Morgunblaðið - 13.05.2005, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 13. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VIÐ eigum þess kost að velja og
hafna og í háleitum skilningi vænt-
anlega til að samræmast þeirri
skipulögðu tilveru sem okkur hugn-
ast. Í þjóðfélags- eða alþjóðamálum
getur valfrelsið verið vandasamt
vegna mikilla breytinga, eins og
þeirra sem nú ganga yfir Ísland og
alþjóðlega umhverfið. Við erum í
forystusveitinni í
heiminum um bata lífs-
kjara, sem nú eru væg-
ast sagt mjög ólík því
sem var jafnvel í minni
æsku. Gjörbylting í
samgöngum og tölvu-
samskiptum hefur rof-
ið einangrun fyrri alda
og þann hugsunarhátt
að við séum örlítið
þjóðfélag í fjarlægð frá
umheiminum. Það er
engu líkara en að þotu-
öldin hafi fært okkur
til landfræðilega. Ég
kom heim frá Kína fyrir nokkru á
svipuðum tíma og það tók að komast
með áætlunarbíl norður í land fyrir
hálfri öld eða svo.
Kínverjar reistu múrinn mikla sér
til langrar eingrunar. Hafið og vönt-
un á skipakosti höfðu sömu afleið-
ingar fyrir okkur. Hin mikla mið-
aldamenning okkar geymd í
fornritunum var þjóðarleg einka-
eign og ekki deilt með öðrum. Var
það ekki svo þegar erlendir ferða-
menn fara að skrifa um það á 19.
öld, að við værum merkur og óað-
skiljanlegur hluti hins evrópska
menningarheims, að Íslendingar
tóku lítið við sér? Einangr-
unarsinnar verða til af slíkum sögu-
legum ástæðum eða fyrir slysni og
misskilning. Varðandi það sögulega,
finnst mér sagan af vestfirska prest-
inum og frönsku sjóliðsforingjunum
úr ferðafrásögn Gaimard-leiðang-
ursins gott dæmi. Frakkarnir voru
að grennslast fyrir um skipstapa og
náðu til prests sem þeir gátu haft
full samskipti við á latínu. En prest-
setrið, vafalaust venjulegur torfbær,
var í þeirra augum hreysi sem
skepnum var ekki boðlegt. Þeir
buðu þessum mikla lærdómsmanni
um borð í herskipið og þar fékk
hann aldin að borða í fyrsta skipti
og fylltist barnslegum fögnuði við
gjafir sem voru verðlítið glerglingur
ætlað þeim á Grænlandi. Þó var
þessi fátæki prestur menningar-
legur jafnoki menntaðra Evrópu-
manna. Við erum stoltir afkom-
endur þjóðar sem háði hina
hörðustu lífsbaráttu við afar erfið
skilyrði enda ein sú fátækasta í Evr-
ópu fyrir aðeins rúmri öld. Þegar
Reykjavík var smá-
þorp í kvosinni, var hin
glæsilega París risin
og borgarmenningin í
Evrópu fullmótuð.
Okkar þjóð varðveitti
hina fornu tungu og
þau menningar-
verðmæti sem hún
geymir, en hefur þurft
að fara býsna langa
leið á skömmum tíma
til að vera samstiga
öðrum.
Við lifðum af ein-
angrun og harðræði og
þjóðfélagið blómstrar þessa dagana
í menningarlegum samskiptum.
Listahátíðin í Reykjavík ber þess
heldur betur merki, svo aðeins eitt
dæmi sé tekið. Til að því marki sé
náð eru hagvöxtur og pólitískur
stöðugleiki undirstöðuskilyrði og
minnist ég fyrirlestrar, sem Per
Jacobsson, merkur yfirmaður Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins, flutti um
það efni fyrir mörgum árum í Há-
tíðasal Háskóla Íslands. Það var
þörf áminning á tímum verðbólgu,
víðtæks skömmtunar- og stjórn-
unarkerfis hins opinbera og tíðrar
stjórnarkreppu. Við komumst út úr
þeim ósköpum og lifum nú þriðja
heila kjörtímabil farsælla rík-
isstjórna, sem stýra vexti og hag-
sæld við frelsi til einstaklings-
framtaks. Þetta varð jafnframt með
tilkomu þess annars undirstöðuskil-
yrðis, að við deilum víðtækum og
vönduðum lagagrundvelli fjórfrels-
isins – til frjálsra vöruviðskipta,
þjónustu-, fólks- og fjármagnsflutn-
inga – með Evrópusambandinu, sem
setur þau lög og við innleiðum. Það
að framkvæmd laganna er háð eft-
irliti ESA þýðir í raun, að við, sem
þó erum ekki aðildarríki, höfum í
raun gæðastimpil framkvæmda-
stjórnar ESB, sem endanlega má
skjóta til dómstóls. Þetta merkilega
fyrirkomulag, sem telja má hin
mesta happafeng og Ísland og Nor-
egur deila, var alls ekki ætlað þeim
einum í upphafi, en er einskonar
efnahagsleg aðlögun að Evrópusam-
bandinu utan stofnana þess. Ásamt
stöðugleikanum er það undirstaða
fyrir áhuga á erlendum fjárfest-
ingum hér og þeirri miklu útrás ís-
lenskra fyrirtækja og fjármálastofn-
ana sem verið hefur undanfarin
misseri. Í Evrópuumhverfinu hafa
okkar framsæknu menn lagastöðu
heimamanna og stækkar það tæki-
færi hagkerfið hröðum skrefum á
stuttum tíma.
