Morgunblaðið - 13.05.2005, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 13. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FJÁRMÁL FLOKKANNA
Það virðist nú líklegra en áður aðloksins verði sett lög um fjárreiðurstjórnmálaflokka. Halldór Ás-
grímsson forsætisráðherra kynnti á Al-
þingi í fyrradag skýrslu um fjármál flokk-
anna, sem tekin var saman að beiðni
Jóhönnu Sigurðardóttur og fleiri þing-
manna. Við það tækifæri lýsti forsætis-
ráðherra því yfir að hann hefði þegar
fengið tilnefningar frá tveimur þingflokk-
um í nefnd, sem hann hyggst skipa til að
fjalla um málið og hún ætti að ljúka störf-
um fyrir árslok.
Í skýrslu forsætisráðherra kemur fram
að mikilvægt sé að samstaða sé milli
stjórnmálaflokkanna um meginreglurnar
í þessu efni. Þar kemur ennfremur fram
að síðast er flokkarnir störfuðu saman í
nefnd um málið árið 1998 hafi ekki verið
lagt til að sett yrðu lög um fjármál þeirra.
Síðan hefur auðvitað ýmislegt breytzt.
Vaxandi umræður eru hér á landi um fjár-
mál flokkanna; nauðsyn þess að það liggi
fyrir opinberlega frá hverjum þeir þiggi
fé og hvernig þeir ráðstafi þeim fjárveit-
ingum, sem þeir fá frá skattgreiðendum.
Þá eru margir þeirrar skoðunar að kostn-
aður, bæði við prófkjörsbaráttu einstakra
frambjóðenda og kosningabaráttu flokk-
anna, sé kominn úr böndunum og hætta á
að stjórnmálabaráttan sé háð á forsend-
um peninga og auglýsingamennsku, en
ekki málefna.
Aukinheldur hefur tilurð stórra við-
skiptasamsteypa hér á landi á undanförn-
um árum vakið marga til umhugsunar um
hvort nauðsynlegt sé að færa samskipti
stjórnmálamanna og stórfyrirtækja bet-
ur fram í dagsljósið. Í skýrslu forsætis-
ráðherra segir: „Þær breytingar, sem
orðið hafa á íslensku þjóðfélagi á undan-
förnum áratugum, hafa dregið stórlega
úr hættu á spillingu tengdri stjórnmála-
starfsemi. Viðskiptalífið hefur verið leyst
úr viðjum leyfisveitinga og úthlutunar-
kerfa sem buðu heim óeðlilegum þrýst-
ingi á stjórnmálamenn um úthlutun tak-
markaðra gæða. Viðskiptalífið býr í dag
við lagaumhverfi sem er algerlega sam-
bærilegt við það sem tíðkast í nágranna-
löndum okkar og getur gengið að því sem
vísu að vald og vilji stjórnmálamanna til
að ráðskast með það umhverfi er ekki
lengur til staðar.“
Þetta er rétt, svo langt sem það nær, en
önnur þróun á vettvangi viðskiptalífsins
kemur til mótvægis. Viðskiptasamsteyp-
urnar starfa með öðrum hætti en fyrir-
tæki gerðu fyrr á tíð. Þær hafa í sinni
þjónustu almannatengslasérfræðinga og
ímyndarhönnuði og þess kann að vera
skammt að bíða að þær ráði sér einnig
„lobbíista“, fólk sem hefur beinlínis þann
starfa að leitast við að hafa áhrif á löggjöf
og reglur hins opinbera í því skyni að
gæta hagsmuna fyrirtækjanna. Auðvitað
má segja að slíkir hagsmunagæzlumenn
starfi nú þegar á vegum ýmissa samtaka
fyrirtækja og atvinnugreina. Mikilvægt
er að það sé alveg á hreinu að engin teng-
ing sé á milli þessarar hagsmunagæzlu
fyrirtækja og samtaka þeirra – sem getur
verið fullkomlega eðlileg – og fjárfram-
laga fyrirtækjanna til stjórnmálaflokka.
Framsóknarflokkurinn steig raunar
mikilvægt skref í þá átt að hreinsa and-
rúmsloftið í þessu efni er þingmenn og
ráðherrar flokksins gerðu opinberar
tekjur sínar og tengsl við fyrirtæki.
Í skýrslu Halldórs Ásgrímssonar er
bent á tilmæli ráðherranefndar Evrópu-
ráðsins frá 2003 um að aðildarríkin setji
reglur gegn spillingu í tengslum við fjár-
mögnun stjórnmálaflokka og kosninga-
baráttu. Reglurnar eiga að hindra hags-
munaárekstra og koma í veg fyrir
leynileg framlög til stjórnmálaflokka, svo
eitthvað sé nefnt. Einnig er lagt til að að-
ildarríkin meti þörf fyrir að setja viðmið-
unarmörk um hversu miklu fé skuli varið
til kosningabaráttu.
