Morgunblaðið - 21.11.2004, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
landssögu Jónasar frá Hriflu um 40
ára skeið eftir 1924.
Standmynd Vigelands skortir allt
skáldskaparlegt inntak; hún sýnir
luralegan karl í einhverskonar ryk-
frakka og stígvélum og við getum
ekki hugsað okkur höfðingjann og
stórskáldið svo kurfslegt í útliti.
Teikning Kroghs virðist vera af
digrum, norskum bónda; raunar er
hún talin vera sjálfsmynd höfund-
arins.
Íslenzkir myndlistarmenn hafa
mjög fáir birt hugmyndir sínar um
Snorra í frjálsum myndverkum, en
nokkrir hafa teiknað Snorramyndir
fyrir bækur, spil, frímerki og fleira.
Allar eru þær meira og minna undir
hinum norskættuðu áhrifum; það er
mynd Kroghs og Vigelands sem
menn hafa horft of mikið á. Halldór
Pétursson bregst sjaldan en það ör-
vasa gamalmenni sem hann teiknaði
í kennslubók í Íslandssögu 1966 er
út í hött. Málverk Jóhanns Briem af
Snorra við Snorralaug er líklega
eitt lakasta verk hans; sýnir tíræð-
an öldung sem minnir á sveitunga
Jóhanns, séra Valdimar Briem.
Vaxmynd af Snorra eftir Ernst J.
Backman á sýningu sem stendur í
Perlunni er að mínu viti gerð af
innsæi og listrænni tilfinningu. Höf-
undurinn hefur lagt sig fram um að
setja sig inn í aðstæður Snorra og
útfærslan er áhrifamikil. Mig grun-
ar samt sterklega að Snorri hafi
ekki litið svona út; norska fyrir-
myndin sé enn á ferðinni. En hvað
er til merkis um að Snorri hafi ekki
verið feitur durgur?
Árið 1979 gaf Sögufélagið út bók-
ina Snorri – átta alda minning. Þar
er birt ritgerðin Hvernig var Snorri
í sjón? eftir Helga Þorláksson sagn-
fræðing. Hann segir þar meðal ann-
ars:
Var Snorri skeggjaður? Erfitt er
að fullyrða um það en mjög líklegt
að skegg það hið mikla sem Krogh
lætur breiða sig niður um bringu
Snorra sé tímaskekkja. Eftir mynd-
um að dæma voru norskir höfð-
ingjar á fyrri hluta 13. aldar með
öllu skegglausir eða með mjög lítið,
fínlegt skegg. Íslenzkir höfðingjar
hafa líklega almennt farið að dæmi
þeirra, ekki sízt Snorri. Til er mynd
sem talin er sýna Skúla hertoga, vin
Snorra, og hann er þar án skeggs.
Ennfremur segir Helgi:
Á grundvelli þess sem hér hefur
verið tínt til um Snorra má ætla að
hann hafi verið hvorki hávaxinn né
þrekvaxinn en léttur á fæti og fimur
í flestu sem hann tók sér fyrir
hendur.
Sturla Þórðarson lýsir Snorra,
frænda sínum svo þegar sótt var að
honum: „En hann hljóp upp og úr
skemmunni og í hin litlu húsin, er
voru við skemmuna.“ Hér er ekki
verið að lýsa þungfærum manni.
Sú saga er sögð, segir Helgi í rit-
gerð sinni, að Snorri hafi birzt
Gunnlaugi Scheving listmálara í
draumi. Scheving mundi vel draum-
inn og lýsti Snorra þannig: Lágvax-
inn og grannur, rauðhærður og
sköllóttur og bar merki langvarandi
áfengisnotkunar.“ Því miður út-
færði Scheving ekki þessa draum-
sýn í mynd.
Snorri gæti hafa erft
skáldskapargáfuna frá Agli forföður
sínum Skallagrímssyni. Að öðru
leyti hefur hann verið af allt öðru
bergi brotinn; vék sér undan frem-
ur en að berjast og vakti engum
manni blóð. Ég er sammála Helga
Þorlákssyni og sé mesta rithöfund
miðalda þannig fyrir mér:
Hann er smávaxinn á nútíðar
mælikvarða; samt svipmikill, með
skalla og hátt enni; hárið rauðleitt
en hefur gránað með aldri. Nefið er
fínlegt en augun eru stór og sterk.
Hann er skegglaus að hætti norskra
höfðingja; klæddur eins og þeir,
hendurnar hvítar og fínlegar, líkt
og þeim hafi ekki verið dýft í kalt
vatn. Svipmót og fas ber ótvírætt
merki yfirstéttar- og menntamanns;
auðséð að þar er stórgáfaður mað-
ur.
Í Móhálsadal, norðan við Sveifluháls, eru margar eldstöðvar sem létu til sín taka í Krýsuvíkureldum á 12. öld. Myndin er tekin ofan af Vesturhálsi og sést lækurinn sem rennur úr Djúpavatni.
Bókin Áfangastaðir suðvestanlands úr
bókaröðinni Seiður lands og sagna eftir
Gísla Sigurðsson kemur út hjá
Skruddu. Bókin er prýdd fjölda mynda
og er 359 bls.
Snorri Sturluson. Hugmynd Ernsts J. Backmans, auglýsingateiknara og sýn-
ingarhönnuðar, en myndina getur að líta á fastri sýningu hans í Perlunni á
Öskjuhlíð. Hér er afar vel gerð, raunsæisleg útfærsla, en nú þykja líkur benda til
þess að Snorri hafi verið grannvaxinn og skegglaus eins og vinir hans í Noregi. Í
bókinni eru nokkrar Snorramyndir norskra og íslenzkra listamanna, þar á með-
al ný tilgátumynd bókarhöfundarins.
Í sland er óþrjót-andi brunnurfrásagna og
myndefnis. Gísli
Sigurðsson, rithöf-
undur og blaða-
maður, hefur sótt í
þann brunn í ritröð
sinni, Seiður lands
og sagna. Nú er
komið út þriðja
bindið, sem ber tit-
ilinn: Áfangastaðir
suðvestanlands.
Spurður um mark-
miðið segir Gísli:
„Ég setti mér
það markmið að
búa til fallegustu bók ársins 2004
og sama markmið hafði ég raunar
með tveim síðustu bókum mínum.
Þessu markmiði reyni ég að ná í
fyrsta lagi með góðum ljós-
myndum, í annan stað með
áhugaverðum texta og í þriðja lagi
með góðri bókarhönnun. Það er
óvenjulegt, ef ekki einsdæmi, að
bókarhöfundur vinni alla þessa
verkþætti sjálfur, auk þess að
teikna myndir og mála þar sem
þarf, en allt er þetta hluti af höf-
undarverkinu. Þegar myndræni
hlutinn er sterkur vill textinn falla
í skuggann, en ef að er gáð á
hann ekki að vera myndunum
síðri og lengd hans samsvarar
miðlungsjólabók. Til þess að fyr-
irbyggja misskilning vil ég taka
fram að bókinni er ekki ætlað að
fínkemba svæðið og að hver
markverður staður fái umfjöllun,
heldur vel ég mér þá áfangastaði
sem mér sýnast áhugaverðastir.
Það er sérkennilegt, en hefur
komið í ljós, að erfiðlega gengur
að flokka bækur af þessu tagi og
því fá þær aldrei neinar tilnefn-
ingar. Þetta er ekki hreinræktuð
ljósmyndabók og textinn er ekki
heldur sagnfræði í ströngum skiln-
ingi, heldur er ýmsu blandað sam-
an; áherzlan á lífsbaráttu kynslóð-
anna og einstaka framúrskarandi
einstaklinga. Markmiðið er að
gera þjóðfræði skemmtilega og
stundum leyfi ég mér sviðsetn-
ingar. Til að mynda er litið inn í
Herdísarvík á meðan Einar skáld
Benediktsson er heimagangur hjá
Ólafi bónda og Sig-
rúnu; ég lít inn hjá
vermönnum í hrip-
leku skýli á Sela-
töngum, kem við hjá
þeim Guðríði Sím-
onardóttur og Hall-
grími Péturssyni í
kotið þeirra á Hvals-
nesi og tek á móti
Benedikt Sveinsyni
assessor og frú
Katrínu við komu
þeirra að Elliðavatni.
Eins og stríðs-
fréttaritari ligg ég í
leyni við Þyrilsnes
og horfi á Hólmverja
brytjaða niður eftir að þeir voru
ginntir til að koma í land úr Geirs-
hólma og síðar í tímanum lít ég
inn hjá Magnúsi Stephensen á
Leirá og hitti þar fyrir stásslegan
höfðingja og menningarvita sem
minnir á málverk af frönskum 18.
aldar hefðarmönnum. Að sjálf-
sögðu lít ég inn hjá Snorra Sturlu-
syni í Reykholti. Þá hefur hann
verið að gifta eina dóttur sína til
að krækja sér í aukin völd og
áhrif, en stemningin í skálanum í
Reykholti er hvorki hátíðleg né
þægileg. Og síðast en ekki sízt; í
raunveruleikanum heimsæki ég
Þórð blinda á Mófellsstöðum í
Skorradal, stórgáfaðan hagleiks-
mann.
Mér kom á óvart þegar ég fór
að ljósmynda Reykjanesskagann
hvað hann er myndrænn og
magnaður. Sá styrkur nær há-
marki í landi Krýsuvíkur, þar sem
nú er fólkvangur á Reykjanesi.
Flestir þekkja umhverfi Kleif-
arvatns, en færri þekkja Móháls-
adal og leiðina þaðan upp á Vest-
urháls. Þaðan sést niður í Sogin,
djúpan dal milli Vesturháls og
Grænudyngju og þar er áreið-
anlega litríkasti og einhver áhrifa-
mesti staður í nágrenni Reykjavík-
ur. Ef ég ætti að draga út fáeina
aðra myndræna staði eða svæði
þá vil ég nefna Reykjanes, Mó-
skarðshnjúka, austast í Esju,
Botnsdal inn af Hvalfirði, Skorra-
dal og land Húsafells allar götur
upp á Kaldadal, en þar hef ég sett
punktinn.“
Gísli Sigurðsson
Markmiðið var að búa til
fallegustu bók ársins