Morgunblaðið - 21.11.2004, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Þátturinn Á vegum úti segirfrá því þegar Einar fer tilFæreyja í atvinnuleit fyrstsumarið 1976, og svo afturári síðar og þaðan á putt-
anum suður Evrópu. Hér er gripið
niður í lýsingu Einars á sumrinu
1976.
Danirnir samstarfsmenn mínir
voru báðir alkóhólistar og voru í
Klakksvík vegna þess að í Kaup-
mannahöfn eru „alt for mange
fristelser“. Þar er nefnilega hægt að
kaupa alvöru bjór á hverju götuhorni.
En í Færeyjum var ekki hægt að
kaupa annað en einskisnýtan léttbjór,
nema þá með seremóníum í gegnum
pósthúsið og eftir að hafa fengið til
þess uppáskrifað leyfi frá skattayfir-
völdum. Þetta áhrifslitla bjórþvag
drukku dönsku vinnufélagarnir að
vísu allan daginn; annar þeirra var
stór og feitur og með andlit svipað og
Dirch Passer, gekk alltaf í miklum
anórakk og kom í vinnuna með vas-
ann framan á anórakknum úttroðinn
af „Föroyabjór“. Og drakk eins og
þetta væri Hof eða Tuborg, nema
hvað hann varð ekki fullur. Varð eig-
inlega bara frekar argur af þessu
þambi. Lét reiðina bitna á færeysku
þjóðinni sem þeir dönsku félagarnir
tveir úthúðuðu og baknöguðu allan
daginn. Ástæðan til þess að ég var
settur í gengi með þeim var sú að þeir
aftóku með öllu að vinna með ein-
hverjum innfæddum hálfvitum. Pönt-
uðu þessvegna útlendinginn í sinn
flokk um leið og hann kom til starfa.
Ég sagði þeim aðspurður að ég sæi nú
ekki stóran mun á Íslendingum og
Færeyingum. En þeir fullyrtu að svo
væri. Það blasti nú bara við! Þeir
lögðu sig í framkróka við að sannfæra
mig um að ég væri nú heldur betur
skárri en þessir færeysku afglapar.
Danir hefðu aldrei haft neitt nema
hreina bölvun af Færeyingum. Þeir
væru bara byrði og til ama.
„Af hverju gefa Danir þeim þá ekki
bara sjálfstæði?“ spurði ég. „Af
hverju leyfiði þeim ekki að sigla sinn
sjó?“
„Fordi at så ville de dø av sult!“
svöruðu vinnufélagar mínir tveir.
Sá sem ekki leit út eins og Dirch
Passer var lítill ljóshærður og sam-
anrekinn, með yfirskegg og harðan
svip – ekki ósvipaður Asterix – Ást-
ríki. Hann var ekki útlærður smiður,
held ég, en allt að því. Kunni allt.
Þetta var svona miðaldra kall að mínu
áliti; eftir á að hyggja hefur hann
sjálfsagt verið svona þrjátíu og fimm.
Hann las bókmenntir; hann kom
einu sinni að mér þar sem ég sat einn
að kvöldlagi á veitingastaðnum
„Roykstovan“ og var að lesa í bók, og
þá fór hann að segja mér frá sínum
uppáhaldsbókum. Eftir það áttum við
margar bókmenntalegar samræðu-
stundir í kaffitímum. Hann hafði
skemmtilegan smekk: hans menn
voru dönsku höfundarnir Scherfig og
Rifbjerg; Scherfig hafði ég eitthvað
lesið en vinnufélaginn lánaði mér bók
eftir Rifbjerg, „Den kroniske
uskyld“, sem ég las mér til mikillar
ánægju. Hún segir frá ungum
strákum, partíum og gleði. Sömuleið-
is „Det forsømte forår“ eftir Scherfig.
Svo hélt hann líka mikið upp á Stein-
beck; sérstaklega „Tortilla Flat“ sem
einmitt segir frá ungum mönnum og
drykkju og gleði. Enga bók vissi hann
þó jafnast á við eina eftir Ameríkana
sem hann mundi ekki nafnið á, en
bókin hét „Forbandede ungdom“.