Það hlýtur því að vera okkur
meginmál að halda því sem áunnist
hefur í samningum okkar sem
EFTA-ríkis við Evrópusambandið.
Þar vaknar sá gamli draugur í um-
ræðunni sem er aðild eða ekki aðild.
Við viljum halda innri markaðs-
löggjöfinni í stöðugri endurnýjun en
stofnanirnar standast aðeins meðan
EES-aðilarnir eru þeir sem nú eru.
Þetta er þó annmörkum háð vegna
breytinga á lagagrundvelli ESB á
ríkjaráðstefnunum í Maastricht,
Amsterdam og Nice og ekki ná til
EES. Það sem nú er fremst á dag-
skrá í ESB er þó stjórnarskráin og
hugsanleg áhrif þess að hún nái ekki
samþykki í Frakklandi eða Bret-
landi. Hvernig sem því reiðir af er-
um við og verðum evrópsk menning-
arþjóð, sem á afkomu sína undir
jafnri samkeppnistöðu í ESB. Ekki
leist mér svo á „Nei til EU“-
hreyfinguna í Noregi þegar ég var
við störf í Ósló að ég vildi fylgja for-
ystu þeirra og það hefur ekki
breyst. En það er mitt val.
Valkostir
Einar Benediktsson fjallar
um Evrópumál ’Það hlýtur því að veraokkur meginmál að
halda því sem áunnist
hefur í samningum okk-
ar sem EFTA-ríkis við
Evrópusambandið.‘
Einar Benediktsson
Höfundur er fv. sendiherra.
RÍTALÍNNOTKUN lands-
manna hefur þó nokkuð verið í
deiglunni undanfarið og margir
hissa. Fólk með diplómu gluggar
dýpra í textabækurnar og reynir
að finna orsakirnar.
Jóni er ekki skemmt
enda ber hann sem
æðsti maður heil-
brigðismála ákveðna
ábyrgð. Sérfræð-
ingaskarinn rís upp á
afturlappirnar og
horfir með vanþóknun
á fáfróðan lýðinn sem
að vanda hörfar og fer
á fleiri námskeið. Og
aumingjans fólkið sem
þegið hefur umrædd-
an valkost fyrir börn-
in er litið hornauga.
Nýju fötin keisarans
Ég skil þó ekki þennan darrað-
ardans í kringum augljósan hlut.
Hundur sem ekki fær útrás verður
hamslaus, hávaðasamur og hvefs-
inn. Að eiga hund er vinna, að eiga
barn er yfirtíð. Ofvirkni er öllu
ungviði eiginleg og hefur ekkert
með sjúkleika að gera né hegð-
unarvanda. Foreldrum er þetta
kannski ekki alltaf ljóst og leita því
eðlilega ráða. Hins vegar er
áhyggjuefni hve margir þeirra
telja geðlyf raunhæfan kost fyrir
afkvæmi sín. Þá óvitundarvakningu
má rekja til fagstétta sem kerrtar
ganga í nýju fötum keisarans og
gaspra út vitleysuna. Gaman væri
að vita hve margir í þessari fram-
varðarsveit eiga börn á rítalíni eða
eru afsprengi þeirra kannski laus-
ar við genið?
Ofvirkni fagaðila
Ofvirkni barna er ekki vangreind
á Íslandi, hún er ofgreind. Hins
vegar er ofvirkni fag-
aðila klárlega mjög
vangreind og stórkost-
leg ofmeðhöndlun
sömu aðila er að gera
þjóðina að ósjálf-
bjarga aumingjum.
Hafi fagaðili ekki þá
lágmarksskynsemi að
geta leiðbeint halloka
uppalendum er kom-
inn tími til að líta upp
úr textabókunum og
horfa í kringum sig.
Bækur og fræðirit
skal að sjálfsögðu nota
en aldrei sem skjólveggi. Lang-
skólagengnir ættu að hafa það
hugfast.
