Morgunblaðið - 08.02.2004, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 8. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
M
akedónía er eitt af
fyrrum lýðveld-
um Júgóslavíu á
vestanverðum
Balkanskaga og
hefur á stuttri
ævi mátt reyna ýmislegt. Landið var
á barmi borgarastyrjaldar árið 2001
en alþjóðasamfélaginu tókst að koma
í veg fyrir að stríð brytist út með því
að fá deilandi fylkingar að samninga-
borðinu.
Friðarsamkomulag var undirritað
við Ohrid vatn í ágúst 2001 sem mið-
ar að því að auka réttindi minnihluta-
hópa í landinu og er nú unnið að því
að koma því að fullu til framkvæmda.
Vandamálin sem blasa við Make-
dóníu eru þó fjölþætt. Gríðarleg spill-
ing, há glæpatíðni og mikil fátækt til
viðbótar við spennu sem enn má
finna milli ólíkra þjóðfélagshópa.
Ástandið hefur þó smám saman
færst til betri vegar frá því Ohrid-
samkomulagið var undirritað og vill
meirihluti íbúa vinna áfram að því að
byggja upp samfélag þar sem ólíkir
þjóðfélagshópar búa saman í sátt og
samlyndi. Stjórnvöld í Makedóníu
telja að framtíð landsins sé innan
Evrópusambandsins og Atlantshafs-
bandalagsins, í samfélagi vestrænna
þjóða, og vinna nú að því markmiði.
Þannig lauk „Concordiu“ síðustu
alþjóðlegu hernaðaraðgerðinni sem
ætlað var að tryggja öryggi í landinu
í desember síðastliðnum. Hermenn á
vegum „Concordiu“ voru staðsettir á
víð og dreif um svæðið þar sem átök-
in geisuðu árið 2001 og áttu þannig
að koma í veg fyrir að upp úr syði
milli ólíkra þjóðfélagshópa. „Con-
cordia“ var fyrsta hernaðaraðgerð
Evrópusambandsins og var Ísland
eitt þeirra 26 Evrópulanda sem tóku
þátt í aðgerðinni, en aðildarríki sem
og lönd utan sambandsins tóku þátt í
aðgerðinni. Undirrituð starfaði þar á
vegum Íslensku friðargæslunnar á
upplýsingaskrifstofu hersins.
Eftir að „Concordiu“ lauk tók lög-
regluaðgerðin „Proxima“ við, sem
einnig er á vegum Evrópusambands-
ins og hefur það hlutverk að hjálpa
makedónsku lögreglunni að taka á
spillingu og vinna bug á glæpahópum
sem vaða uppi í landinu.
Sambúð margra ólíkra þjóðerna
Rúmar tvær milljónir manna búa í
Makedóníu, sem er um fjórðungur
Íslands að flatarmáli. Lengi vel var
skipting þjóðarinnar ekki þekkt, þar
sem Albanar hunsuðu í mótmæla-
skyni manntal sem gert var árið
1994. Þá eru upplýsingar um barns-
fæðingar, dauðsföll og fólksflutninga
ekki eins vel skráðar og hér á landi. Í
desember síðastliðnum voru niður-
stöður manntals sem gert var í nóv-
ember 2002 birtar. Manntalið var
gert í tengslum við Ohrid-samkomu-
lagið og með alþjóðlegu eftirliti sem
Hallgrímur Snorrason hagstofu-
stjóri fór fyrir.
Í ljós kom að 64% þjóðarinnar eru
Makedóníumenn, 25% Albanar, 4%
Tyrkir, 3% sígaunar, 2% Serbar, 1%
Bosníumenn og 0,5% vlakar (Vlachs),
sem tala tungumál sem líkist mjög
rúmensku.
Makedónar tala makedónsku, sem
er slavneskt tungumál, líkist mjög
búlgörsku og serbnesku og er rituð
með kýrilísku letri. Þeir eru rétttrún-
aðarmenn en makedónska rétttrún-
aðarkirkjan hefur ekki hlotið viður-
kenningu af nágrönnum sínum
Serbum, sem segja Makedóníu til-
heyra serbnesku kirkjunni. Albanar
tala aftur á móti albönsku og eru
eiga fleiri börn og hafa til þessa ekki
notið jafnmikillar menntunar. Þá
gegndu hlutfallslega mun færri Alb-
anar stjórnunarstöðum innan ríkis-
ins auk þess sem fáir Albanar voru í
lögreglunni eða hernum. Kraumaði
óánægja því undir niðri meðal Alb-
ana sem fannst verulega á sig hallað.
Orðið „Albanar“ kemur í raun
hvergi fyrir í Ohrid-samkomulaginu,
heldur gengur það út á að auka rétt-
indi þeirra minnihlutahópa sem
mynda 20% af samfélaginu. Til að
samkomulagið hefði einhvern laga-
legan grundvöll var því nauðsynlegt
að gera nýtt manntal sem var gert í
nóvember 2002, eins og áður sagði.
Það var því talið afar mikilvægt að
Albanar næðu því að vera fimmtung-
ur þjóðarinnar til að friðurinn héldi,
annars hefði verið hætt við að átök
brytust út að nýju. Albanar reyndust
vera 25% þjóðarinnar.
Samkomulagið veitir Albönum
m.a. rétt til að tala albönsku á make-
dónska þinginu, fá vegabréf með alb-
önskum texta, rétt eins og make-
dónskum, og eiga samskipti við
stjórnvöld á sínu tungumáli. Þá er nú
unnið að því að fjölga Albönum og
öðrum fulltrúum minnihlutahópa í
stjórnsýslu landsins, lögreglunni og
hernum. Þannig á að vera tryggt að í
eftirlitsferðum lögreglu um þau
svæðið þar sem Albanar búa séu
bæði lögreglumenn af makedónskum
og albönskum uppruna. Einnig hefur
Fátækt land með
mikinn metnað
Morgunblaðið/Nína B Jónsdóttir
Neyðin kennir naktri konu að spinna – og fátækum að bjarga sér. Þessir félagar urðu á vegi blaðamanns í bænum Debar
við landamæri Albaníu. Ekki er óalgengt að sjá hestvagna á ferð innan um bílana á götum höfuðborgarinnar Skopje.
Þessi rússneski skriðdreki sem tilheyrði makedónska stjórnarhernum fékk
lengi að ryðga óáreittur á aðaltorginu í þorpinu Matejce frá því átökunum lauk.
Hann var fjarlægður af stjórnvöldum í vopnasöfnuninni í lok síðasta árs.
Rúmum tveimur árum eft-
ir að komið var í veg fyrir
borgarastyrjöld í Makedón-
íu hefur ástandið í landinu
færst til betri vegar þótt
enn sé á brattann að
sækja. Fátækt, spilling og
glæpir eru meðal þeirra
mörgu vandamála sem
blasa við þessu litla landi
sem var heimili Nínu
Bjarkar Jónsdóttur lung-
ann úr síðasta ári.
Margir trúa því ein-
mitt að lausnin fyrir
Makedóníu sé að
gerast aðili að ESB
þar sem skipting
makedónsku þjóð-
arinnar í þjóðfélags-
hópa myndi þá ekki
skipta jafnmiklu
máli.
Atvinnuleysi í Make-
dóníu er gríðarlegt
eða um 40% og
meðallaunin aðeins
um 180 evrur, eða
um 16.000 íslenskar
krónur á mánuði.
múslimar. Hafa þessir hópar búið
saman öldum saman á þessu svæði,
yfirleitt í sátt og samlyndi. Þó hefur
sáralítil blöndun orðið milli þessara
hópa. Hjónabönd þar sem Makedón-
ar og Albanar rugla saman reytum
eru t.d. mjög fátíð.
Makedónía deilir við nágranna
sína um meira en réttmæti make-
dónsku kirkjunnar. Nágranni Make-
dóníu í suðri, Grikkland, hefur ekki
viðurkennt að landið sé kallað
„Makedónía“. Í Norður-Grikklandi
er hérað sem heitir Makedónía og
hafa Grikkir mótmælt því harðlega á
alþjóðavettvangi að landið sé kallað
því nafni. Formlegt heiti landsins er
því „fyrrum Júgóslavíulýðveldið
Makedónía“. Af praktískum ástæð-
um verður nafnið „Makedónía“ notað
í þessari grein.
Albanar vildu aukin réttindi
Makedónía stóð lengi vel fyrir ut-
an þau heiftarlegu átök sem áttu sér
stað um vestanverðan Balkanskag-
ann í kjölfar þess að Júgóslavía leyst-
ist upp á tíunda áratug síðustu aldar.
Upp úr sauð þó í febrúar 2001 þegar
til átaka kom milli albanskra skæru-
liða, sem kölluðu sig National Li-
beration Army eða UCK og börðust
fyrir auknum réttindum Albana,
annars vegar og makedónska stjórn-
arhersins hins vegar.
Stærstu stjórnmálaflokkarnir á
þeim tíma skrifuðu undir friðarsam-
komulagið þar sem kveðið var á um
að vopnahlé tæki þegar í stað gildi og
skæruliðar myndu afhenda vopn sín í
skiptum fyrir aukin réttindi minni-
hlutahópa. Í næstu kosningum á eftir
bauð fram stjórnmálaflokkurinn
DUI (Democratic Union of Integra-
tion), sem fyrrverandi skæruliðaleið-
toginn Ali Ahmeti leiðir, en hann fór
áður fyrir UCK. Þessi flokkur situr
nú í ríkisstjórn ásamt SDSM (Sósíal-
demókrötum) og LDP (Liberal-
demókrötum).
Albanar búa einkum í vestanverðri
Makedóníu, við landamæri Albaníu
og Kosovo. Pristina í Kosovo, er að-
eins 96 km frá Skopje, höfuðborg
Makedóníu. Albanar eru að jafnaði
mun fátækari en Makedóníumenn,

.-  
#. 3 
  (3((245 ,@@,
- & 
3/2 3 - "   # ,= .$
4 G"
. ' ( ( $ F@ 

 
H & G 3

. -
# $ % & ' ( ) * $
4 5
6 7 6 
8

9
:
;
/
:

;  / :
9 ; < 4 4  : = 
/I
>  
:


:
=
/
:
)'
$0
MAKEDÓNSK stjórnvöld stóðu fyrir
vopnasöfnun í lok síðasta árs, en
vopnaeign er mikil í landinu. Alls er
talið að allt að hálf milljón vopna sé
þar óskráð, en yfirvöld dreifðu t.d.
vopnum til íbúa landsins þegar
átökin geisuðu í landinu árið 2001.
Fjölmörg slys verða á ári hverju
þar sem ólögleg vopn koma við
sögu. Það tíðkast t.d. hjá Albönum
að skjóta af byssum upp í loftið um
áramót, í brúðkaupum og öðrum
gleðistundum. Sumrin eru tími
brúðkaupanna og kemur það fyrir á
hverju sumri að fólk slasist og jafn-
vel látist, eftir að verða fyrir voða-
skoti. Þannig hefur brúðkaups-
gleðin oft fengið snöggan endi.
Alls safnaðist 7.571 vopn í vopna-
söfnuninni síðasta ár, til viðbótar
við rúmlega 100 þúsund skot af
ýmsum kalíberum, 1,257 sprengjur,
165 kíló af sprengiefni, 1,001 vopn-
hluta og tæpa 500 metra af
sprengiþræði. Þeir sem reynast
eiga ólögleg vopn í fórum sínum, nú
eftir að vopnsöfnuninni lauk, gætu
átt yfir höfði sér allt að tíu ára fang-
elsisdóm eða 300.000 denara
sekt, sem er um 420 þúsund ís-
lenskar krónur, eða um 26 með-
almánaðarlaun.
Vopnaeign algeng