Morgunblaðið - 23.09.2004, Qupperneq 22

22 FIMMTUDAGUR 23. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Að kunna að læra getur skil-ið á milli feigs og ófeigs ínámi. Ásta KristrúnRagnarsdóttir, náms- og
starfsráðgjafi, hefur um tveggja ára-
tuga skeið aðstoðað námsmenn við
að tileinka sér árangursríkar aðferð-
ir við nám sitt. Hún hefur þróað
heildstætt námskerfi sem nefnist
Lærum að nema og samanstendur af
bók, margmiðlun og vefsvæði.
Námskerfinu er ætlað að stuðla að
markvissum og meðvituðum náms-
og lestraraðferðum.
Í námskerfinu er lagt upp úr
myndrænni hugsun og framsetn-
ingu, og námsaðferðir eru að nokkru
leyti yfirfærðar á orðfæri og aðferðir
í tölvuvinnslu – eins og að flokka í
möppur, vista og prenta. Ásta Krist-
rún rekur nú, ásamt Valgeiri Guð-
jónssyni, eiginmanni sínum, ráðgjaf-
arstofuna Nema (www.nema.is) þar
sem haldin eru námskeið sem tengj-
ast náms- og starfsráðgjöf. Nema
starfrækir líka vefsvæðið NemaNet
þar sem nemendur geta unnið sam-
kvæmt lestrarlíkani Lærum að
nema hver á sínu einkasvæði.
Ásta Kristrún nýtti reynslu sína
við námsráðgjöf, t.d í Háskóla Ís-
lands og Fjölbrautaskóla Suður-
lands, til að þróa og setja saman
námskerfið, en í því felast lausnir á
þeim fjölmörgu vandkvæðum sem
upp koma við nám. Það sprettur af
samstarfi höfundar við alla þá nem-
endur sem hún hefur aðstoðað í
gegnum árin. En sumir nemendur
segjast oft eiga erfitt með að ein-
beita sér, þeir gleymi sér yfir lestr-
inum og svífi á braut í dagdraumum.
Aðrir segjast eiga erfitt með að
greina aðalatriði frá aukaatriðum,
skorta heildarsýn á námsefni og
misreikna sig of oft með tímann sem
er til stefnu. Enn aðrir eiga erfitt
með að miðla efninu, endursegja það
eða segja skipulega frá þekkingu
sinni.
Spurningarnar sem glímt er við í
bókinni eru m.a. eftirfarandi: Hvað
er það sem heldur okkur við efnið?
Hvað fær okkur til að komst til
botns í námsefninu? Hvenær og
hvers vegna missum við athyglina?
Hvernig varðveitum við vitneskju og
hvernig getum við haft greiðan að-
gang að henni þegar við þurfum?
Hversu vel þekkjum við okkur sjálf,
vilja og væntingar?
Námskerfið er sett saman úr
fimm viðamiklum þáttum; Lestrar-
líkani, glósugerð, tímastjórnun,
streitu- og kvíðastjórnun og próf-
undirbúningi. Hornsteinninn í kerf-
inu er lestrarlíkanið sem felur í sér
markvisst ferli við nám og hvers
konar þekkingarleit. Ásamt leið-
beiningum um hugarfar náms-
mannsins, einbeitingu og öðru sem
stuðlar að góðum árangri. Bók Ástu
Kristrúnar fylgir veflykill sem veitir
aðgang að vefsvæðinu NemaNet í
eina önn.
„Efnið er fyrir fullorðna; nem-
endur í háskólum, framhaldskólum
og þá sem eru að hefja nám aftur,
einnig geta aðstandendur grunn-
skólanema nýtt sér þessa bók og
miðlað til barna sinna,“ segir Ásta
Kristrún Ragnarsdóttir.
„Rauði þráðurinn er lestrarlíkanið
sem ég hef þróað en það er fléttað
inn í alla aðra þætti, t.d. glósugerð,
hvernig við hlustum og skipuleggj-
um vinnustundir svo dæmi sé tekið,“
segir hún og að hugtakið námstækni
sé ekki nógu lýsandi fyrir þetta efni,
því bókin er meira en námstækni.
„Hún er líka um hvernig við lærum
að nema og öðlumst þekkingu. Hún
er um heimanám, skólanám og próf-
in – frá nokkrum hliðum,“ segir hún.
Það er ekki nóg að læra af bók,
heldur þarf einnig að vera fyrir
hendi tæki sem æfir námsmanninn.
Nútíma námsmenn eru vanir að fá
tafarlaus viðbrögð af Netinu og því
þróaði hún ásamt Valgeiri Guðjóns-
syni og öðrum samstarfsmönnum
hjá Nema vefinn sem fylgir bókinni.
