Morgunblaðið - 12.03.2004, Qupperneq 49

GUÐLAUGSSUNDIÐ
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. MARS 2004 49
Vélbáturinn Hellisey VE 503fórst að kvöldi sunnudags-ins 11. mars 1984 um kl.23.00. Með Hellisey VE
fórust: Hjörtur R. Jónsson skipstjóri,
25 ára, Pétur Sigurðsson, 1. vélstjóri,
21 árs, Engilbert Eiðsson, 2. vélstjóri,
19 ára, og Valur Smári Geirsson mat-
sveinn, 26 ára. Guðlaugur Frið-
þórsson stýrimaður, sem var 22 ára
gamall, komst einn lífs af.
Hvolfdi skyndilega
Báturinn var að togveiðum um 5
km austur af Stórhöfða á Heimaey
þegar trollið festist í botni. Það var
ágætisveður, norðan andvari, heið-
skírt og tveggja gráða frost.
Í sjóprófum kom fram að Guð-
laugur hefði verið sofandi neðan þilja
þegar Valgeir Smári Geirsson mat-
sveinn vakti hann og sagði að trollið
væri fast í botni. Þegar Guðlaugur
kom á þilfar stóð strekktur togvírinn
beint niður svo sjór rann inn fyrir
lunninguna. Honum leist ekki á blik-
una og spurði hvort þeir ætluðu að
hvolfa bátnum? Það var slakað á vírn-
um og farið að keyra á festuna. Bát-
urinn lagðist aðeins, að sögn Guð-
laugs, þegar líkt og kom kvika undir
og báturinn lagðist á möstrin. Skyndi-
lega hvolfdi bátnum, sennilega á ein-
ungis 4 til 5 sekúndum.
Skipverjar lentu allir í sjónum.
Guðlaugi tókst að komast á kjöl báts-
ins ásamt þeim Hirti og Pétri.
Guðlaugur greindi frá því í viðtölum
eftir slysið að þeir félagarnir hefðu
talað mikið saman þar sem þeir hímdu
sjóblautir og kaldir á sökkvandi skip-
inu. „Við sátum frammi á kili og var
skipið þá mikið til komið í kaf að aftan.
Mér verður þá að orði: „Ef Guð er til
ætti hann að hjálpa manni, nú þarf
maður á því að halda.“ Undarlegt er
þetta og oft hefur maður efast um það
að Guð væri til og jafnvel hæðst að því
á ákveðnum aldri eins og gengur.
Hjörtur skipstjóri sagði þá að við
skyldum fara með bænina Faðir vor
og við gerðum það þrír saman og
reyndum þannig að hughreysta hver
annan.“
Félögunum var ljóst að enginn
kæmi þeim til bjargar. Þeir freistuðu
þess að ná til gúmbjörgunarbátsins,
sem var á 6 metra dýpi. Það reyndist
ókleift. Skipið var ekki búið sjálf-
virkum sleppibúnaði, en staðið hafði
til að setja hann í bátinn um næstu
páska. „Við ákváðum þarna saman
þrír á kili að ef svo ótrúlega vildi til að
einhver okkar lifði af, þá skyldum við
láta það koma fram að það eina sem
hefði getað bjargað okkur væri sjálf-
virkur sjósleppibúnaður Sigmunds.“
Skipið sökk stöðugt dýpra. Þre-
menningarnir þjöppuðu sér saman á
stafnkilinum. „Allt í einu reis báturinn
nær lóðrétt. Við báðum þá saman og
töluðum hughreystandi hver við ann-
an.
Það hafði ekki hvarflað að mér að
reyna að synda til lands, en þegar
Hjörtur sagðist ætla að freista þess,
sagðist ég einnig ætla að gera það.
Skyndilega datt báturinn undan okk-
ur og við vorum aftur í sjónum.“
Vitaljósið á Stórhöfða var leið-
arljósið þar sem þeir lögðu til sunds.
Guðlaugur sagði að fljótlega hefðu
þeir Hjörtur verið einir og kallast á.
