Morgunblaðið - 08.02.2004, Blaðsíða 33

eða annað slíkt. Í stað þess að troða
siðum sínum upp á aðrar þjóðir, eru
þeir opnir fyrir nýjungum og vilj-
ugir að læra allt sem þeim getur
komið að notum. Þeir ætlast þó til að
geta lifað lífinu eftir eigin reglum.
Arfleifð og aðlögun
Með þeim gífurlegu breytingum
sem urðu á 20. öld liðu margar
starfsgreinar undir lok. Því
hefur verið haldið fram
þetta hafi gert út af við
menningu sígauna, sem
stunduðu hefðbundar
atvinnugreinar, svo
sem sirkusfólk,
koparsmiðir og
fleira, kunnátta
sem erfðist frá
föður til sonar.
Fræðimenn eru
ekki sammála.
Þeir segja að
sökum að-
lögunar-
hæfileika
sinna
eiga sígaunar í engum vandræðum
með að aðlaga sig nýjum og breytt-
um störfum. Sami maður getur því
verið bifvélavirki, gluggaþvottamað-
ur eða fatasölumaður, allt eftir því í
hvaða náttúrulega og félagslega um-
hverfi hann er á þeim tíma.
Þetta skýrir sambandið milli sí-
gauna og þjófnaðar, sem mörg rök
andsígauna og útlendingafælinna
eru byggð á. Þjófnaður, sem sumir
sígaunar stunda, er ekki endilega
eina val þeirra, heldur aðeins ein
valinna leiða til að afla tekna.
Fingralangur sígauni gæti í öðru
umhverfi verið rafvirki eða kjötiðn-
aðarmaður. Þjófnaður virðist því
vera eðlilegt svar sumra sígauna við
þjóðfélagi, sem þrengir að lífs-
munstri þeirra. Því má ekki gleyma
að stór hluti ólöglegrar iðju átti sér
þegar stað, áður en sígaunar komu
og tóku hana upp. Í sumum tilfellum
hafa glæpamenn okkar þjóðfélags
jafnvel leitað eftir samstarfi við sí-
gauna.
Menningarauðæfi eða ósiðir
Breytileiki sígauna mætir ýmsum
vandamálum. Flökkulífið, sem
margir þeirra kjósa, stendur utan
ramma laga. Þótt ekki hafi öll kyrr-
setuþjóðfélög lent í árekstrum við
flökkufólk er þessi óvissa almennt
skynjuð sem ógn. Með félagslegum
úrræðum er reynt að hjálpa þeim
sem komnir eru í ógöngur. En tíma-
frekt og vélrænt skrifræðið hefur
því miður líka slæm áhrif. Sumir
sígaunar falla í hringiðu félagsmála-
stofnana, sem minnir óneitanlega á
örlög indjána Norður-Ameríku.
Takmörk og þversagnir nútíma-
ríkja virðast auðljósari er kemur að
sígaunum. Þeir eiga í stöðugum
árekstrum við hagsmuni ríkis, sem
án staðlaðrar fyrirmyndar og eftir-
lits, gæti vart skipulagt og haldið
uppi kerfi fyrir milljónir manna. Sá
menningarauður sem felst í marg-
breytileika sígauna er hunsaður og
hulinn þeirri skilgreiningu að hann
sé afvegaleiðandi. Það virðist vera
gleymt að sjálf Evrópa var mótuð
með sameiningu og ófriði margra
mismunandi þjóðarbrota.
Sígaunum finnst þeir vera lagðir í
einelti og jafnvel í útrýmingarhættu
vegna þeirra þvingana sem beitt er í
nafni allsherjarstöðlunar. Samruni
við aðra virðist allt frá byrjun hafa
almenningur bágt með að sætta sig
við að heilu fjölskyldurnar búi við
óviðunandi aðstæður. Verstu sí-
gaunabúðirnar líkjast vægast sagt
ruslahaugum, sem getur vart talist
heilsusamlegt umhverfi, hvorki fyrir
börn né fullorðna. Hinn þátturinn
lýtur að þeirri óreglu og lögbrotum,
sem sígaunar valda, hvort sem þar
býr að baki uppreisnarandi eða að
þeir geti ekki fylgt lögum og
reglum. Þau rök sem orsaka með-
ferð okkar á sígaunum má skilja
sem „annaðhvort með okkur eða á
móti“. Sá sem er með fær hjálp til að
breytast í einn okkar. Með þessari
aðferðafræði er ákveðið fyrir alla
hvað er rétt og hvað er rangt. Afleið-
ing hennar er oft andstaða við alla
þá, sem vegna óásættanlegs fórn-
arkostnaðar hafa neitað að aðlagast
vestrænum samfélögum.