Skyndibitaþjóðfélagið
Rítalín er bara enn ein skipti-
mynt skyndibitaþjóðfélagsins sem
vill fá allt hér og nú. Heilbrigð-
isstéttir, og þá læknar sérstaklega,
verða að fara að gera sér grein fyr-
ir að þeirra hlutverk er ekki að
þjóna heldur að leiðbeina. Við er-
um öll þreytt og viljum gjarna fara
auðveldustu leiðina en reynslan
kennir okkur að hamingjan er ekki
þar. Neysluþjóðfélagið skítur pen-
ingum en étur fólk. Helsta vopnið
gegn allri þessari geggjun er al-
menn skynsemi og hana hafa flest-
ir. Aðeins í undantekning-
artilvikum þarf lyf til að kreista
hana fram. Þetta vita læknar, þetta
vita ráðherrar, þetta vita allir,
jafnvel sálfræðingar. Samt er
ástandið svona.
Fífl með diplóma
Hvað er þá til ráða? Augljósast
væri að segja öllum upp og drepa
skrímslið, gera þjóðina læknislausa
þannig að hún læri aftur að bíta á
jaxlinn. Hin leiðin, að heilbrigð-
isstéttir geri sér grein fyrir að
vandinn sé að miklu leyti sprottinn
af þeirra völdum, er langsóttari,
kannski kemur eitthvert lyf á
markaðinn sem jarðtengir afvega-
leitt heilbrigðisstarfsfólk, hver
veit?
En í guðanna bænum, Jón, farðu
nú ekki að hlusta á alla þessa of-
vita, taktu frekar af þeim bæk-
urnar og settu þá í að moka grunn
fyrir nýtt hátæknisjúkrahús sem
senn skal rísa. Það er nefnilega
þannig með fífl, að þegar þau eru
farin að sveifla diplómunum, þá
fyrst verða þau hættuleg …
Samfélagsmein – eða hvað?
Lýður Árnason fjallar um
rítalínnotkun barna ’Ofvirkni barna er ekki vangreind á
Íslandi, hún er ofgreind.
Hins vegar er ofvirkni
fagaðila klárlega
mjög vangreind …‘
Lýður Árnason
Höfundur er heilbrigðisstarfsmaður
í Önundarfirði.
ALVEG er það
merkilegt hve snörp
viðbrögð minning
manns sem lést fyrir
bráðum 40 árum get-
ur vakið enn þann
dag í dag, manns
sem lauk virkum
stjórnmálaafskiptum
fyrir rúmum 60 ár-
um. Jónas Jónsson,
kenndur við kotið
Hriflu í Köldukinn,
er líklega ásamt
Halldóri Laxness
umdeildasti Íslend-
ingur síðustu aldar.
Hann var einn af
upphafsmönnum
hreyfingar íslenskra
jafnaðarmanna, en
um leið hatursmaður
kommúnista og var
það hatur gagn-
kvæmt lengst af. Á
sama tíma var hann
óvæginn við auðmenn
og atvinnurekendur
samtíma síns, tals-
maður ríkisafskipta í
verslun og við-
skiptum, maður sem
taldi að viðskiptalífið ætti að þjóna
samfélaginu en ekki að lúta eigin
lögmálum.
Allt þetta er nú liðið. Jónas
hafði líklega rétt fyrir sér í afstöð-
unni til kommúnista en að lík-
indum rangt fyrir sér í afstöðu
sinni til viðskiptalífsins þótt hon-
um snerist síðar hugur í þeim
málum og gerðist ákafur tals-
maður verslunarfrelsis og vest-
rænnar samvinnu. Við ættum hins
vegar að fara varlega í að dæma
menn síðustu aldar hart fyrir við-
horf sem sköpuðust af öðrum tím-
um og öðrum veruleika en við bú-
um við. Í því ljósi er geðshræring
manna vegna Jónasar illskiljanleg.
Á málþingi sem haldið var á
Bifröst hinn 1. maí sl. kom fram
hjá Guðjóni Friðrikssyni sagn-
fræðingi að Jónas Jónsson var
ekki einungis frumkvöðull um
stofnun Framsóknarflokksins og
Alþýðuflokksins, heldur má einnig
með gildum rökum telja hann
áhrifavald um stofnun Sjálfstæð-
isflokksins árið 1929 þegar ís-
lenskir hægrimenn sameinuðust í
einn flokk til að ná samstöðu gegn
Jónasi sem þá var valdamesti
stjórnmálamaður landsins. Því má
segja að áhrifa Jónasar gæti enn í
dag í íslensku flokkakerfi með af-
gerandi hætti.
