Eintak - 01.12.1993, Page 42

dafna og fjölga sér þar til það verður ekki líít á göt-
unum fyrir rumpulýð.
Með þessu viðhorfi hefur íslendingum tekist að
gera ólæti unglinga í miðbæ Reykjavíkur að stærra
vandamáli en morðæðið á götum Los Angeles. Þótt
unglingarnir í Reykjavík drepi hvorn annan
kannski ekki jafnoff og jafnaldrar þeirra í Amer-
íku, þá eru þeir örugglega verr innrættir og lík-
legri til verri hluta.
Dramb
íslendingar líta ekki bara stórt á sig sem þjóð,
heldur er hver íslendingur stórmenni í eigin aug-
um. Og hann telur það blóðskyldu sína að líta svo á.
Því er nefnilega þannig háttað á Islandi að það er
sama hvert menn rekja ættir sínar, norður í Þing-
eyjarsýslur, í Skagafjörðinn eða vestur á firði, alltaf
er það til annálaðra vindhana og fólks sem hefur
lagt metnað sinn í að viðhalda sjálfsbirgingslegu
stærilæti mann fram af manni.
Ef eitthvert vit væri í þessu stærilæti öllu, þá
væru allir íslendingar ómissandi, hver einn og
einasti. Allir hefðu þeir verið svo heppnir að eignast
besta bíl í heimi og það fyrir hlægilegan pening.
Hvergi væri betra að búa en einmitt þar sem hver
og einn þeirra býr. Allir sneru þeir hvor á annan í
viðskiptum, bæði kaupendur og seljendur.
En þannig er þetta auðvitað ekki. Um leið og
komið er inn fýrir drambið blasir við önnur sýn.
Sérhver fslendingur er hundóánægður með sjálfan
sig og hlutskipti sitt í lífinu. En þannig er það með
allt drambsamt fólk. Drambið er einkennisbún-
ingur þeirra sem grunar að þeir séu hundómerki-
legir.
Flottræfilsháttur
Þar sem íslendingar eru nýríkir og enn hálfgerðir
gestir í nútímanum hafa þeir ást á öllum táknum
sem sanna fýrir þeim og umheiminum að þeir séu
öngvir slorpungar.
Þessari ásókn þeirra í ytri tákn virðist engin
takmörk sett. Virðulegir embættismenn eru til-
búnir að fórna mannvirðingu sinni fýrir jeppa,
bæjarstjórnir eiga það til að steypa bæjarfélögum á
hausinn fýrir veglegt félagsheimili, sóknarnefndir
eru tilbúnar að veðsetja guð svo þær geti byggt
kirkju fýrir öll lifandi og dauð sóknarbörn og
kjarnafjölskyldur eiga það til að fórna allri lífsham-
ingju fyrir garðskála og parket.
Þessi ásókn í ytri tákn birtist jafnt í smáu sem
stóru. Þannig er umbúnaður um sjónvarpsfréttir á
Islandi á heimsmælikvarða á sama tíma og frétt-
irnar sjálfar eru líkastar Norden Rundt. Morgun-
blaðið er jafnþykkt og stærstu blöð í útlöndum, en
fullt af fréttatilkynningum frá hárgreiðslustofum,
greinum um umhverfismál frá prófkjörskandíd-
ötum og vakningaræðum frá ofsatrúarmönnum.
Barir og kaffihús í Reykjavík eru glæsilega innrétt-
uð, en full af þjónustufólki sem kann hvorki að
blanda drykk né hella upp á.
Fúsk
Ekkert er Islendingum eðlislægara en að taka vilj-
ann fýrir verkið. Það er í senn gruntónn í fiestu sem
þeir taka sér fýrir hendur og réttlæting fýrir veru
þeirra í fámenninu og fábreytileikanum.
fslenska óperan er ef til vill helsta musteri
þessa þáttar þjóðarsálarinnar. I óperunni eru sett-
ar upp sýningar sem annars staðar þurfa jafnstórt
svið og allt gólfrými Gamla bíós. Viljinn er svo
sterkur í óperunni að þar virðist viðtekin venja að
hver söngvari fái hlutverk sem er aðeins of erfitt
fyrir hann. Reyndari söngvarar fá stærstu hlut-
verkin, en þegar þeir eru uppurnir eru söngnem-
ar látnir syngja restina.
En þrátt fýrir auðheyrða annmarka eru allir
ánægðir með óperuna. Húsið er ekki lítið, heldur
hefur sál. Allar uppfærslur eru afrek og allur söng-
ur góður - miðað við aðstæður. Þrátt fýrir að hljóm-
sveitin komist ekki fyrir skilar hún sínu með glans.
Búningarnir eru fagrir og áhorfendur undra sig á
að söngvarar og kór skuli rata inn og út af sviðinu í
flóknum hópatriðum. Þess vegna elska Islendingar
sína óperu á sama hátt og Parísarbúar elska sína.
Þeir eiga líka óperufélag sem er alveg jafnfínt í
huga félagsmanna og óperufélagið í París - allt fýr-
ir viljastyrkinn.