Hana yrði ég að lesa! Hún væri alger-
lega stórkostleg! Ég fattaði löngu
seinna að þetta var semsé danski tit-
illinn á þeirri frábæru bók, „The
Catcher in the Rye“, eftir Salinger.
„Bjargvætturinn í grasinu“, heitir
hún á íslensku, í þýðingu Flosa Ólafs-
sonar, og fjallar einmitt um ungan
mann í uppreisn og ævintýrum …
Hinn, sá sem leit út eins og Dirch
Passer, eða jafnvel Obelix, Steinrík-
ur, keypti danska herratímaritið
„Ugens Rapport“ – og það varð hon-
um stanslaus uppspretta brandara á
kostnað Íslendinga. Alltaf sami
brandarinn reyndar, og snerist um
verðið á nefndu tímariti. Kaupverðið
var semsé prentað á forsíðu hvers
tölublaðs í nokkrum norrænum gjald-
miðlum: það kostaði tólf krónur í
Danmörku, fjórtán krónur í Svíþjóð
og fimmtán krónur í Noregi, en ís-
lenska verðið var svimandi upphæð
og fór hækkandi; þetta var á tímum
óðaverðbólgunnar. Hann kom skakk-
ur af hlátri í vinnuna einn morguninn,
með færeyjabjórinn glamrandi í
anórakksvasanum og veifaði ný-
keyptu Rapport; Danmark: 12 kr. Is-
land 3700 kr!
„Hvad er det for et land?!“ æpti
hann öðru hverju allan þann dag.
„Hvordan kan man leve i sådan et
land? Hvor Ugens Rapport koster
det samme som en ny bil!“
Hann gleymdi hreinlega að úthúða
Færeyingum þann daginn, sem var
tilbreyting.
Reykstofan – það var kráin íbænum, nema hún seldi auð-vitað bara léttbjór af krana.
Vertinn bakvið diskinn var danskur,
hét Egon. Einhvernveginn finnst
manni allir danskir vertar heita
Egon, og þessi bar nafn með rentu.
Fljótlega eftir að ég kom spurði ég
Egon hvar í bænum ég gæti fengið
keypt bréfaumslög. Hann sagði mér
að það fengi ég í „Alder-boran“ neðar
í götunni. Alderboran er nafn á fjar-
lægu stjörnukerfi; það kannaðist ég
við úr Rolling Stones-laginu „Two
Thousand Light Years from Home“.
Mér fannst þetta heillandi nafngift á
sjoppu í færeysku sjávarplássi – bera
stórhug þeirrar þjóðar fagurt vitni.
En svo fann ég búðina og hún reynd-
ist heita „Öldubáran“. Seldi ýmislegt,
þar á meðal ritföng og bækur og
tímarit. En mjög lítið af bókum
reyndar; ef mig vantaði eitthvað að
lesa varð ég að skreppa til Þórshafn-
ar. Ég trítlaði stundum á Roykstov-
una á kvöldin til að létta mér ein-
semdina. En þekkti þar fáa, nema
helst ef danskir vinnufélagar mínir
slæddust þangað inn. Annars var ég
einn, sat uppi á herbergi og las í frí-
tímum. Eina helgina varð sá viðburð-
ur í bænum að herskip frá Skotlandi
lagðist í höfn og niður landganginn
liðaðist ekkert minna en sekkjapípu-
sveit og rigsaði um hríð um kæjann.
Ég var svo heppinn að verða vitni að
þessu. Það var máttug stund og
áhrifarík; þvílík tilbreyting. Annars
var ekkert um að vera, ekki stundaði
ég kirkjurnar.
Svo eftir vinnu á föstudegi um
haustið kvaddi ég Klakksvík og hélt
til systur minnar og hennar fjöl-
skyldu í Fuglafirði; þangað kominn er
maður svona hálfnaður til Þórshafn-
ar. Ég hafði áður heimsótt þau um
sumarið og kynnst örlítið lífinu í
Fuglafirði – þar er fiskimjölsverk-
smiðjan Havsbrún langstærsta fyrir-
tækið og leggur undir sig megnið af
hafnarsvæðinu og mettar loftið með
gufum úr strompum sínum. Íslenskir
bátar slæðast þangað stundum til að
selja farma af loðnu eða öðrum
bræðslufiski, og þessa helgi þegar ég
var hættur störfum í Klakksvík og
dvaldi nokkra daga í bænum að bíða
eftir flugfari heim til Íslands, kom ég í
bakarí snemma morguns til að ná í
nokkur rúnnstykki. En lenti þá fyrir
aftan þvögu Húsvíkinga af Náttfara
ÞH, ef ég man rétt; þeir voru að bíða
eftir að farminum yrði landað úr dall-
inum og höfðu semsé rölt upp í bæ til
að kaupa sér ferskt og nýbakað bakk-
elsi.
En þeim gekk ekkert að versla í
bakaríinu; stelpan sem afgreiddi
skildi ekki neitt þegar þeir spurðu um
snúð með súkkulaði og þeir skildu
ekki hana þegar hún var að bjóða
þeim ýmislegt gómsæti úr sínum hill-
um. Systir mín og mágur biðu ásamt
barnungum syni heima í eldhúsi eftir
að ég sneri aftur úr bakarís-
leiðangrinum með morgunverðinn og
brátt fór mér að leiðast þófið; eftir
dúk og disk var búið að afgreiða
fyrsta íslenska bátsverjann og gekk
mjög stirðlega með þann næsta og að
auki biðu fjórir eða fimm aðrir. Svo ég
fór að hafa meðalgöngu svo lítið bæri
á, útskýra fyrir stelpunni hvað væri
verið að biðja um og svo að túlka
hennar svör fyrir mínum samlöndum.
Þetta varð öllum til mikils léttis og nú
gekk afgreiðslan hratt og liðugt og
fljótlega var komið að mér sem pant-
aði mín fimm rúnnstykki og snaraðist
svo út úr bakaríinu með brauðmetið í
bréfpoka.
Bátsverjarnir af Náttfara stóðu á
stéttinni fyrir utan bakaríið og kjöms-
uðu á kökum og vínarbrauðum og
heilsuðu mér með miklum virktum og
þökkuðu kærlega fyrir hjálpina.
„Það var nú ekkert, strákar mínir,“
svaraði ég, „mín var ánægjan.“
„Heyrðu, þú talar ótrúlega góða ís-
lensku,“ sögðu þeir.
„Er þaaað?“ sagði ég.
„Já, ég meina það í alvöru,“ sagði
einn þeirra og sneri sér svo að hinum.
„Í alvöru strákar, talar þessi náungi
ekki alveg ótrúlega góða íslensku?“
„Jú, bara alveg … merkilega fína.“
„Jæja, þakka ykkur fyrir það,
strákar mínir, ég er svona að reyna að
bögglast við að tala þetta mál en mað-
ur veit aldrei hvernig gengur.“
„Það gengur bara mjög vel. Til
hamingju bara. Þú mátt vera stoltur!“
„Takk fyrir það, strákar mínir. Ég
er alveg hrærður. Þetta er í fyrsta
sinn sem mér er hrósað fyrir að tala
góða íslensku.“
Og ég meinti það. Við kvöddumst í
mikilli vinsemd. Ég fór heim til Gullu
systur með rúnnstykkin.
Daginn eftir skrapp ég til Þórs-hafnar til að kaupa flugmiðaheim til Íslands. Fuglafjörð-
ur er á Austurey og maður tekur taxa
til „Eyrargjógv“ sem er borið fram
Ojradsjeggv, og svo ferju þaðan og til
Þórshafnar á Straumey – mig minnir
að ferjan taki svona klukkutíma. Um
borð í ferjunni kannaðist ég við
náunga úr Fuglafirði; hann var einu
eða tveimur árum eldri en ég og
kunningi mágs míns, við höfðum hist
þar heima. Hann hafði stundað sjó ár-
um saman á milli þess sem hann vann
í akkorði við löndun eða útskipun hjá
fiskibræðslunni Havsbrún. Hann
kom og settist hjá mér við borð í ferj-
unni; við ræddum um sjómennskuna,
hvernig hefði fiskast á Gerðhamri;
sjálfur sagðist hann vera að verða
leiður á þessu eilífa striti, eilífu bogri
og eilífri vosbúð á sjónum; endalaus-
um þrældómi í landi.
„Maður hefði átt að læra eitthvað,“
sagði hann, „einhverja iðn; rafvirkjun
– eða kannski netagerð. Hugsaðu þér
að vinna í netagerð!“ sagði hann og
varð dreyminn á svip. „Núna er mað-
ur alltaf bætandi net sem liggja renn-
blaut í flækju á dekkinu, maður er
bograndi við þetta í úldnum stakk og
bullandi ágjöf og myrkri. En maður
gæti verið að vinna sömu störf í upp-
hitaðri skemmu, netin hanga uppi
þurr og fín í passlegri hæð, útvarpið á
fullu og maður svæfi heima á nótt-
unni!“
Og við vorum alveg sammála um að
það hlyti að vera paradísarlífið sjálft.
Það kom á daginn að hann var að
fara til „Havnar“ í sömu erindagjörð-
um og ég, að kaupa flugmiða til Ís-
lands. Hann átti þar kunningja, og
jafnvel kærustu, hann var ekki
viss … Í það minnsta lá beint við að
við héldum hópinn. Það var blíðviðri
þegar við komum til höfuðstaðarins,
frá höfninni var stutt að labba upp í
miðbæ þar sem skrifstofur Icelandair
voru til húsa. Við gengum þangað inn,
kunningi minn sem hét Óli T bað fyrst
um flugmiða til Íslands eftir tvo daga,
stúlkan í afgreiðslunni fyllti hann út,
gjörðu svo vel, það gera tólf hundruð
krónur. Og hann reiddi seðlana af
hendi og beið á meðan stelpan af-
greiddi mig með það sama. Nema
hvað að þegar hún nefndi upphæðina,
tólf hundruð, þá dró ég upp stúdenta-
skírteini frá Háskóla Íslands – það
tryggði manni 25% afslátt í þá daga.
Og hún leit á teinið og sló inn tölur á
samlagningarvélina og færði eitthvað
inn í auðan reit á flugmiðunum og
sagði: „Það verða þá níu hundruð
krónur.“ Og ég rétti henni seðlana og
þakkaði fyrir mig og við Óli T yfirgáf-
um söluskrifstofuna með stefnuna á
kaffihús þar í miðbænum.
„Hvernig í veröldinni fórstu að
þessu?“ spurði Óli. „Hvað var það
sem þú sýndir henni – hvers vegna
slappst þú með að borga níu hundr-
uð?“
„Æh,“ sagði ég, „ég sýndi henni ör-
orkuvottorðið mitt. Ég er tuttugu og
fimm prósent öryrki, og þá fær mað-
ur tuttugu og fimm prósent afslátt af
öllu svona.“
„Ert þú öryrki?!“ spurði Óli T og
leit á mig forviða. „Hvernig lýsir það
sér? Ekki er það nú að sjá – og þú ert
búinn að vera háseti á bát í mestallt
sumar?“
„Já, neinei, það er svosem allt í lagi
með mig, en ég var bara dálítið slæm-
ur í baki um tíma og það var læknir
sem fann ekkert út úr því og úrskurð-
Einar Már Guðmundsson ofan í fiskilest, kannski að yrkja.
Á bryggju í Klakksvík, verkamennirnir Einar Má, Siggi, Einar Ká, Mímir og Eiki Bald.
Bókarkafli – Það er sama hvar frómur flækist; sá sem
er vakandi fyrir umhverfi sínu tekur alltaf eftir ein-
hverju sem er þess virði að segja frá. Nýjasta bók Ein-
ars Kárasonar geymir fjóra ferðaþætti höfundarins um
skemmtilegar slóðir jafnt innanlands sem utan.
Kyndugir kollegar og hvít lygi