Arfur Jónasar í íslenskum sam-
tíma liggur annars með beinum
hætti í Framsóknarflokknum og á
Bifröst. Því þótti við hæfi að þess-
ir tveir aðilar stæðu saman að því
að minnast þessa frumkvöðuls í
tilefni af því að 120 ár eru nú liðin
frá fæðingu hans. Slíkt var m.a.
gert með undirritun yfirlýsingar
rektors Viðskiptaháskólans og
Halldórs Ásgrímssonar, formanns
Framsóknarflokksins og forsætis-
ráðherra, um fjármögnun á pró-
fessorsstöðu í samvinnufræðum á
Bifröst. Rétt er að geta þess að
enginn munur er á aðkomu stjórn-
málaflokks að kostun á rann-
sóknar- og/eða kennslustöðu við
háskóla og kostun fyrirtækis eða
banka að sambærilegri stöðu. Þeg-
ar eru dæmi um að bankar, trygg-
ingafélög og lyfjafyrirtæki kosti
stöður við íslenska háskóla á svið-
um sem varða þessa hags-
munaaðila með beinum hætti.
Lykilatriðið hér er að í slíkum til-
vikum er rannsóknarsvið stöð-
unnar skilgreint og að innan þess
hefur sá sem stöðunni sinnir fullt
og óskorað frelsi til akademískra
starfa, óháð afskiptum þess sem
fjármagnar stöðuna.
Prófessor sem kenndur verður
við Jónas Jónsson frá Hriflu mun
aðallega sinna rannsóknum á sviði
samvinnufræða (cooperative stud-
ies). Slík fræði eru rannsökuð við
háskóla víða um hinn vestræna
heim. Má hér t.d.
nefna hinn virta
Cornellháskóla sem
starfrækir öfluga
rannsóknarmiðstöð í
samvinnufræðum,
Wisconsinháskóla,
Rómarháskóla, háskól-
ann í Leicester og
marga fleiri. Sam-
vinnufræði eru þver-
fagleg fræði, en eðli
málsins samkvæmt er
áhersla á efnahags-
lega þætti rík, enda
hér um að ræða eitt
þeirra félagaforma
sem fólk notar í at-
vinnustarfsemi.
Málþingið um arf
Jónasar fjallaði hins
vegar einnig um hann
sem skólamann, en
stjórnmál voru í raun
aukastarf þess sem
hafði kennslu og
skólastjórnun að lífs-
starfi. Jónas Jónsson
frá Hriflu var stofn-
andi og fyrsti stjórn-
andi Samvinnuskólans
sem nú heitir Viðskiptaháskólinn á
Bifröst. Eðlilegt er að staða við
skólann sé kennd við stofnanda
hans og er slíkt, að einstakar stöð-
ur séu kenndar við þekktar per-
sónur lífs eða liðnar, algengt í
heimi vestrænna háskóla. Eru þær
stöður oft fjármagnaðar af aðilum
sem tengjast þeim sem staðan er
kennd við með beinum eða óbein-
um hætti eins og hér er. Okkur
Bifrestingum er heiður að því að
kenna stöðu prófessors við mann-
inn sem stofnaði þann skóla sem
nú er rekinn hér í Norður-
árdalnum. Við erum stolt af 87 ára
glæstri sögu þessa skóla. Það er
ekkert rangt við að sýna fortíð
sinni og rótum virðingu og sóma.
Svo einfalt er það.
Jónas Jónsson
frá Hriflu
Runólfur Ágústsson fjallar
um stöðu prófessors á
Bifröst sem kennd er við
Jónas Jónsson frá Hriflu
Runólfur Ágústsson
’Prófessor semkenndur verður
við Jónas Jóns-
son frá Hriflu
mun aðallega
sinna rann-
sóknum á sviði
samvinnu-
fræða.‘
Höfundur er rektor Viðskipta-
háskólans á Bifröst.
Þorsteinn H. Gunnarsson:
Nauðsynlegt er að ræða þessi
mál með heildaryfirsýn og
dýpka umræðuna og ná um
þessi málefni sátt og með
hagsmuni allra að leiðarljósi,
bæði núverandi bænda og fyrr-
verandi.
Dr. Sigríður Halldórsdóttir:
Skerum upp herör gegn heim-
ilisofbeldi og kortleggjum
þennan falda glæp og ræðum
vandamálið í hel.
Svava Björnsdóttir: Til þess
að minnka kynferðisofbeldi
þurfa landsmenn að fyr-
irbyggja að það gerist. For-
varnir gerast með fræðslu al-
mennings.
Jóhann J. Ólafsson: „Lýð-
ræðisþróun á Íslandi hefur,
þrátt fyrir allt, verið til fyr-
irmyndar og á að vera það
áfram.“
Pétur Steinn Guðmundsson:
„Þær hömlur sem settar eru á
bílaleigur eru ekki í neinu sam-
ræmi við áður gefnar yfirlýs-
ingar framkvæmdavaldsins,
um að skapa betra umhverfi
fyrir bílaleigurnar.“
Guðmundur Hafsteinsson:
„Langbesti kosturinn í stöð-
unni er að láta TR ganga inn í
LHÍ og þar verði höfuðstaður
framhalds- og háskólanáms í
tónlist í landinu.“
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar