-
ber 1914, d. 3. febrúar 1998,
Lóu og Óskars eru: 1) Þórður, f. 5.
febrúar 1940, maki Bryndís Krist-
insdóttir, f. 21. maí 1940. Börn
þeirra eru: a) Örn, f. 4. apríl 1961;
b) Guðrún, f. 27. apríl 1962; c)
Hrafn, f. 22. júní 1973. 2) Guð-
mundur Rúnar, f. 4. október 1947,
maki Ólöf Ingibjörg Guðjónsdótt-
ir, f. 23. september 1947. Börn
þeirra eru: a) Berglind, f. 17. febr-
úar 1966; b) Íris, f. 4. júlí 1972; c)
Guðjón Óskar, f. 3. október 1975.
3) Sigurður Páll, f. 26. júní 1956,
maki Ragnheiður Gunnarsdóttir,
f. 29. mars 1958. Börn þeirra eru:
a) Egill Orri, f. 14. apríl 1984; b)
Snorri Páll, f. 18. apríl 1990.
Langömmubörn Lóu eru ellefu.
Lóa og Óskar bjuggu allan sinn
búskap í Vesturbænum, fyrst á
Túngötu 30 og síðan í fjörutíu og
þrjú ár í Sörlaskjóli 90 í Reykja-
vík.
Lóa starfaði framan af ævinni
sem húsmóðir, en um fimmtugs-
aldur hóf hún störf hjá Hótel Loft-
leiðum við ýmislegt og starfaði
þar í rúmlega tuttugu ár.
Útför Lóu fer fram frá Nes-
kirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
Helga Steinunn Lúth-
ersdóttir, f. 3. júlí
1919, d. 27. apríl
1996, Hilmar Jón
Hlíðar Lúthersson, f.
3. janúar 1921, d. 18.
júní 1979, Björgvin
Lúthersson, f. 9. maí
1926, d. 18. febrúar
2000, og sammæðra
Skarphéðinn Jónsson,
f. 16. febrúar 1907, d.
18. febrúar 1990. Lóa
ólst upp hjá fósturfor-
eldrum sínum, fyrst í
Vindheimum og síðar
í Reykjavík.
Hinn 17. desember 1938 giftist
Lóa Óskari Dagbjarti Ólafssyni,
brunaverði, f. 22. júní 1912, d. 24.
febrúar 1993. Foreldrar hans
voru Ólafur Þorvarðarson, f. 8.
janúar 1873, d. 8. janúar 1918, og
Guðbjörg Guðmundsdóttir, f. 27.
júlí 1874, d. 17. júlí 1960. Börn
Ég gleymi aldrei þeirri stund
þegar amma passaði mig eitt sinn
og ég datt af hjóli og fékk sár á enn-
ið. Amma fékk hálfgert áfall og var
uppistandið þvílíkt að hún vafði höf-
uðið á mér með handklæði, hélt á
mér um alla íbúð og leyfði mér að
skoða í dularfulla skartgripaskrínið
sitt sem vanalega enginn mátti kíkja
í.
Amma var sjálfstæðismaður alla
ævi, sagði að það sæist langar leiðir
á fólki ef það var í Sjálfstæðis-
flokknum. Hún hélt því fram að allir
vel klæddir myndarlegir menn
væru sjálfstæðismenn og þetta gilti
um konurnar líka. Bragakaffi keypti
hún hún hvorki né drakk því hún
sagði að það væri framsóknarkaffi.
Hún neitaði líka einu sinna að gang-
ast undir aðgerð nema að fá að kjósa
Sjálfstæðisflokkinn utankjörstaðar
áður því það væri ekki öruggt að
hún myndi vakna aftur.
Amma og afi voru afar ólík hjón.
Afi var sívinnandi, bæði sem bruna-
vörður hjá Slökkvistöð Reykjavíkur
og samhliða því vann hann í saltfiski
hjá SÍF til margra ára. Að hans
mati var vinnan það sem skipti máli
í þessu lífi. Hann stundaði ekki sam-
kvæmislífið með ömmu né ferðaðist
með henni til útlanda, fannst betra
að vera heima, lesa í bók eða horfa á
íþróttir og sérstaklega fótboltann.
Þau voru KR- ingar og var fylgst vel
með öllum leikjum félagsins og var
afi einn af dyggustu félagsmönnum
KR.
Eftir að afi lést í febrúar 1993 þá
seldi hún húsið í Sörlaskjólinu og
keypti sér íbúð við Eiðismýri 30 þar
sem hún dvaldi í fáein ár. Hún var
greind með heilabilun fyrir sjö árum
og frá þeim tíma hefur heilsu henn-
ar hrakað hægt og sígandi þar til
hinn 17. janúar að hún fékk hvíldina.
Lífshlaup hverrar mannesku er
stutt, tíminn er ótrúlega fljótur að
líða sem minnir okkur á að njóta
lífsins meðan það varir og það gerði
amma. Hún átti gott líf, ólst upp hjá
vel bjargálna fólki og skorti aldrei
neitt, var tiltölulega heilsuhraust og
REBEKKA
LÚTHERSDÓTTIR