Í skýrslu forsætisráðherra vantar það,
sem skýrslubeiðendurnir fóru þó fram á,
samanburð á lagalegu umhverfi stjórn-
málaflokka hér og í nágrannalöndunum. Í
því nefndarstarfi, sem framundan er,
hljóta menn að skoða hvernig nágranna-
ríkin haga málum og hvaða fyrirkomulag
getur hentað okkur bezt. Í Bandaríkjun-
um er t.a.m. mikið gegnsæi í fjármögnun
stjórnmálabaráttu, en illa gengur að
koma böndum á þær fjárhæðir, sem varið
er til kosningabaráttu, bæði innan og á
milli flokka. Í Bretlandi verða flokkarnir
að gera rækilega grein fyrir því frá hverj-
um þeir þiggja gjafir og jafnframt eru því
sett ströng mörk hversu miklu fé þeir
mega verja til kosningabaráttu, bæði
flokkarnir á landsvísu og einstakir fram-
bjóðendur í sínum kjördæmum. Brezkir
þingmenn hafa á orði að þótt þeim þyki
mörkin oft heldur lág miðað við það
hvernig þeir vildu vekja á sér athygli, sé
jafnframt gott til þess að vita að enginn
geti komið og „keypt af þeim þingsætið“ –
andstæðingarnir verði að sigra þá á mál-
efnalegum grundvelli.
Davíð Oddsson formaður Sjálfstæðis-
flokksins hefur lagt til að fyrirtækjum
verði einfaldlega bannað að styrkja
stjórnmálaflokka. Um það ríkir ekki sam-
staða meðal flokkanna; Samfylkinging og
Vinstri grænir hafa verið hugmyndinni
hlynnt, en Framsóknarflokkurinn síður.
Yrði slíkt ofan á, yrði sennilega bæði að
auka opinbera styrki til flokkanna og
setja strangari hömlur á kostnað við
kosningabaráttu.
Margir eru tortryggnir í garð hug-
mynda um að auka opinbera styrki til
flokkanna. Það má hins vegar ekki
gleyma því að þeir eru grundvallarstofn-
anir í lýðræðiskerfi okkar og ber að
styrkja þá og efla sem slíka.
FRJÁLSLYNDUR TIL HÆGRI
Úrsögn Gunnars Örlygssonar alþingis-manns úr Frjálslynda flokknum og
innganga hans í þingflokk Sjálfstæðis-
flokksins styrkir auðvitað síðarnefnda
flokkinn og stjórnarliðið en veikir Frjáls-
lynda að sama skapi.
Gunnar segir í samtali við Morgunblað-
ið í gær að Frjálslyndi flokkurinn sé ekki
að sínu mati sá „mildi hægri flokkur“ sem
honum hafi verið kynntur, heldur vinstri
flokkur. Sjálfstæðisflokkurinn sé eini
hægri flokkurinn.
Það er út af fyrir sig ekkert óeðlilegt að
flokkur, sem þarf að starfa í stjórnarand-
stöðu með vinstri flokkum, halli sér til
vinstri. Morgunblaðið hefur hins vegar
bent á það áður að Frjálslyndi flokkurinn
geri fyrst og fremst út á fylgi þeirra, sem
af ýmsum ástæðum eru óánægðir með
Sjálfstæðisflokkinn þótt hann standi þeim
nálægt. Helztu forystumenn flokksins
koma úr Sjálfstæðisflokknum og Frjáls-
lyndi flokkurinn hefur meira að segja tek-
ið upp hið gamla vígorð sjálfstæðismanna
„stétt með stétt“.
Morgunblaðið hefur jafnframt bent á að
ef Sjálfstæðisflokkurinn kæmi annars
vegar til móts við þá óánægju, sem víða
ríkir um stjórn fiskveiða, og hins vegar
sjónarmið þeirra, sem telja ýmsa hópa
hafa orðið útundan í velferðarkerfinu,
væri lítið eftir af málefnaágreiningi Sjálf-
stæðisflokksins og Frjálslynda flokksins.
Sú staðreynd að einn af þingmönnum
frjálslyndra telur sig munu eiga betra
með að koma eigin stefnumálum í fram-
kvæmd innan Sjálfstæðisflokksins sýnir
auðvitað að leiðin þarna á milli er opin, ef
ekki fyrir Frjálslynda flokkinn í heild
sinni, þá a.m.k. hluta hans.
K
jartan Þorkelsson, sýslumað-
ur Rangæinga og formaður
stýrihóps um hættumatið,
fylgdi málþinginu úr hlaði og
sagði m.a. að hættumatið og
áhættugreiningin sem því er samfara væri
grundvöllur þess að hægt væri að gera
raunhæft skipulag almannavarna á svæð-
inu til verndar lífi og eigum fólks. Þarna búi
mikill fjöldi fólks auk þess sem að þar séu
fjölsóttir ferðamannastaðir.
„Enn fremur hafa niðurstöður hættu-
matsins sýnt fram á nauðsyn þess að þeirri
vöktun, sem á svæðinu er í dag, verði fram-
haldið og ekki verði úr henni dregið á nokk-
urn hátt,“ sagði Kjartan. „Það er okkur
sem komum að almannavörnum á þessu
svæði mjög nauðsynlegt að fá sem allra
fyrst upplýsingar um möguleika á hættu
fyrir byggðirnar til að geta brugðist skjótt
við.“
Í samantekt stýrihópsins í hættumats-
skýrslunni kemur greinilega fram hve fyr-
irvari getur verið skammur þegar gos
brýst út í Mýrdalsjökli eða Eyjafjallajökli.
