Morgunblaðið - 21.11.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Ámeginlandi Evrópu virðist draum-urinn um fjölmenningarsamfélagiðvera að breytast í martröð. Árumsaman hafa stjórnmálamenn ekkiþorað að taka á þeim vandamálum,
sem hafa fylgt því að innflytjendur hafa lagt
undir sig heilu hverfin og borgarhlutana og ein-
angrast þar. Þeir hafa skýlt sér bak við póli-
tíska rétthyggju. Nú er hins vegar spurt hvort
umburðarlyndi í þágu fjölmenningar sé í raun
umburðarlyndi í þágu mannfyrirlitningar, sér-
staklega þegar hugað er að stöðu kvenna.
Kveikjan að þeirri umræðu, sem nú hefur
blossað upp, er morðið á kvikmyndagerð-
armanninum Theo van Gogh.
Slátrað um hábjartan dag
Van Gogh var að hjóla um hábjartan dag
þegar ráðist var á hann. Hann var skotinn og
dreginn af hjóli sínu. Síðan var hann skotinn
nokkrum sinnum til viðbótar og skorinn á háls
með slátrarahníf. Því næst var hnífur rekinn í
brjóst hans, sem á var fest fimm síðna yfirlýs-
ing um heilagt stríð gegn Hollandi, Evrópu og
Bandaríkjunum. Í yfirlýsingunni er meðal ann-
ars hótun við Ayaan Hirsi Ali, sómalska konu,
sem hlaut hæli í Hollandi til að sleppa úr hjóna-
bandsánauð. Tilræðismaðurinn heitir Mo-
hammed Bouyeri, fæddist í Hollandi, er af mar-
okkósku bergi brotinn og hefur verið lýst sem
íslömskum öfgamanni. Að sögn lögreglu hafa
fundist tengsl milli hans og alþjóðlegra hryðju-
verkamanna.
Hirsi Ali situr nú á hollenska þinginu og hef-
ur gagnrýnt íslömsk trúarbrögð – sína gömlu
trú – af hörku. Hún hefur meðal annars fengið
líflátshótanir fyrir að halda því fram að spá-
maðurinn Múhameð hafi „í nútímaskilningi
verið öfuguggi vegna þess að hann kvæntist
sex ára stúlku, Aishu, þegar hann var 53 ára
gamall“.
Van Gogh var einnig ófeiminn við að láta
skoðanir sínar í ljósi. Auk þess að vera kvik-
myndagerðarmaður skrifaði hann dálka í blöð,
stjórnaði sjónvarpsþáttum og kom fram í raun-
veruleikasjónvarpi. Í hans huga var ekkert
heilagt. Hann var skelfir hollenskrar borg-
arastéttar og höfðu bæði kristnir menn og gyð-
ingar kvartað undan yfirlýsingum hans, en
hvassastur var hann í garð múslímskra inn-
flytjenda. Í myndinni „Submission“ eða „Und-
irgefni“ fara leikkonur með lýsingar raunveru-
legra múslímakvenna á heimilisofbeldi,
nauðungarhjónabandi og nauðgun af hálfu ætt-
ingja. Konurnar eru greinilega naktar og á lík-
ama þeirra hafa verið letruð vers úr Kór-
aninum til réttlætingar heimilisofbeldis. Hirsi
Ali aðstoðaði hann við gerð myndarinnar. Þeg-
ar van Gogh var skotinn var hann að vinna að
mynd um hollenska stjórnmálamanninn Pim
Fortuyn, sem var myrtur vegna skoðana sinna
fyrir rúmum tveimur árum. Fortuyn beitti sér
gegn því að múslímum væri hleypt inn í Hol-
land og átti málflutningur hans fyrir kosning-
arnar 2002 undir slagorðinu „Holland er fullt“
mikinn hljómgrunn meðal kjósenda.
