Morgunblaðið - 08.02.2004, Page 28

Morgunblaðið - 08.02.2004, Page 28
28 SUNNUDAGUR 8. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ M akedónía er eitt af fyrrum lýðveld- um Júgóslavíu á vestanverðum Balkanskaga og hefur á stuttri ævi mátt reyna ýmislegt. Landið var á barmi borgarastyrjaldar árið 2001 en alþjóðasamfélaginu tókst að koma í veg fyrir að stríð brytist út með því að fá deilandi fylkingar að samninga- borðinu. Friðarsamkomulag var undirritað við Ohrid vatn í ágúst 2001 sem mið- ar að því að auka réttindi minnihluta- hópa í landinu og er nú unnið að því að koma því að fullu til framkvæmda. Vandamálin sem blasa við Make- dóníu eru þó fjölþætt. Gríðarleg spill- ing, há glæpatíðni og mikil fátækt til viðbótar við spennu sem enn má finna milli ólíkra þjóðfélagshópa. Ástandið hefur þó smám saman færst til betri vegar frá því Ohrid- samkomulagið var undirritað og vill meirihluti íbúa vinna áfram að því að byggja upp samfélag þar sem ólíkir þjóðfélagshópar búa saman í sátt og samlyndi. Stjórnvöld í Makedóníu telja að framtíð landsins sé innan Evrópusambandsins og Atlantshafs- bandalagsins, í samfélagi vestrænna þjóða, og vinna nú að því markmiði. Þannig lauk „Concordiu“ síðustu alþjóðlegu hernaðaraðgerðinni sem ætlað var að tryggja öryggi í landinu í desember síðastliðnum. Hermenn á vegum „Concordiu“ voru staðsettir á víð og dreif um svæðið þar sem átök- in geisuðu árið 2001 og áttu þannig að koma í veg fyrir að upp úr syði milli ólíkra þjóðfélagshópa. „Con- cordia“ var fyrsta hernaðaraðgerð Evrópusambandsins og var Ísland eitt þeirra 26 Evrópulanda sem tóku þátt í aðgerðinni, en aðildarríki sem og lönd utan sambandsins tóku þátt í aðgerðinni. Undirrituð starfaði þar á vegum Íslensku friðargæslunnar á upplýsingaskrifstofu hersins. Eftir að „Concordiu“ lauk tók lög- regluaðgerðin „Proxima“ við, sem einnig er á vegum Evrópusambands- ins og hefur það hlutverk að hjálpa makedónsku lögreglunni að taka á spillingu og vinna bug á glæpahópum sem vaða uppi í landinu. Sambúð margra ólíkra þjóðerna Rúmar tvær milljónir manna búa í Makedóníu, sem er um fjórðungur Íslands að flatarmáli. Lengi vel var skipting þjóðarinnar ekki þekkt, þar sem Albanar hunsuðu í mótmæla- skyni manntal sem gert var árið 1994. Þá eru upplýsingar um barns- fæðingar, dauðsföll og fólksflutninga ekki eins vel skráðar og hér á landi. Í desember síðastliðnum voru niður- stöður manntals sem gert var í nóv- ember 2002 birtar. Manntalið var gert í tengslum við Ohrid-samkomu- lagið og með alþjóðlegu eftirliti sem Hallgrímur Snorrason hagstofu- stjóri fór fyrir. Í ljós kom að 64% þjóðarinnar eru Makedóníumenn, 25% Albanar, 4% Tyrkir, 3% sígaunar, 2% Serbar, 1% Bosníumenn og 0,5% vlakar (Vlachs), sem tala tungumál sem líkist mjög rúmensku. Makedónar tala makedónsku, sem er slavneskt tungumál, líkist mjög búlgörsku og serbnesku og er rituð með kýrilísku letri. Þeir eru rétttrún- aðarmenn en makedónska rétttrún- aðarkirkjan hefur ekki hlotið viður- kenningu af nágrönnum sínum Serbum, sem segja Makedóníu til- heyra serbnesku kirkjunni. Albanar tala aftur á móti albönsku og eru eiga fleiri börn og hafa til þessa ekki notið jafnmikillar menntunar. Þá gegndu hlutfallslega mun færri Alb- anar stjórnunarstöðum innan ríkis- ins auk þess sem fáir Albanar voru í lögreglunni eða hernum. Kraumaði óánægja því undir niðri meðal Alb- ana sem fannst verulega á sig hallað. Orðið „Albanar“ kemur í raun hvergi fyrir í Ohrid-samkomulaginu, heldur gengur það út á að auka rétt- indi þeirra minnihlutahópa sem mynda 20% af samfélaginu. Til að samkomulagið hefði einhvern laga- legan grundvöll var því nauðsynlegt að gera nýtt manntal sem var gert í nóvember 2002, eins og áður sagði. Það var því talið afar mikilvægt að Albanar næðu því að vera fimmtung- ur þjóðarinnar til að friðurinn héldi, annars hefði verið hætt við að átök brytust út að nýju. Albanar reyndust vera 25% þjóðarinnar. Samkomulagið veitir Albönum m.a. rétt til að tala albönsku á make- dónska þinginu, fá vegabréf með alb- önskum texta, rétt eins og make- dónskum, og eiga samskipti við stjórnvöld á sínu tungumáli. Þá er nú unnið að því að fjölga Albönum og öðrum fulltrúum minnihlutahópa í stjórnsýslu landsins, lögreglunni og hernum. Þannig á að vera tryggt að í eftirlitsferðum lögreglu um þau svæðið þar sem Albanar búa séu bæði lögreglumenn af makedónskum og albönskum uppruna. Einnig hefur Fátækt land með mikinn metnað Morgunblaðið/Nína B Jónsdóttir Neyðin kennir naktri konu að spinna – og fátækum að bjarga sér. Þessir félagar urðu á vegi blaðamanns í bænum Debar við landamæri Albaníu. Ekki er óalgengt að sjá hestvagna á ferð innan um bílana á götum höfuðborgarinnar Skopje. Þessi rússneski skriðdreki sem tilheyrði makedónska stjórnarhernum fékk lengi að ryðga óáreittur á aðaltorginu í þorpinu Matejce frá því átökunum lauk. Hann var fjarlægður af stjórnvöldum í vopnasöfnuninni í lok síðasta árs. Rúmum tveimur árum eft- ir að komið var í veg fyrir borgarastyrjöld í Makedón- íu hefur ástandið í landinu færst til betri vegar þótt enn sé á brattann að sækja. Fátækt, spilling og glæpir eru meðal þeirra mörgu vandamála sem blasa við þessu litla landi sem var heimili Nínu Bjarkar Jónsdóttur lung- ann úr síðasta ári. Margir trúa því ein- mitt að lausnin fyrir Makedóníu sé að gerast aðili að ESB þar sem skipting makedónsku þjóð- arinnar í þjóðfélags- hópa myndi þá ekki skipta jafnmiklu máli. Atvinnuleysi í Make- dóníu er gríðarlegt eða um 40% og meðallaunin aðeins um 180 evrur, eða um 16.000 íslenskar krónur á mánuði. múslimar. Hafa þessir hópar búið saman öldum saman á þessu svæði, yfirleitt í sátt og samlyndi. Þó hefur sáralítil blöndun orðið milli þessara hópa. Hjónabönd þar sem Makedón- ar og Albanar rugla saman reytum eru t.d. mjög fátíð. Makedónía deilir við nágranna sína um meira en réttmæti make- dónsku kirkjunnar. Nágranni Make- dóníu í suðri, Grikkland, hefur ekki viðurkennt að landið sé kallað „Makedónía“. Í Norður-Grikklandi er hérað sem heitir Makedónía og hafa Grikkir mótmælt því harðlega á alþjóðavettvangi að landið sé kallað því nafni. Formlegt heiti landsins er því „fyrrum Júgóslavíulýðveldið Makedónía“. Af praktískum ástæð- um verður nafnið „Makedónía“ notað í þessari grein. Albanar vildu aukin réttindi Makedónía stóð lengi vel fyrir ut- an þau heiftarlegu átök sem áttu sér stað um vestanverðan Balkanskag- ann í kjölfar þess að Júgóslavía leyst- ist upp á tíunda áratug síðustu aldar. Upp úr sauð þó í febrúar 2001 þegar til átaka kom milli albanskra skæru- liða, sem kölluðu sig National Li- beration Army eða UCK og börðust fyrir auknum réttindum Albana, annars vegar og makedónska stjórn- arhersins hins vegar. Stærstu stjórnmálaflokkarnir á þeim tíma skrifuðu undir friðarsam- komulagið þar sem kveðið var á um að vopnahlé tæki þegar í stað gildi og skæruliðar myndu afhenda vopn sín í skiptum fyrir aukin réttindi minni- hlutahópa. Í næstu kosningum á eftir bauð fram stjórnmálaflokkurinn DUI (Democratic Union of Integra- tion), sem fyrrverandi skæruliðaleið- toginn Ali Ahmeti leiðir, en hann fór áður fyrir UCK. Þessi flokkur situr nú í ríkisstjórn ásamt SDSM (Sósíal- demókrötum) og LDP (Liberal- demókrötum). Albanar búa einkum í vestanverðri Makedóníu, við landamæri Albaníu og Kosovo. Pristina í Kosovo, er að- eins 96 km frá Skopje, höfuðborg Makedóníu. Albanar eru að jafnaði mun fátækari en Makedóníumenn, .-   #. 3    (3((245 ,@@, - &  3/2 3 - "   # , = .$ 4 G" . ' ( ( $ F@     H & G 3 . - # $ % & ' ( ) * $ 4 5 6 7 6  8  9 : ; / :  ;  / : 9 ; < 4 4  : =  /I >   :   : = / : )' $0 MAKEDÓNSK stjórnvöld stóðu fyrir vopnasöfnun í lok síðasta árs, en vopnaeign er mikil í landinu. Alls er talið að allt að hálf milljón vopna sé þar óskráð, en yfirvöld dreifðu t.d. vopnum til íbúa landsins þegar átökin geisuðu í landinu árið 2001. Fjölmörg slys verða á ári hverju þar sem ólögleg vopn koma við sögu. Það tíðkast t.d. hjá Albönum að skjóta af byssum upp í loftið um áramót, í brúðkaupum og öðrum gleðistundum. Sumrin eru tími brúðkaupanna og kemur það fyrir á hverju sumri að fólk slasist og jafn- vel látist, eftir að verða fyrir voða- skoti. Þannig hefur brúðkaups- gleðin oft fengið snöggan endi. Alls safnaðist 7.571 vopn í vopna- söfnuninni síðasta ár, til viðbótar við rúmlega 100 þúsund skot af ýmsum kalíberum, 1,257 sprengjur, 165 kíló af sprengiefni, 1,001 vopn- hluta og tæpa 500 metra af sprengiþræði. Þeir sem reynast eiga ólögleg vopn í fórum sínum, nú eftir að vopnsöfnuninni lauk, gætu átt yfir höfði sér allt að tíu ára fang- elsisdóm eða 300.000 denara sekt, sem er um 420 þúsund ís- lenskar krónur, eða um 26 með- almánaðarlaun. Vopnaeign algeng

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.