Skólaganga er gott dæmi um
ráðaleysi sígauna gagnvart þjóð-
félögum Evrópu. Fyrir þá gegnir
fjölskyldan lykilhlutverki enda
finnst þeim það hneykslanlegt
hversu litlum tíma foreldrar eyða
með börnum sínum í dag. Að eyða
aðeins þeim litla tíma með börnun-
um sem afgangs er eftir átta stunda
vinnudag, jafngildir í augum sígauna
að yfirgefa þau. Sömu rök valda því
að án þrýstings yfirvalda eru börnin
sjaldnast send í skóla. Sumir spyrja
af hverju sígaunar geti ekki sætt sig
við þær reglur sem gilda í okkar
þjóðfélagi og hví eigum við að hjálpa
fólki, sem vill hugsa og lifa á annan
hátt en við. Það væri auðveldara að
skilja lifnaðarhætti sígauna ef þeir
byggju einhvers staðar langt í
burtu, þar sem aldrei sæist til
þeirra, en ekki á meðal okkar eins
og raun ber vitni.
Þrátt fyrir að vera álitnir hættu-
legir lögbrjótar eru sígaunar sögu-
lega séð alls ekki hættulegri en aðr-
ar þjóðir. Innrás þeirra í Evrópu var
gerð án styrjalda, blóðsúthellinga
eða gripdeilda. Að undanskildu smá-
hnupli og minni háttar blekkingum,
ferðuðust þessir litlu hópar í friði, án
tilrauna til landvinninga. Hins vegar
hefur hið vestræna samfélag, oft í
góðri trú, fylgt rökum heimsvalda-
stefnu og alls staðar, með góðu eða
illu, reynt að koma á hinni vestrænu
fyrirmynd. Sígaunarnir vilja hins
vegar hvorki að við breytumst í sí-
gauna, né að við tökum upp flökkulíf
Höfundur hefur undanfarin fjögur ár
stundað rannsóknir fyrir masters-
ritgerð í mannfræði í sígaunabúðum
sunnarlega í Róm. Teikningar eru eftir
Helgu Ágústsdóttur sem einnig þýddi
greinina.
farið út um þúfur. Nefna má mis-
heppnaðar tilraunir Maríu Teresu
og síðar Jóseps II af Austurríki, til
að reyna að laga hina frumstæðu og
ósiðuðu sígauna að skipulögðu og
borgaralegu lífi þegna sinna. Sí-
gaunum er hins vegar erfitt að
stjórna og þeir eru útsjónarsamari
en margir halda gagnvart árásum af
þessu tagi.
Hagur sígauna
af tímamótum í Evrópu
Þegar tilraunir til samruna við
þjóðfélagið bregðast taka stjórnvöld
nútímans til örþrifaráða. Aðskilnað-
ur frá öðrum þegnum í sérstökum
sígaunabúðum í úthverfum borga
eða brottvísun úr landi eru þær að-
gerðir ítalskra yfirvalda sem mest
eru notaðar. Innganga Austur-Evr-
ópuríkja í ESB mun ekki aðeins
gera brottvísun stórs hóps sígauna
að ónothæfri aðgerð heldur mun
sami hópur einnig fá atvinnuleyfi.
Það gæti neytt stjórnvöld til að taka
á óþægilegum og vandræðalegum
spurningunum varðandi sígauna-
búðir þar sem skort hefur hreinlæt-
isaðstöðu og alla lágmarksþjónustu.
Í sumum búðanna hefur ástandið
verið svo slæmt að skapast hafa
heilsufarsleg vandamál með gífuleg-
um kostnaði. Það sýnir afleiðingar
þessarar óhæfni stjórnvalda til að
takast á við þá staðreynd að einhver
sé öðruvísi.
Dæmi eins og Bosnía fyrir stríð
sýna hvernig sígaunar gátu leikið
aukahlutverk í samfélagi við aðra,
án þess að lenda í útistöðum við
þjóðfélagið. Þar samþykktu þeir að
eiga lögheimili, mörg húsanna reistu
þeir sjálfir, og eyddu vetrinum í
vinnu sem kyrrsetufólk. Á sumrin
freistuðu þeir hins vegar gæfunnar
ýmist á Ítalíu eða með hvers kyns
kaupmennsku í löndum fyrrum
Júgóslavíu. Þetta hnekkir þeirri
kenningu að sígaunar geti ekki lifað
í samstarfi við aðra.
Sígaunarnir virðast því ekki vera
að biðja um hjálp heldur að þeim
verði leyft að finna sér farveg í þjóð-
félagi okkar.
Ein fjölmargra áskorana, sem
bíða nýrrar Evrópu, er að horfast í
augu við vandamál minnihlutahópa
og endurskilgreina stöðu þeirra í
þjóðfélaginu. Hvort jafnrétti verður
haft að leiðarljósi á næstu árum
verður fróðlegt að sjá.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. FEBRÚAR 2004 33
KVENNALEIKFIMI
Í MELASKÓLA
Góð alhliða kvennaleikfimi með styrkjandi
æfingum ásamt góðum teygjum og slökun.
Þriðjudagar og fimmtudagar kl. 18.05.
Þóra Sif Sigurðardóttir íþróttafræðingur,
netfang thorasif@heimsnet.is,
sími 899 9354.
Fáðu fréttirnar
sendar í símann þinn