Ýmsum kann að finnast blasa við að bæði
Fortuyn og Van Gogh hafi verið á hægri væng
stjórnmálanna, en þeir voru báðir á vinstri
menn. Fortuyn var samkynhneigður félags-
fræðiprófessor og yfirlýstur andstæðingur
kynþáttafordóma og voru margir blökkumenn í
hópi stuðningsmanna hans. Hann hóf herferð
sína á hendur múslímskum innflytjendum þeg-
ar samkynhneigðir kennarar voru reknir í Hol-
landi vegna þess að íslamskir foreldrar vildu
ekki að hommar kenndu börnum sínum. Fort-
uyn lýsti þá Íslam sem „vanþróuðum“ trúar-
brögðum og hneykslaðist á því að henda ætti
margra áratuga réttindabaráttu samkyn-
hneigðra út um gluggann án þess að nokkur
segði orð.
En morðið á van Gogh hefur ekki aðeins orð-
ið kveikja að umræðu. Holland er í hugum
margra samnefnari við umburðarlyndi og
koma nöfn Erasmusar frá Rotterdam og Spin-
oza upp í hugann. Í Hollandi áttu sér öldum
saman griðastað þeir, sem ofsóttir voru vegna
trúarbragða sinna eða hugmynda. Nú brenna
þar moskur og kirkjur og menningarheimarnir
takast á. Í Haag voru tveir menn yfirbugaðir
fyrir rúmri viku eftir fjórtán klukkustunda um-
sátur þar sem þrír lögreglumenn særðust þeg-
ar sprengja sprakk. Innflytjandi frá Marokkó
var myrtur í bænum Breda. Ráðist hefur verið
á moskur og kóranskóla og því hefur verið
svarað með árásum á kirkjur.
Hollendingar vita ekki hvaðan á sig stendur
veðrið og ótti hefur gripið um sig í samfélaginu.
16 milljónir manna búa í þessu litla landi og þar
af er ein milljón múslíma.
Búa einangruð í eigin heimi
Í tímaritinu Newsweek var haft eftir franska
stjórnmálafræðingnum Catherine de Wenden
að Hollendingar hefðu fyrst og fremst gert
mistök með því að laga ekki innflytjendur að
samfélaginu. Með því að stofna skóla byggða á
trúarlegum grunni voru mörg börn innflytj-
enda einangruð frá hollenskum veruleika. Þá
hefði ekki verið nóg gert til þess að hvetja inn-
flytjendur til þess að læra hollensku og það hafi
haft þau áhrif þegar dró úr atvinnu fyrir þá að
til urðu einangraðir hópar útlendinga, einkum
frá löndum utan Evrópu, sem eru fullir
óánægju og beiskju.
Tilræðismaðurinn Bouyeri sprettur úr þess-
um jarðvegi. Mohamed Bibi, starfsmaður sam-
taka í Rotterdam, sem veita innflytjendum
stuðning, segir að manni í stöðu Bouyeris geti
ekki liðið vel í Hollandi. Hann hafi flosnað upp
úr námi, ekki getað fundið vinnu og verið orð-
inn svo utangarðs í samfélaginu að hann var
fullkomið fórnarlamb fyrir róttæka íslamista.
Umræðan um samfélög innflytjenda er ekki
einskorðuð við Holland þessa dagana. Hún fer
fram í öllum nágrannalöndunum. Þráðurinn í
Dönum er orðinn stuttur. Í Frakklandi er mikil
ólga eftir að stjórnvöld kváðu á um að þar sem
trúartákn væru bönnuð í frönskum skólum
mættu múslímskar konur ekki ganga með
slæður á höfði.
Hinar réttlausu dætur Allah
Í Þýskalandi er talað um að slík áhersla hafi
verið lögð á pólitíska rétthugsun að enginn hafi
þorað að segja orð við því að inn í landið hafi ekki
aðeins komið innflytjendur heldur hafi þeir flutt
inn heilan menningarheim. Nú sé hins vegar svo
komið að í þýsku samfélagi þrífist eins konar
hliðarsamfélag þar sem gilda allt aðrar reglur og
siðir en meðal Þjóðverja almennt og mannrétt-
indi virðist ekki eiga við. Sérstaklega eigi þetta
við um konur, sem í fyrirsögn á forsíðu tímarits-
ins Der Spiegel í þessari viku eru kallaðar „Hin-
ar réttlausu dætur Allah“.
