Morgunblaðið - 08.02.2004, Blaðsíða 38

LISTIR
38 SUNNUDAGUR 8. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
IN TRANSIT er samvinnuverkefni
leikhúsfólks frá Íslandi, Englandi,
Danmörku og Noregi. Sýningin er
byggð á viðtölum við fólk frá við-
komandi löndum og hafa leikhóp-
urinn og leikstjórinn unnið handrit
sýningarinnar út frá sögum viðmæl-
enda. Markmiðið er að vekja fólk til
umhugsunar um hversu sterk arf-
leifð okkar er, nú þegar hugtakið
„landamæralaus Evrópa“ verður að
sífellt meiri veruleika.
Sú aðferð sem notuð var við sköp-
un verksins kallast „storytelling“ og
er byggð á frásagnarhefð og tján-
ingarmöguleikum leikarans. Sýn-
ingin er því byggð á þeirri sagna-
hefð sem okkur er í blóð borin. Hún
á erindi við fjölþjóðlegan áhorf-
endahóp á öllum aldri og verður
sýnd á Englandi, í Danmörku og í
Noregi í mars og apríl. Frumsýning
verksins verður á litla sviði Borg-
arleikhússins í kvöld klukkan 20, en
héðan fer sýningin, sem flutt er á
ensku, í ferð til Bretlands, Noregs
og Skotlands.
Það er leikhópurinn Thalamus
sem stendur að verkefninu, en hann
er stofnaður af ungum íslenskum
leikurum sem hafa nú þegar haslað
sér völl í íslensku leikhúslífi; Birnu
Hafstein sem leikur í Chicago í
Borgarleikhúsinu, Erlendi Eiríks-
syni úr Rómeo og Júlíu með Vest-
urportinu, Sólveigu Guðmunds-
dóttur sem leikur í Meistaranum og
Margarítu í Hafnarfjarðarleikhús-
inu og Margréti Kaaber sem leikið
hefur í Prumpuhólnum hjá Mögu-
leikhúsinu. Öll eiga þau það sameig-
inlegt að hafa stundað nám í Bret-
landi og unnið þar með alþjóðlegum
hópi listamanna. Auk þeirra leika í
sýningunni Maiken Bernth frá Dan-
mörku, Oliver Burns frá Noregi og
Sean McGlynn frá Englandi.
Sögunum safnað víða
Þær Birna Hafstein og Margrét
Kaaber segja að það sé ekki algengt
í íslensku leikhúsi að sjá leikverk
sem byggð eru á frásagnarhefð.
Þær kynntust aðferðinni í námi sínu
í London, og segja hana bæði áhuga-
verða og mjög skemmtilega. „Með
því að safna sögum frá öllum lönd-
unum sem við unnum þetta í erum
við líka að kanna hvort mikill munur
sé á sögum eftir löndum, og hve
sterkt við höldum í sérkenni okkar
sem þjóða,“ segir Margrét. „Maður
verður svo auðmjúkur að fá að tala
við ókunnugt fólk, sem opnar hjarta
sitt og talar um sína innstu drauma
og þrár við okkur. Það var alveg
frábært, því við vissum ekki hverju
við gátum búist við.“ Birna segir að
hópurinn hafi ekki verið að leita að
neinu sérstöku fólki, heldur bara al-
menningi, – þessu venjulega fólki
sem maður mætir í hversdeginum.
„Frásagnarhefðin byggist líka mik-
ið á því að fanga einfaldleikann í
góðri sögu; – það er hugmyndin á
bak við þetta,“ bætir Birna við. Hún
býr enn í London, stórborg, þar sem
milljónir hittast fyrir tilviljun dag-
lega, en sjást jafnvel aldrei aftur.
„Það er ótrúlegt hvað fólk þar er
hugrakkt að opna sig við bláókunn-
ugt fólk. Fólk í stórborgum kann
þetta, og sér þetta jafnvel sem eina
tækifærið til að ræða við viðkom-
andi. Á Íslandi er víst að fólk þekkist
einhvern veginn, gegnum annað
fólk, og stemmningin er allt öðru-
vísi.“
Eldra fólkið viðræðubetra
Talað var við fólk á öllum aldri, en
einn aldurshópur var þó áberandi
viðræðubestur. „Eldra fólkið hefur
frá svo miklu að segja, og þekkir
tíma sem við höfum aldrei upplifað.
Mér fannst magnað að heyra til
dæmis eldra fólk tala um það þegar
það kynntist, og var mjög ástfangið
ennþá, – það var svo frábært,“ segir
Birna. Margrét segir að að í úr-
vinnslu verksins hafi líka komið á
daginn að eldra fólkið var betra við-
ureignar. „Orðræðan hjá eldra fólk-
inu var ríkari að öllu leyti, og við
höfðum úr miklu meira að moða úr
því efni. Eldra fólkið hefur bæði
meiri orðaforða og meiri lífsreynslu,
og vandar betur til þess sem það
segir,“ segir Margrét.
Kristina R. Berman hannaði leik-
mynd og búninga. Lýsing er í hönd-
um Halldórs Óskarssonar. Hljóð-
mynd semur Halldór Björnsson.
Leikstjórinn sem ýtti verkefninu
úr vör heitir Greg Thompson, en
hann er listrænn stjórnandi AandBC
Theatre Company í Bretlandi. Greg
hefur meðal annars sett upp sýn-
ingar hjá The Young Vic og The Ro-
yal Shakespeare Company í London.
Vegna anna í London hefur annar
breskur leikstjóri tekið við af Greg
sem fylgt hefur sýningunni eftir og
lokið uppfærslunni. Sá heitir Rex
Doyle, hefur víðtæka leikhúsreynslu
og kennir leiklist í Guildford School
of Acting í London. Verkefnið hlaut
styrki frá Evrópusambandinu –
Culture 2000, Reykjavíkurborg,
Flugleiðum, menntamálaráðuneyt-
inu og SPRON og er sýnt í samvinnu
við Borgarleikhúsið.
Leikverk byggt á frásagnarhefð
Morgunblaðið/Golli
Birna Hafstein í biðsalnum í In transit, leikverki byggðu á frásagnarhefð.
ÞEGAR ég var að alast upp naut nútímatón-
list ekki mikilla vinsælda. Ég man eftir útvarps-
viðtali við Þórunni Ashkenazy þar sem hún
sagði að Vladimir maður hennar spilaði aldrei
nútímatónlist, hvorki íslenska né erlenda. Hún
væri alltof köld og fráhrindandi, „bara“ tækni,
eins og hún orðaði það. Tónlistargagnrýnendur
sem skrifuðu um tónleika Musica Nova um og
upp úr 1960 virðast hafa verið á sömu skoðun og
í langan tíma á eftir var álit almennings á nú-
tímatónlist að mestu óbreytt. Í Pressunni fyrir
rúmum tíu árum var t.d. fullyrt að ef Atli Heimir
Sveinsson tónskáld myndi segja opinberlega um
fyrirhugaða tónleika rokksveitarinnar Iron Mai-
den í Laugardalshöllinni að þar væru á ferðinni
áhugaverðir tónlistarmenn myndi það tryggja
að ekki sála kæmi á tónleikana.
Nú hefur sjálfsagt verið ástæða fyrir þessu
viðhorfi, án þess að ég fari nánar út í þá sálma
hér. Það hefur samt verið að breytast til batn-
aðar á síðustu árum, ef marka má orð Kjartans
Ólafssonar, formanns Tónskáldafélags Íslands, í
viðtölum á undanförnum dögum. Venjulega hef-
ur verið húsfyllir þegar íslenskar tónsmíðar í
stærri kantinum hafa verið frumfluttar á síðustu
árum og er greinilegt að fólki finnst nútíma-
tónlist aðgengilegri en áður. Auðvitað er ekki
hægt að ætlast til að múgur og margmenni komi
á hverja tónleika Myrkra músíkdaga þegar þeir
eru haldnir daglega, en fyrst stærri viðburðir
eru ágætlega sóttir er ekki ástæða til annars en
bjartsýni. Hugsanlega er því kominn tími til,
eins og ýjað var að í Fréttablaðinu fyrir
skemmstu, að breyta nafni hátíðarinnar í Bjarta
músíkdaga!
Eins og lokaatriði í geimtrylli
Með þessu er ekki verið að halda fram að öll
nútímamúsík sé góð. Er tónlist nítjándu aldar er
flutt heyrir maður bara það besta sem samið
var; sagan hefur þegar fellt dóm sinn. Myrkir
músíkdagar eru hins vegar vettvangur nýrrar
tónlistar og auðvitað er hún misjöfn að gæðum
eins og annað. Ég er sannfærður um að ein-
hverjar þessara tónsmíða eigi eftir að falla í
gleymsku fyrr eða síðar, þannig hefur það ætíð
verið. Snilldin er ávallt sjaldgæf, þótt hún sé
kannski algengari núna en hún var fyrir fáein-
um áratugum.
Ég held til dæmis að tónverkið Loft eftir Jón-
as Tómasson muni gleymast fljótt. Það var
frumflutt af Steingrími Þórhallssyni organista
ásamt Blásarasveit Reykjavíkur undir stjórn
Kjartans Óskarssonar í Langholtskirkju á
þriðjudagskvöldið. Verkið er um tíu mínútna
langt og hófst á inngangi langra og dapurlegra
tóna, en þeir voru fremur ósamstæðir innbyrðis.
Mest áberandi var lítt frumleg hrynjandi; sama
lengdargildið heyrðist endurtekið aftur og aftur
í hægum takti og var það þreytandi er á leið.
Næst tók organistinn við og lék einfalt og að
mínu mati barnalegt stef aftur og aftur, var inn-
koma hans órökrétt og passaði ekki við það sem
á undan var gengið. Lokakaflinn, þegar organ-
istinn og blásararnir kölluðust á í sífellu, var
sömuleiðis ekki markvisst skrifaður; raddir mis-
munandi blásturshljóðfæra áttu illa saman og
hljómuðu þegar verst lét eins og umferðarhnút-
ur þar sem allir liggja á flautunni.
Mun betri var Sónata a 14 eftir Tryggva M.
Baldvinsson, en þar var úrvinnsla einfaldra tón-
hendinga fagleg, heildarbygging verksins var
gædd samræmi og var tónmálið aðgengilegt,
auk þess sem tónlistin var prýðilega raddsett
fyrir tvo málmblásarakóra. Ef hægt er að gagn-
rýna tónsmíðina fyrir eitthvað þá er það helst að
hún var dálítið fyrirsjáanleg. Persónulega
fannst mér það þó ekki koma að sök því léttur
óhugnaður einkenndi stemninguna, ljúfur hroll-
ur sem var bara ánægjulegur! Var ekki laust við
að verkið minnti á músíkina í Predator-mynd-
unum, en þær fjalla um geimveru sem kemur til
jarðar í skjóli nætur og fer á mannaveiðar.
Ef þessi myndlíking er höfð í huga var ein-
leikur Víkings Heiðars Ólafssonar í konsert fyr-
ir píanó og blásara eftir Stravinsky eðlilegt
framhald, en hann var eins og lokaspretturinn í
geimtrylli þar sem heil pláneta er sprengd í loft
upp. Víkingur er afburða píanisti með gríðar-
lega tækni; leikur hans var hvass eins og tónlist-
in krefst, hratt fingraspil var sérlega tært,
háskaleg heljarstökk eftir hljómborðinu svo
örugg og þróttmikil að það hrikti í flyglinum.
Þetta var frábær flutningur og veisla fyrir eyr-
un.
Leikur blásarasveitarinnar var í heild dálítið
ónákvæmur, en þar sem flestir liðsmenn hennar
voru nemendur verður sveitin ekki gagnrýnd
frekar hér. Kjartan stjórnaði samt með styrkri
hendi og í konsertinum eftir Stravinsky fylgdi
hann Víkingi ágætlega.
Glæsilegur píanókonsertinn hefði verið full-
kominn endir á dagskránni ef Loft Jónasar hefði
ekki verið leikið aftur, en endurflutningurinn
var fyrirfram ákveðinn; hann var ekki aukalag.
Sennilega var tilgangurinn að leyfa fólki að átta
sig betur á tónlistinni, en það heppnaðist ekki og
var þetta leiðinlegur endir á tónleikunum.
Þar sem ringulreiðin ríkir
Í Salnum í Kópavogi kvöldið eftir hélt áfram
að blása ef svo má að orði komast, en þá komu
fram þau Kristjana Helgadóttir flautuleikari og
Ingólfur Vilhjálmsson klarinettuleikari og fluttu
þau fyrst Koh-Loh I og II eftir Giacinto Scelsi.
Það var innhverfur tónaseiður þar sem hljóð-
færin tvö blönduðust einstaklega vel saman og
var verkið fallega leikið. Hver einasti tónn var
skýrt mótaður og flæðið sem einkennir tónlist-
ina skilaði sér fyllilega í túlkuninni.
Síður áhugaverð tónsmíð sem Elliott Carter
samdi í tilefni sextugsafmælis Pierre Boulez var
næst á dagskránni. Hér var andrúmsloftið fjör-
legra en í verki Scelsis, en þótt tónlistin hljómaði
eins og hundrað önnur verk þar sem ringulreið-
in ein virðist ríkja (en gerir það ekki í rauninni)
var flutningurinn nákvæmur og agaður. Hugs-
anlega hefði tónlistin samt komið betur út ef
meiri kraftur hefði einkennt túlkunina.
Hvað varðar verk Áka Ásgeirssonar, Mínus,
þar sem tölva bættist við, er ég ekki viss um að
þróttmeiri túlkun hefði breytt neinu. Tónsmíðin
samanstóð aðallega af stökum tónum frá blást-
urshljóðfærunum sem smátt og smátt mögnuð-
ust upp, en tölvan gaf á sama tíma frá sér hljóð
er minntu á bilað útvarp. Í hápunktinum slokkn-
uðu skyndilega ljósin og ef það átti að vera fynd-
ið þávirkaði það ekki. Þegar haft er í huga að
ótal möguleikar felast í samspili tölvu og hljóð-
færa kemur svona klén úrvinnsla nú til dags
töluvert á óvart.
Næsta atriði á efnisskránni var ekki miklu
áhugaverðara, en það var Jodeln eftir Fabio
Nieder. Má segja að það hafi farið inn um annað
eyrað og út um hitt. Rómanza eftir Hjálmar H.
Ragnarsson var hins vegar forvitnilegri, en þar
bættist Tinna Þorsteinsdóttir píanóleikari í hóp-
inn. Réðst hún strax á flygilinn og gaf það tóninn
fyrir brjálæðislegar andstæður sem fóru í hönd,
verkið var ýmist tryllingslegur leikur að
krómatískum hlaupum eða svo óskaplega þung-
lyndislegt að manni datt í hug að Hjálmar hefði
verið að reyna að lýsa geðhvarfasýki.
Flutningurinn var nokkuð vel heppnaður,
samspilið var nákvæmt og hver hljóðfæraleikari
með sína rödd á hreinu, en kannski var túlkunin
heldur tilgerðarlegri en efni stóðu til.
Í heild voru þetta ágætir tónleikar, bestur var
Hjálmar og svo Scelsi en hinu hefði mátt sleppa
og hafa eitthvað annað í staðinn.
Léttur óhugnaðurTÓNLISTLangholtskirkja
Víkingur Heiðar Ólafsson píanóleikari, Steingrímur
Þórhallsson organisti, Blásarasveit Reykjavíkur.
Stjórnandi Kjartan Óskarsson. Verk eftir Jónas Tóm-
asson, Tryggva M. Baldvinsson og Stravinsky.
Þriðjudagur 3. febrúar.
MYRKIR MÚSÍKDAGAR
Salurinn í Kópavogi
Kristjana Helgadóttir flautuleikari, Ingólfur Vil-
hjálmsson klarinettuleikari og Tinna Þorsteinsdóttir
píanóleikari. Verk eftir Scelsi, Carter, Áka Ásgeirs-
son, Nieder og Hjálmar H. Ragnarsson. Miðviku-
dagur 4. febrúar.
MYRKIR MÚSÍKDAGAR
Jónas Sen
CAPUT flytur verk eftir sjö tón-
skáld á tónleikum Myrkra músík-
daga í Listasafni Íslands kl. 20 annað
kvöld, mánudagskvöld.Yfirskrift
tónleikanna er Frá Íslandi til Uzbek-
istan – heimshornatónlistin. Stjórn-
andi er Joel Sachs en einleikari er
Pétur Jónasson, gítarleikari.
„Ábyrgur fyrir þessari uppákomu
er fyrst og fremst hinn þekkti
bandaríski stjórnandi og Juilliard-
prófessor Joel Sachs. Hann hefur
m.a. staðið fyrir flutningi á íslenskri
tónlist, eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara, í New York. Og eins og ekkert
væri sjálfsagðara ætlum við að bjóða
upp á karabíska sveiflu með Ligeti-
slagsíðu, mið-asíska dulúð og úkra-
ínskan harmsöng,“ segir Kolbeinn.
„Við vitum að Íslendingar eru for-
vitin þjóð sem þyrstir í fjölbreytta
menningu og þetta er einmitt það
sem beðið hefur verið eftir.
Pétur Jónasson frumflytur nýtt
tónverk eftir Snorra S. Birgisson.
Við fylgjum líka Davíð Franzsyni
„Beint niður blindgötuna“. Davíð er
kornungt tónskáld sem nemur hjá
meistara Brian Ferneyhough í Stan-
ford og hefur vakið mikla athygli.
Þetta spennandi tónverk hefur verið
flutt í Kaliforníu og Ósló. Nú í fyrsta
sinn í Reykjavík. Þýsk/íslenski
Kaupmannahafnarbúinn Steingrím-
ur Rohloff kemur með impressjón-
ískan septett. Davíð og Steingrímur
koma báðir til landsins til að fylgja
sínum verkum eftir. Og við ætlum að
flytja hina viðamiklu Kammersinfón-
íu Áskels Mássonar, sem hefur verið
flutt víða um lönd. En Caput spilaði
hana síðast opinberlega í Lissabon
fyrir allt of mörgum árum.“
Jafnt í alfaraleið og á útkjálka
„Bandaríski stjórnandinn og pí-
anóleikarinn Joel Sachs hefur á
löngum ferli komið fram á ótal tón-
leikum út um allan heim,“ segir Kol-
beinn, „jafnt á þeim stöðum sem
liggja í alfaraleið tónlistarmanna og
hinna sem einhverjir kynnu að kalla
útkjálka; El Salvador, Úzbekistan,
Mongólía, Reykjavík. Á þessu ári
mun hann t.d. flytja Sonatas and Int-
erludes eftir John Cage bæði í Búlg-
aríu og Los Angeles.“
Sachs býr í New York og kennir
tónlistarsögu og kammertónlist við
Juilliard-skólann. Sachs vinnur nú
við að skrifa ævisögu bandaríska
tónskáldsins Henry Cowell.
Caput flytur nýja
heimshornatónlist
KASA hópur Salarins frumflytur lítt
þekkt kammerverk eftir austurríska
tónskáldið Johann Nepomuk Hum-
mel (1778–1837) á tónleikum kl. 20 í
kvöld. Hummel var mjög fær píanó-
leikari og fyrrum nemandi Mozarts:
Tríó ópus 35 í G-dúr fyrir fiðlu, selló
og píanó; Sónata ópus 50 í D-dúr fyr-
ir flautu og píanó; Tríó ópus 78 fyrir
flautu, selló og píanó „Schöne
Minka“ eru þau verk sem flutt verða
af þeim Áshildi Haraldsdóttur á
flautu, Sigrúnu Eðvaldsdóttur á
fiðlu, Sigurði Bjarka Gunnarssyni,
selló, Sigurgeir Agnarssyni, selló og
Nínu Margréti Grímsdóttur, píanó.
Í fréttatilkynningu segir m.a.: „Jo-
hann Nepomuk Hummel er mikil-
vægur hlekkur í tónlistarsögunni.
Ferill hans er um margt afar athygl-
isverður, faðir hans var tónlistar-
maður og fyrsti kennari hins unga
Johanns. Mozart kenndi honum á pí-
anó án endurgjalds í tvö ár og hvatti
hann svo til tónleikahalds. Hummel
eyddi því nokkrum æskuárum í tón-
leikahald um Evrópu og vakti mikla
athygli. Hummel var að mörgu leyti
barn síns tíma í tónsmíðum sínum,
þær eru afar vandaðar að gerð og til-
heyra að mestu klassískri tónhugs-
un.“
Tónlist Johanns Nepo-
muk Hummel í Salnum