„Síðan hætti ég að fá svar og hætti þá
að kalla.“
Bátur í augsýn
Guðlaugur sagðist hafa hugsað
margt á sundinu. Verst þótti honum
ef hann myndi deyja frá ógreiddum
smáskuldum hér og þar. Lífshlaupið
rann hjá eins og í kvikmynd. Hann
talaði við múkkana sem fylgdust með
honum á sundinu og reyndi að blístra.
Þrátt fyrir háskann fann Guðlaugur
ekki til ótta. Kuldinn leitaði á, stund-
um barði hann saman fótunum til
þess að finna fyrir þeim. Þegar um
þriðjungur leiðarinnar var að baki sá
hann bát nálgast og vakti það von um
björgun. Báturinn sigldi hjá í um 100
metra fjarlægð og Guðlaugur segist
hafa hrópað af öllum lífs og sálar
kröftum og buslað til að vekja athygli
á sér. En allt kom fyrir ekki og bát-
urinn sigldi sína leið.
„Þá greip mig svolítið vonleysi,
þegar ég sá á eftir bátnum, en svo sá
ég að úr því að hjálpin bærist ekki
yrði ég að bjarga mér sjálfur og við
það styrktist ég aftur og tók stefnuna
á Heimaey sem grillti í langt fjarri í
myrkrinu.“
Af kennileitum mátti sjá hvað
sundinu miðaði og það efldi Guðlaugi
kjark og von. Ljósin í landi voru hon-
um leiðarljós og eins stjörnur himins-
ins. Framan af sundinu var stjörnu-
bjart, en þegar á leið varð skýjað og
stjörnurnar hurfu að mestu „en
stjarnan mín hvarf aldrei,“ sagði Guð-
laugur. „Ég hafði hana beint frá and-
litinu á baksundinu og það brást aldr-
ei að stefnan var rétt þegar ég fór yfir
á bringuna.“
Loks var Guðlaugur kominn upp að
Heimaey austanverðri. Þegar hann
heyrði brimgnýinn hugsaði hann með
sér að líklega væri einhver von um að
hann slyppi úr þessu. Fyrst honum
hefði verið hleypt þetta langt hlyti
hann að ná til lands. Öldurnar í brim-
garðinum hentu honum til eins og
blöðru. Hann gat ekki séð fjöruna eða
hamrana vegna myrkurs og synti aft-
ur frá landi til að átta sig betur á að-
stæðum. „Ég fór því á baksund og
synti aftur inn í brimgarðinn, á fullri
ferð, án þess að vita hvort framundan
væri sandfjara, grýtt urð eða hamra-
veggur.“ Guðlaugur komst upp í
grýtta fjöruna og þaðan upp á syllu
sem hann skreið upp. Þar flæddi upp í
fyllingum. Eftir að hafa hvílt sig um
stund komst hann fyrir bergsnös og
var loks kominn á þurrt.
Hann þorði ekki að hvílast, var
hræddur um að það myndi verða hans
síðasta ef hann sofnaði. „Ég skreið
fyrst, reyndi síðan að labba, en
skjögraði til allra átta og gat satt að
segja ekki staðið á fótunum af neinu
viti.“ Guðlaugur sagði að hann hefði
talið að sér væri borgið fyrst hann
náði landi, en samt hefði það ef til vill
verið erfiðara að komast berfættur
yfir úfið hraunið og svo dofinn af
kulda að hann fann ekki fyrir útlim-
unum. Guðlaugur taldi að líklega
hefði hann verið um klukkustund á
kili áður en hann lagðist til sunds sem
tók um fimm tíma. Hann hvíldist um
stund eftir að hann náði landi, síðan
hefði tveggja kílómetra gangur yfir
úfið hraunið og vikurbrekkur inn í
kaupstaðinn tekið nær þrjár klukku-
stundir. Á leiðinni rakst hann á bað-
kar sem notað var til að brynna fé. Á