Í blaðinu segir að þúsundir múslímskra
kvenna búi við ok feðraveldisins. Þær séu læst-
ar inni í íbúðum sínum, varnarlausar gegn of-
beldi og nauðungarhjónaböndum. Þær eigi
engan möguleika á því að aðlagast þjóðfélaginu
heldur hverfi inn í hliðarveröld þar sem hús-
bændurnir eru í hlutverki einræðisherra.
Venjulegir Þjóðverjar fá aldrei að líta inn í
þessa veröld. Þeir fara kannski á markaðinn
þar sem við þeim blasa litríkir básar tyrk-
neskra innflytjenda, en þeir komast ekki undir
yfirborðið.
„Margar konur vita ekki hvar þær hafa búið
svo árum skiptir,“ segir Katrin Fließ, stjórn-
andi kvennaathvarfs í München, við Der Spieg-
el. Hún segir að þegar múslímskar konur leiti
til sín byrji hún á því að fara með þær í Ólymp-
íuturninn, sem er 190 metra hár og sýna þeim
hversu stór og mikil borgin sé og yfirleitt sé
þessi sýn yfirþyrmandi fyrir þær. Ástæðan er
sú að margar þeirra voru látnar giftast til
Þýskalands. Þær hafa aldrei farið út úr hverf-
inu sínu og stöðugt verður algengara að þær
fari vart út af heimilinu.
Í Der Spiegel segir að strangtrúaðir múslím-
ar séu sérstaklega áfjáðir í að setjast að í
Þýskalandi vegna þess að hvergi annars staðar
í Evrópu fái þeir að stunda trú sína með jafn-
ströngum hætti. Í Tyrklandi má meira að segja
ekki vera með höfuðklút í skólum og á það líka
við um háskóla. Frakkar hafa bannað höfuð-
klúta í ríkisskólum. Í Þýskalandi eru hins vegar
engar hindranir. Ein ástæðan er sú að ekki er
litið á Þýskaland sem innflytjendaland og inn-
flytjendur frekar meðhöndlaðir sem gestir en
samborgarar.
„Aðlögun hefur hingað til ekki verið mark-
miðið,“ segir Rita Süssmuth, fyrrverandi for-
maður innflytjendanefndar þýskra stjórnvalda.
Fyrir vikið er lítill þrýstingur á innflytjendur
að laga sig að hinu nýja samfélagi.
Ekki er vitað hversu margar konur búa við
ofbeldi og kúgun í Þýskalandi. Í Der Spiegel
var vitnað í könnun, sem gerð var fyrir tveimur
mánuðum og sýndi að tyrkneskar konur í
Þýskalandi eru mun oftar beittar ofbeldi en
aðrar konur. 25% kvenna sögðust í könnuninni
einhvern tímann hafa orðið fyrir heimilis-
ofbeldi, en 38% tyrkneskra kvenna. Í þokkabót
voru þær mun oftar beittar ofbeldi og með-
ferðin á þeim mun hrottalegri. Þá sagðist fjórð-
ungur tyrknesku kvennanna ekki hafa hitt eig-
inmann sinn fyrr en í brúðkaupinu og 9%
kváðust hafa verið þvingaðar í hjónaband.
„Þessar múslímakonur eru fórnarlömb
grimmilegs karlaveldis, en einnig þýskrar
bannhelgi: Viðkvæðið er að ekki megi gagn-
rýna aðra menningu og aðra trú,“ segir í grein-
ingu Der Spiegel. „Þessi trúarsetning varð til
sem viðbragð við biturri reynslu nasistatímans
þar sem fundið var að öllu framandi og það var
ofsótt og upprætt. Síðan hefur ekkert verið
jafnsmánarlegt og að vekja grun um kynþátta-
fordóma. Skömmin vegna fortíðarinnar og ótt-
inn við að teljast fjandsamlegur útlendingum
hafa orðið að hjákátlegri viðurkenningu allra
annarra menningarheima, jafnvel að barna-
legri fjölmenningarhyggju, segja gagnrýn-
endur.
Bassam Tibi, prófessor og einn stofnenda
mannréttindasamtaka araba, talar í grein sinni
í bókinni „Gotteskrieger und die falsche Toler-
anz“ (Stríðsmenn Guðs og hið falska umburð-
arlyndi) um „fyrirskipaða útlendingaást“ og
segir: „Ekkert lýðræðisríki má leyfa að konan
sé gerð óæðri.“
Er fjölmenningarhyggjan slæm fyrir konur?
Ákveðin kaflaskil urðu í umræðunni um um
þessi mál árið 1997 þegar Susan Moller Okin
birti greinina „Er fjölmenningarhyggja slæm
fyrir konur?“ Þar spyr Okin hvað eigi að gera
þegar kröfur minnihlutahópa stangast á við
þær hugmyndir um jafnrétti kynjanna, sem í
það minnsta njóta formlegs stuðnings í frjáls-
lyndum lýðræðisríkjum (burtséð frá því hvort
brotið sé gegn þeim í raun). Þar segir hún að
spennan og ágreiningurinn milli femínista og
fjölmenningarsinna, sem vilji vernda menning-
arlega fjölbreytni, fari vaxandi. „Ég held að við
– einkum þau okkar sem teljum okkur pólitískt
framsækin og andvíg öllum myndum kúgunar –
höfum verið of fljót að álykta að femínismi og
fjölmenningarhyggja séu hvort tveggja af hinu
góða og verði auðveldlega samræmd,“ skrifar
hún og bætir við: „Með femínisma á ég við þá
trú að konur eigi ekki að gjalda fyrir kyn sitt,
að viðurkennt eigi að vera að þær njóti sömu
mannlegu reisnar og menn og fái tækifæri til
að lifa lífi sínu af sömu fullnægju og kjósa sér
lífsleið af sama frelsi og menn. Erfiðara er að
skilgreina fjölmenningarhyggju, en sá hluti
hennar, sem ég hef mestar áhyggjur af er sú
krafa, sem gerð er í lýðræðisríkjum, sem í
grunninn eru frjálslynd, að minnihlutahópar
eða lífsstíll, sem ekki njóti nægilegrar verndar
við það að einstaklingsréttur meðlima í hópn-
um sé tryggður, njóti einnig sérstakra réttinda
eða forréttinda hópsins.“
Horft framhjá fjölkvæni
Dæmi um slík forréttindi eru fjölkvæni.
Frakkar leyfðu á áttunda áratugnum körlum
að koma með margar eiginkonur inn í landið og
Evrópa logar
Glansmyndin af hinu umburðar-
lynda Hollandi er horfin og inn-
flytjendavandinn er efst á baugi. Í
Þýskalandi og víðar snýst umræðan
um það hvort fjölmenningarhyggjan
hafi verið látin bera vestræn gildi of-
urliði með þeim afleiðingum að víða
í stórborgum Evrópu búa „hinar
réttlausu dætur Allah“ við verri kost
en í Tyrklandi og ýmsum arabaríkj-
um. Karl Blöndal fjallar um vanda
fjölmenningarhyggjunnar á tímum
pólitískrar rétthugsunar.
Reuters
Múslímar eru 4% af íbúum í ríkjum Evrópusambandsins, eða um 15 milljónir, og þeir eiga 7% barnanna sem fæðast þar.
’Þessar múslímakonur eru fórnarlömbgrimmilegs karlaveldis, en einnig þýskrar
bannhelgi: Viðkvæðið er að ekki megi gagn-
rýna aðra menningu og aðra trú.‘