Á honum er vinnuborð sem nem-
endur geta notað. „Við tengjum bók-
ina og vefinn mjög vel saman, þann-
ig að vinnuborðið hefur þrjá megin-
styrkleika: Það bætir einbeitinguna
og gefur nemandanum tækifæri til
að greina námsefnið. Það þjálfar
nemandann í framsetningu og síðast
en ekki síst þá er það öflugt upprifj-
unartæki,“ segir Ásta Kristrún og
bætir við að þetta sé mikilvægt því
að í raun sé erfitt fyrir námsmenn að
breyta eigin venjum og að tileinka
sér nýjar, en þetta auðveldi þeim
það.
Ásta nefnir sem dæmi í lokin að á
vefnum sé svæði tengt kaflanum um
streitu- og kvíðastjórnun og að þar
sé slökunartónlist eftir Valgeir, sem
notendur geti notið þegar slaka þarf
á í nokkrar mínútur áður en haldið
er áfram.
Bókin Lærum að nema kemur í
verslanir á morgun og verður kynnt
kl. 15 í Máli og menningu á Lauga-
vegi.
 MENNTUN | Heildstætt námskerfi fyrir nútímafólk á öllum aldri, innan og utan hefðbundins skólakerfis
TENGLAR
.....................................................
www.edda.is/nema
www.nema.is
guhe@mbl.is
Hvers vegna missum
við einbeitinguna?
Lestrarlíkanið: Skimun, greining, hleðsla, upprifjun og frásögn.
Morgunblaðið/Arnaldur
Ásta Kristrún Ragnarsdóttir
Sveigjanlegur vinnutími eyk-ur hættu á kulnun í starfi,samkvæmt nýrri könnunsem tvö sænsk stórfyrir-
tæki og félagasamtök stóðu fyrir og
greint er frá nýlega í Dagens Nyhet-
er. Niðurstöðurnar voru m.a. að
vinnudagurinn verður lengri þegar
starfsfólk hefur kost á sveigjanleg-
um vinnutíma, og streita og möguleg
veikindi af hennar völdum verða al-
gengari, að því er fram kemur í
grein Tomas Lönn, framkvæmda-
stjóra fyrirtækisins Brandscript,
sem gerði könnunina.
Þrír af hverjum tíu sem hafa
sveigjanlegan vinnutíma hafa á síð-
ustu tveimur árum verið greindir
með kulnun í starfi eða annan sjúk-
leika af völdum streitu. Algengast er
að konur á aldrinum 30–47 ára fái
þessa greiningu. Mun færri þjást af
kulnun í starfi meðal þeirra sem
vinna fastan vinnudag, eða 6–8% en
30% hjá þeim sem vinna sveigjan-
legan vinnutíma. Þeir sem hafa
sveigjanlegan vinnutíma í Svíþjóð
vinna að jafnaði 56 tíma á viku en
þeir sem vinna fastan vinnudag
vinna að meðaltali 42 tíma á viku, að
yfirvinnu meðtalinni. Úrtakið í
könnuninni var 1.200 manns.
Magaverkir og svefntruflanir
Algengustu sjúkleikamerkin sem
nefnd voru af þeim sem tóku þátt í
könnuninni voru magaverkir, svefn-
truflanir, hjartatruflanir, höfuðverk-
ur og verkir í öxlum og baki. 31%
svaraði því til að aðalorsök fyrir
krankleikanum væri sú tilfinning að
ná ekki að gera allt sem þyrfti í
vinnunni og heima. 18% nefndu að
orsökin væri sú að þau vissu aldrei
hvenær vinnan væri búin og þau
upplifðu ekki upphaf og endi vinnu-
dagsins og vinnuvikunnar.
Margir eiga þess orðið kost að
velja á milli sveigjanlegs vinnutíma
og fasts vinnudags, þar sem tæknin
og vinnuskipulagið leyfir. Áhrif
sveigjanlegs vinnutíma á líf og heilsu
launþegans hafa lítið verið könnuð
hingað til en m.a. vegna sífellt fleiri
tilfella kulnunar í starfi og fjölgunar
þeirra sem kjósa sveigjanlegan
vinnutíma var ákveðið að kanna
hvort samband væri þar á milli, að
því er fram kemur í DN.
Í Svíþjóð hafa á bilinu 400.000–
600.000 manns sveigjanlegan vinnu-
tíma og hefur þeim fjölgað um 34% á
sl. fimm árum. Talið er að þeim muni
halda áfram að fjölga með sama
hraða til ársins 2010.
Minni frítími
Hjá þeim sem höfðu sveigjanlegan
vinnutíma var helsti streituvaldur-
inn tímaskortur. Hins vegar hefur
eitt af markmiðunum með sveigjan-
legum vinnutíma verið að spara
tíma. Í ljós kom að tíminn, sem spar-
aðist hjá þeim sem höfðu sveigjan-
legan vinnutíma, var nýttur til að
vinna fleiri verkefni.
Einnig kom í ljós að vinnutíminn
var ekki svo sveigjanlegur eftir allt
saman. Þegar starfsmenn unnu t.d.
á sunnudagskvöldi, nýttu þeir ekki
virkan eftirmiðdag til einkaerinda á
móti. Slíkt samræmist ekki við-
teknum venjum og myndi að líkind-
um vekja undrun og jafnvel reiði hjá
samstarfsmönnum, að því er fram
kemur í greininni.
Meirihluti þeirra, sem hafa sveigj-
anlegan vinnutíma, upplifir það sem
jákvætt og eru ánægðir með breyt-
inguna úr föstum vinnudegi. Þeim
finnst þeir ná að klára fleiri verkefni
en jafnframt að þeir hafi minni frí-
tíma.
Tomas Lönn segir að af könnun-
inni hafi verið dregin sú ályktun að
breyting á vinnufyrirkomulagi, þ.e.
úr föstu í sveigjanlegt, hafi orðið
mun hraðari en breyting á viðmiðum
og viðhorfi. Sveigjanlegur vinnutími
sé alls ekki sveigjanlegur í raun og
án viðhorfsbreytingar verði frelsið
frá stimpilklukkunni hvorki til hags-
bóta fyrir fyrirtæki né launþega.
 HEILSA | Sveigjanlegur vinnutími eykur hættu á kulnun í starfi
Tímaskortur einn
helsti streituvaldur
Álag: Í ljós kom að vinnutíminn var ekki svo sveigjanlegur eftir allt saman.
Þegar starfsmenn unnu til dæmis á sunnudagskvöldi nýttu þeir ekki virkan
eftirmiðdag til einkaerinda á móti helgarvinnunni.
steingerdur@mbl.is
Eftir höfuðáverka eða heila-blóðfall geta hlutar heil-ans hætt að virka meðmargvíslegum afleiðing-
um fyrir þolandann og þá sem að
honum standa. Vísindamenn geta oft
lært mikið um heilann af því að rann-
saka þá sem orðið hafa fyrir heila-
skaða og fundið út hvaða hlutar hans
stýra hverju. Svissneskir svefnrann-
sakendur telja sig nú hafa komist að
því hvaðan draumarnir koma, eftir
að hafa rannsakað manneskju sem
varð fyrir heilablóðfalli og hætti í
kjölfarið að dreyma á nóttunni, að
því er m.a. er greint frá á vefnum
forskning.no.
Fólk dreymir venjulega í svoköll-
uðum REM-svefni en hin 73 ára
gamla kona komst ekki inn í drauma-
landið eftir að hún fékk heilablóð-
fallið. Hún svaf þó eðlilega, með létt-
um og djúpum svefni og
REM-svefni, að því er Claudio L.
Bassetti hjá Háskólasjúkrahúsinu í
Zurich greinir frá.
Heilablóðfallið hafði skemmt lítið,
afmarkað svæði djúpt inni í aftari
hluta heilans og þar sem konan varð
ekki fyrir neinum öðrum skaða en að
missa af draumunum, ályktuðu vís-
indamennirnir sem svo að þetta væri
draumasvæðið í heilanum. Hlutar
þessa svæðis eru einnig mikilvægir
til að fólk greini andlit og staði og til
að vinna úr tilfinningum og sjónræn-
um minningum.
Náin tengsl eru á milli REM-
svefns og drauma en það lítur ekki út
fyrir að hvoru um sig sé stýrt frá
sama hluta heilans. Fyrri rannsóknir
hafa sýnt að sjúklinga sem misstu
REM-svefn af einhverjum orsökum,
dreymdi samt sem áður. En hvernig
draumarnir verða til og hvaða þýð-
ingu þeir hafa, veit enginn enn þá.
En vísindamennirnir vita þó hvernig
á að leita. 14 vikum eftir heilablóð-
fallið dreymdi konuna stuttan
draum. Ári seinna var hana farið að
dreyma reglulega, þó ekki eins oft og
líflega og fyrir heilablóðfallið.
Morgunblaðið/Kristinn
Ráðgáta: Enginn veit hvaða þýðingu draumar hafa fyrir menn.
 HEILSA |Dreymdi ekki eftir heilablóðfall
Sérstakt drauma-
svæði í heilanum