því var þumlungsþykkur ís sem hann
braut með bylmingshöggi og gat sval-
að þorsta sínum.
„Þegar ég komst upp á milli Fell-
anna og ljósin í bænum blöstu við, leit
ég einhverja stórkostlegustu sýn í lífi
mínu og mér óx ásmegin og greikkaði
sporið að fyrsta húsinu sem ljós var
í.“
Eitthvað hræðilegt hafði gerst
Guðlaugur bankaði upp á í Suð-
urgerði 2 um kl. 6.55 að morgni mánu-
dagsins 12. mars. Þar kom til dyra
Freyr Atlason, þá 17 ára. „Hringdu á
sjúkrabíl,“ var það fyrsta sem Guð-
laugur stundi upp. Freyr bauð honum
inn og sá að Guðlaugur var ekki ein-
ungis illa klæddur í frostinu, heldur
rennblautur, berfættur og blóðugur á
fótunum. Freyr vakti föður sinn, Atla
Elíasson, sem kom fram. Atli sagði í
samtali við Morgunblaðið á sínum
tíma að blóðið hefði lagað úr fótum
Guðlaugs og sporin sést eftir gang-
stéttinni upp að húsinu. Feðgarnir
komu Guðlaugi í stól, breiddu yfir
hann sæng og hringdu á lögregluna.
„Hann nefndi bátsnöfn, Hellisey,
mannanöfn og sagði „synti, synti“.
Það fór ekkert á milli mála að eitthvað
hræðilegt hafði komið fyrir,“ sagði
Atli. Guðlaugur var fluttur á Sjúkra-
hús Vestmannaeyja til aðhlynningar
og björgunarlið var kallað út. Bátar
og skip fóru til leitar á slysstaðnum
og björgunarmenn gengu fjörur.
Brak fannst á reki og olíuflekkur
sýndi hvar báturinn hafði farið niður.
Enginn skipverjanna fjögurra, sem
fórust, fannst.
Til sjós og lands
Guðlaugur fór aftur til sjós árið
1987 og stundaði sjómennsku með
hléum þar til í fyrra. Hann var sam-
fellt til sjós frá 1992–95 að hann fór að
vinna í smiðju Ísfélags Vest-
mannaeyja, en Guðlaugur er lærður
plötusmiður. Hann fór aftur til sjós
1997 og stundaði sjóinn þar til í októ-
ber síðastliðnum. Nú vinnur hann
sem vélstjóri hjá Ísfélagi Vest-
mannaeyja. Kona Guðlaugs, María
Tegeder, rekur Gistiheimili Maríu í
Vestmannaeyjum og er Guðlaugur
bókari gistiheimilisins.
Heimildir:
„Stjörnurnar hurfu í skýin – en stjarnan mín
hvarf aldrei“ Rætt við Guðlaug Friðþórsson í
Vestmannaeyjum um einstætt björgunar-
afrek hans. Árni Johnsen. Fleiri kvistir.
Reykjavík 1987.
Ég er þakklátur fyrir að fá að lifa. Guðlaugur
Friðþórsson sjómaður. Guðmundur Árni
Stefánsson og Önundur Björnsson. Ég vil
lifa, líf á bláþræði. Reykjavík 1987.
Morgunblaðið, 13. marz 1984.
Liðin eru 20 ár síðan Guðlaugur Friðþórsson synti 5–6 kílómetra til lands eftir að bátur hans fórst
Ljósin í Eyjum
voru honum leiðarljós
Morgunblaðið/Sigurgeir
Guðlaugur Friðþórsson bjargaðist fyrir mikla hetju-
dáð þegar Hellisey VE 503 fórst við Vestmannaeyjar
fyrir 20 árum. Myndin var tekin í júlí síðastliðnum um
borð í Hörpu VE er Guðlaugur var þar stýrimaður.
Einstakt björgunar-
afrek Guðlaugs Frið-
þórssonar fyrir 20 ár-
um verður lengi í
minnum haft. Hann
synti 5–6 km í svarta-
myrkri og köldum sjó
til lands, eftir að
Hellisey VE 503 fórst.
Hann náði landi á
austanverðri Heimaey
og braust um úfið
hraun til byggða.
Fjórir skipsfélagar
Guðlaugs fórust.
gudni@mbl.is







 
   
 

$%&"'


*

3J44
CC
* 
CDA)

 


 2

'
::
@

   
3

EBB!
C3
* 4 C 3 J
*
4 3
%* EINSTAKT kuldaþol Guð-
laugs Friðþórssonar og þrek
hans vakti athygli vísinda-
manna innan lands og utan.
Dr. Jóhann Axelsson lífeðl-
isfræðingur og prófessor við
Háskóla Íslands gerði rann-
sókn á Guðlaugi árið 1985.
„Um leið og ég hafði gert
þær rannsóknir sem hægt var
að gera hér heima, fann ég á
Guðlaugi að hann var tilbúinn
að ganga aftur í gegnum þá
þolraun að dvelja og vinna í
rúmlega fimm gráða heitu
vatni. Ég skrifaði prófessor
William R. Keatinge, sem er í hópi virtustu og
þekktustu sérfræðinga í heiminum sem fjalla
um lághita og hefur gert ákaflega merkilegar
rannsóknir á kuldaþoli mannslíkamans. Hann
bauð okkur velkomna á rannsóknastofu sína
við lífeðlisfræðideild Læknaskóla Lund-
únaspítala,“ segir dr. Jóhann.
Reynt var að líkja eftir að-
stæðum Guðlaugs á sundinu í
rannsóknastofunni. Guðlaugur
var veginn og mældur og þykkt
fitulags líkamans mæld. Guð-
laugur var síðan settur í ker með
5,3–5,4°C vatni sem náði honum í
miðjan háls. Dæla hélt vatninu á
hreyfingu. Guðlaugur var
klæddur eins og á sundinu og
gerði sundhreyfingar með hönd-
um og fótum. Við rannsóknina
var fylgst náið með kjarnhita lík-
amans, djúpt í hlust og í enda-
þarmi, einnig húðhita og varma-
flæði frá brjóstkassa, lærum,
höndum og fingrum. Efnaskiptahraði Guð-
laugs var mældur þrisvar meðan á tilrauninni
stóð.
„Allar hreyfingar í vatni auka hitatap, en
líkaminn tapar hita tvítugfalt hraðar í vatni en
í lofti. Prófessor Keatinge hafði gert hlið-
stæðar rannsóknir á sjálfboðaliðum, mönnum
sem voru álíka þungir og höfðu sömu ein-
angrun og Guðlaugur. Hann komst að því að
menn sem voru virkilega vel á sig komnir, í
toppformi, gátu náð varmavægi í 10–12 gráða
heitu vatni. Þá gefur líkaminn frá sér jafn-
mikla orku og hann framleiðir. Eftir að Guð-
laugur hafði verið í 5,3–5,4°C vatni í 60 mín-
útur var varmaflæði frá höndum og
brjóstkassa orðið alveg stöðugt, sama má
segja um hita í hlust og endaþarmi eftir 75
mínútur.“
Dr. Jóhann segir að þessi niðurstaða hafi
þótt mjög merkileg. Rannsóknin á Guðlaugi
hafi leitt í ljós að það sé alls ekki óumflýjanlegt
að menn sem verði fyrir svo mikilli kælingu fái
óstjórnlega æðaútvíkkun. Við hana streymir
kalt blóð frá útlimum og húð til hjartans sem
leiðir til hjartaflökts og hjartastopps. Líkami
Guðlaugs hafi náð hárfínu jafnvægi á milli
blóðflæðis til vöðvanna í útlimunum, hitafram-
leiðslu líkamans og kælingarinnar í sjónum.
„Það er mín skoðun og margra vísinda-
manna, þeirra á meðal virtra kuldasérfræð-
inga að afrek Guðlaugs skýrist ekki einungis
af líkamlegu atgervi hans, heldur ekki síður
andlegu atgervi hans.
Tíu til fimmtán mínútum eftir að hann var
hættur að skjálfa var hann farinn að spekúlera
í að bæta tilraunaaðstöðuna í rannsóknastof-
unni. Eitt af því sem kom mér mest á óvart við
tilraunina var hvað hann var fjarri því að ör-
magnast og að kjarnahiti hans hafði aðeins
lækkað um rúmlega eina gráðu.“
Dr. Jóhanni er minnisstætt samtal sem hann
varð vitni að milli prófessors Keatinge og
bresks fréttamanns. Keatinge sagði að hann
vildi bara að eitt væri haft eftir sér: Þessi Ís-
lendingur væri ekki einasta afburðamaður að
líkamlegu atgervi, heldur einnig að andlegu
atgervi. Hann væri einstakur. „Mér þótti vænt
um að prófessor Keatinge sagði þetta,“ segir
dr. Jóhann. „Hann hafði haft viku til að kynn-
ast Guðlaugi og gekk að verki með opnum
huga. Það er einstakt sálarþrek Guðlaugs,
jafnvægi og þrjóska, þessi skaphöfn hans sem
er afgerandi þáttur í því að hann lifði af.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Jóhann Axelsson.
Andlegt og líkamlegt afreksverk