Jarðskjálftahrina á undan gosi, t.d. á
vatnasvæði Entujökuls, þar sem endur-
komutími gosa er talinn vera um 700 ár,
stendur ef til vill ekki nema í klukkustund
Eyjafjallajö
er kvika a
landris og j
kvika sé á
Goðabungu
urinn sérsta
Unnin ve
ingaráætlun
Almannavar
samvinnu
svæðinu að
vegna eldgo
um.
Mikilvæg
viðvörunart
geta verið m
stundir. Gó
tækni á hve
áður en gos hefst. Hermun stórra hamfara-
hlaupa niður Markarfljót sýnir að hlaup
sem gæti fylgt slíku gosi myndi flæða yfir
allar Landeyjar, austur með Eyjafjöllum
að Holtsósi og vestur í Þykkvabæ. Þannig
hlaup myndi ná að Þórsmörk um tveimur
stundum eftir upphaf eldgoss og til byggða
í Fljótshlíð eftir um þrjár stundir. Dýpt
hlaupsins gæti orðið 10–15 metrar ofan
Stóra-Dímonar en mun minni í Landeyjum.
Hermun hlaupa í suðurhlíðum Eyja-
fjallajökuls, sem talin eru geta orðið á 1.000
til 10.000 ára fresti, sýnir að hlaup næðu
víðast hvar að fjallsrótum á 15–30 mínút-
um.
Taldar eru verulegar líkur á að eldgos
verði á svæðinu á næstu árum. Vart hefur
orðið ókyrrðar bæði í Mýrdalsjökli og
Hættumati
senda alman
Hættumat vegna eldgosa
og hlaupa frá vestanverðum
Mýrdalsjökli og Eyja-
fjallajökli er nú komið út. Af
því tilefni var efnt til mál-
þings í Norræna húsinu í
gær þar sem niðurstöður
matsins voru kynntar.
Mynd/Hættumat vegna eldgosa
Litur hvers svæðis segir til um hve langt líður á milli þess að gjósi í hinum ýmsu hlutum
Eyjafjallajökuls og Mýrdalsjökuls.
Ætlað hám
Hættumat vegna eldgosa og jökulhlaupa frá vestanverðu
HELSTU niðurstöður vísindamanna sem unnu við
hættumatið eru teknar saman í hættumatsskýrslunni.
Þar kemur m.a. fram að stór jökulhlaup hafa farið niður
farveg Markarfljóts að jafnaði á 500 til 800 ára fresti síð-
ustu 8.000 ár. Þau stærstu hafa komið undan Entujökli
og orðið í kjölfar eldgosa í norðvesturhluta Kötluöskj-
unnar. Þessi hlaup hafa verið hamfarahlaup með rennsli
200.000 til 250.000 m3/s og flætt yfir allar Landeyjar.
Oftast verða eldgos innan Kötluöskjunnar og gýs þar
að meðaltali tvisvar á öld. Eldgos þar geta valdið ham-
farahlaupum með rennsli 100.000 til 300.000 m3/s. End-
urkomutími eldgosa er stystur í austurhluta öskjunnar,
á vatnasvæði Kötlujökuls, þaðan sem hlaup fara niður á
Mýrdalssand. Meðallengd goshléa þar er talin vera 58
ár. Milli eldgosa á vatnasvæði Sólheimajökuls er talið að
líði um 600 ár og endurkomutími eldgosa á vatnasvæði
Entujökuls er talinn um 700 ár.
Mun lengra er talið líða á milli eldgosa í vesturhlíðum
Mýrdalsjökuls og er endurkomutími gosa þar talinn
vera nokkur þúsund ár. Hlaup vegna gosa á þ
eru ekki talin verða stór, eða 10.000 til 30.000 m
flestum tilvikum minni.
Í Eyjafjallajökli hafa orðið fjögur gos, svo vi
síðustu 1.500 árum. Gos í Eyjafjallajökli eru
minni en Kötlugos og hafa valdið minni hlau
Katla. Endurkomutími eldgosa í gígnum efst á j
er talinn í nokkrum hundruðum ára en á bilinu
10.000 ár í hlíðum eldfjallsins. Hlaup til norðurs
fjallajökli gæti því orðið á nokkur hundruð ár
Síðast gerðist það árið 1822 þegar hlaup sem h
marksrennsli 10.000 til 30.000 m3/s fyllti alla
Markarfljóts. Hlaup til suðurs úr Eyjafjallajö
orðið á nokkur þúsund ára fresti. Þau verða í fæ
vikum stærri en 10.000 m3/s.
Gos gera boð á undan sér
Eldgos gera yfirleitt boð á undan sér. Lang
boðar sem geta komið fram og varað í nokkur ár
Stöðug vöktun eldfja