Þannig verða allir góðir
menn að Garðari Hólm
þegar þeir snúa heim til
íslands. Þar verða engin
fagnaðarlæti. Eftir
skamma stund leggur
fólk saman tvo og tvo og
spyr sig: „Úr því að eng-
inn fagnar hér, er þá svo
víst að einhver hafi fagn-
að úti í heimi þarna um
árið.“
Hælbítsháttur
Á sama hátt og íslendingar eru góðir við aumingja,
þá eru þeir sérdeilis vondir við þá sem skara ffam
úr. I raun una þeir engum neins. Þess vegna eru
það ekki bara hommar og fjárglæframenn sem
flýja land á Islandi, heldur gera það allir sem eitt-
hvað er í spunnið.
Það er útbreiddur misskilningur á Islandi að
ffægðin komi að utan fýrir þær sakir að Islendingar
séu svona ósjálfstæðir í sér. Þeir geti ekki ákveðið
fyrir sig sjálfa hver er góður og hver slæmur, held-
ur láti öðrum það eftir. Hið rétta er að enginn getur
öðlast virðingu á Islandi. Það er hins vegar hægt í
útlöndum. Útlent fólk telur það ekki jafnheilaga
skyldu að ráðast að þeim sem vilja halda að þeim
góðum verkum. Það á það jafnvel til að hampa slíku
fólki.
íslendingar eru svo sem sáttir þegar einhver
landi þeirra skarar fram úr í útlöndum. Þeir eru
jafnvel til í að grobba sig dálítið af honum. En um
leið og hann snýr heim fær hann sömu meðferð og
aðrir Islendingar á Islandi. Þar njóta öngvir for-
réttinda. Það er bitið í hælinn á honum í landgang-
inum.
Tökum bara eitt dæmi.
Ásgeir Sigurvinsson. Hann var fínn þegar
hann vann þýska meistaratitilinn um árið. Síðan
kom hann heim og fór að þjálfa Fram. Það leið ekki
á löngu áður en menn fóru að umgangast hann
með hugarfarinu: „Menn vinna nú enga þýska
meistaratitla á íslandi, góurinn.11 Og auðvitað gat
hann það ekki og hrökklaðist aftur út.
Þannig verða allir góðir menn að Garðari Hólm
þegar þeir snúa heim til Islands. Þar verða engin
fagnaðarlæti. Eftir skamma stund leggur fólk sam-
an tvo og tvo og spyr sig: „Úr því að enginn fagnar
hér, er þá svo víst að einhver hafi fagnað úti í heimi
þarna um árið.“
Nýjungagirni
Páll postuli ráðlagði mönnum að reyna allt og halda
því sem gott er. Islendingar reyna hins vegar allt
án þess að velta fyrir sér hvað sé gott og hvað ekki.
Þeir hafa meiri áhuga á hvort einhver nýjung sé í
því.
Að sjálfsögðu er þetta skiljanlegt. Islendingar
eru nýfluttir í nútímann og því er allt svo nýtt fyr-
ir þeim. Þeir eiga eftir að smakka, þreifa á og prufa
svo margt sem aðrar þjóðir hafa búið við um aldir.
Það er ekki bara að þeim hafi ekki staðið margt til
boða í harðærunum fyrr á öldum, heldur neituðu
þeir sér um flestar lystisemdir lífsins langt fram
eftir þessari öld. Þeir gátu ekki ferðast til útlanda
þar sem þeir fengu engan gjaldeyririnn. Þeir
máttu ekki borða hamborgara, drekka almenni-
legt kaffi né hlusta á annað í útvarpi en þætti um
daginn og veginn.
Það er því ekki furða þótt þeir gleypi við þessu
öllu þegar öllum bönnunum er aflétt. Það mun
síðan koma í ljós hvort þeim lærist nokkurn tím-
ann að halda því eftir sem gott er.
Nöldur
Þegar troðið er á íslendingi rís hann ekki upp og
berst fyrir rétti sínum. Hann nöldrar. Islendingar
hanga í biðröðum fyrir utan skemmtistaði, nöldr-
andi. Þeir þola spillta stjórnmálamenn sína,
nöldrandi. Þeir borða rándýrt lambakjöt, nöldr-
andi. Þeir standa klæðalitlir úti í kafaldsbyl, nöldr-
andi.
Sumum stéttum hefur tekist að gera nöldrið að
nokkurs konar listgrein. Á meðan leigubílstjórar í
New York fara hver með sinn gamanþátt og jap-
anskir leigubílstjórar syngja karaoke, þá keyra ís-
lenskir leigubílstjórar um nöldrandi. Þeir nöldra
um saltburðinn á götunum, heimsku verkfræðing-
anna hjá gatnamálastjóra og ömurlega umgengni
farþeganna. Það er hægt að taka leigubíl í miðbæ
Reykjavíkur og aka til Akureyrar án þess að bíl-
stjórinn missi úr takt í nöldrinu.
Aðrar stéttir hafa tekið leigubílstjórana sér til
fyrirmyndar, þótt þær standi þeim vissulega að
baki. Prestar nöldra þannig út af auglýsingum
kaupmanna, bændur nöldra út af milliliðum og
listamenn nöldra út af sköttum á bækur og skorti
á sköttum til að veita styrki.
Og eins og öll opinber umræða á Islandi er
nöldur hafa Islendingar líka fundið persónulegu
nöldri farveg í ýmis konar félagasamtökum.
Þannig koma alkóhólistar til dæmis saman á AA-
fundum og nöldra út af mökum og starfsfélögum.
Prumphænsnaháttur
íslendingar eru ekki hrifnæm þjóð. Þeir gefa lítið
fýrir hátíðir og njóta sín best hversdags. Þegar fs-
42
EINTAK DESEMBER