Morgunblaðið - 13.05.2005, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 13. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
T
æpast hefur farið
framhjá nokkrum
manni að Samfylk-
ingin er að kjósa sér
formann. Hér á síðum
Morgunblaðsins hafa birst
ógrynni greina frá stuðnings-
mönnum formannsefnanna, Öss-
urar Skarphéðinssonar og Ingi-
bjargar Sólrúnar Gísladóttur. Af
háum sem lágum flokksmönnum
hefur gjörvilegu atgervi þeirra
verið lýst og kostirnir eðlilega
verið tíundaðir. Einnig hafa birst
skondnar fréttir af stuðningi heilu
bæjarfélaganna við formanns-
efnin, ef marka má fyrirsagnir
eins og „Hafnfirðingar styðja
Ingibjörgu Sólrúnu“ og „Hafn-
firðingar styðja Össur“. Alltaf
verið spes, Hafnfirðingar!
Af lestri allra þessara greina-
skrifa mætti ætla að hatrömm
átök séu innan Samfylkingarinnar
nú um stundir. Ekki vilja for-
mannsefnin kannast við það og
lýstu þau t.d. eindregnum friðar-
og samstarfsvilja í Kastljóssviðtali
á dögunum, spurð hvernig þau
tækju ósigri.
Rúm vika er í landsfund, þegar
tilkynnt verður hvernig um 20
þúsund flokksmenn hafa ráð-
stafað atkvæði sínu. Samkvæmt
skoðanakönnunum virðist Ingi-
björgu Sólrúnu ætla að takast að
steypa svila sínum af formanns-
stóli en athyglisvert hefur verið að
sjá sömu kannanir með allt annan
vilja fólks úr öðrum flokkum. Þar
hefur staðan verið heldur jöfn eða
Össur haft nokkuð öruggt forskot.
Þá hefur Össur verið oftar nefnd-
ur meðal óákveðinna kjósenda í
flokksvali.
Erfitt er að ráða í þessar nið-
urstöður og hvort stuðningurinn
við Össur sé eindreginn og sagður
frá dýpstu hjartans rótum eða
hvort andstæðingar Samfylking-
arinnar óttast Ingibjörgu meira
en Össur. Skýringin getur verið
sambland af þessu tvennu. Össuri
hefur reyndar vaxið ásmegin í
kosningabaráttunni undanfarið,
að auki búinn að missa nokkur kíló
og virkað fjallhress. Ingibjörgu
hefur einnig vegnað vel þannig að
ég spái því að kosningin verði
jafnari en kannanir hafa sýnt til
þessa.
Formannskjörið snýst aug-
ljóslega um persónur, ekki mál-
efni. Ekki er að sjá mikinn mun í
málflutningi þeirra Össurar og
Ingibjargar, ef undan er skilin
mismunandi áhersla á hugtakið
umræðustjórnmál og starf Fram-
tíðarhóps flokksins, sem Ingi-
björg hefur leitt en Össur gagn-
rýnt. Bæði vilja þau veg
jafnaðarstefnunnar sem mestan
og að sjálfsögðu langar þau í
stjórnarráðið.
En hvort þeirra ætti nú að
verða formaður Samfylking-
arinnar? Ég er ekki í Samfylking-
unni en leyfi mér að koma með þá
hugmynd, sem ég tel býsna
snjalla, að þau skipti með sér
verkum og beri bæði formanns-
titil. Þetta mætti gera með ýmsum
hætti, t.d. að skipta kjörtímabilinu
í tvennt, eða jafnvel skiptast á
mánuðum. Ef Samfylkingin kemst
í oddaaðstöðu í ríkisstjórn eftir
næstu kosningar gætu þau gert
eins og Davíð og Halldór, að
skipta með sér forsætisráð-
herraembættinu. Þar með gætu
öll dýrin í skóginum orðið vinir,
minni hætta yrði á klofningi innan
flokksins og enn síður innan fjöl-
skyldna formannsefnanna. Þetta
er kannski í hálfkæringi sagt en
grínlaust er ég örugglega ekki sá
eini sem vildi gjarnan vera fluga á
vegg í samkomu hjá þessari
ágætu fjölskyldu. Andrúmsloftið
getur varla verið eins og í huggu-
legu teboði á sunnudegi. Það væri
í raun óeðlilegt ef ekki væri eilítið
hnussað og hornaugu gefin.
En gerum ráð fyrir hinu ólík-
lega, að ég væri flokksmaður í
Samfylkingunni og yrði að gera
upp á milli þessara persóna.Við
fyrstu sýn yrði valið ekki auðvelt.
Ég þekki þau bæði af góðu einu í
samskiptum við þau sem blaða-
maður. Þau svara fljótt og vel
skilaboðum, koma vel fyrir sig
orði og gera okkur auðvelt fyrir að
vinna úr viðtölum við þau. Þau eru
ágætir málsvarar síns flokks og
myndu standa sig með sóma í
þessu embætti. En væntanlega
myndi gera útslagið um mitt at-
kvæði að ég hef meiri og lengri
kynni af Össuri, starfaði um tíma
undir hans ritstjórn sem blaða-
maður og hvort það var bangsa-
legt vaxtarlag okkar eða lund-
argeð þá náðum við bara nokkuð
vel saman. Skemmtilegur og
skarpur, hann Össur, hrókur alls
fagnaðar og vinamargur. En þeg-
ar kemur að skyldleika okkar
vandast valið. Samkvæmt Íslend-
ingabók er ég mun skyldari Ingi-
björgu en Össuri. Hann getur vart
talist frændi minn, þar sem við
náum ekki saman fyrr en í tíunda
lið aftur á miðri 17. öld, en Ingi-
björg er miklu frekar frænka mín,
í sjötta og sjöunda ættlið. Og enn
versnar það þegar kemur að
enska boltanum. Þar hefur Össur
lýst stuðningi við Norwich, sem
Púllari eins og ég get tæpast fyr-
irgefið. Ekki er mér kunnugt um
hvar Ingibjörg stendur í boltanum
en ef hún hallast að hinum rauð-
klæddu í Bítlaborginni þá gæti
staða hennar batnað.
Í sambærilegri aðstöðu geta
flokksmenn Samfylkingarinnar
lent, þegar þeir þurfa að gera upp
á milli formannsefnanna. Per-
sónuleg kynni munu hafa sitt að
segja, lífsviðhorf, skyldleiki,
áhugamál og jafnvel kynferði.
Varla geta það verið málefnin.
Verði ofangreind tillaga um for-
mannsskipan ekki að veruleika
reikna ég með að örlög Össurar
verði svipuð og hjá Ágústi Ein-
arssyni í rektorskjörinu í Háskóla
Íslands, líkt og Ágúst lýsti því
sjálfur í Morgunblaðinu eftir að
úrslitin lágu fyrir: „Því er ekki að
leyna að mikil stemning var fyrir
því að gera konu að rektor og sú
stemning gerði útslagið í þessum
kosningum.“
Össur eða
Ingibjörg?
Grínlaust er ég örugglega ekki sá eini
sem vildi gjarnan vera fluga á vegg í
samkomu hjá þessari ágætu fjölskyldu.
Andrúmsloftið getur varla verið eins og
í huggulegu teboði á sunnudegi.
VIÐHORF
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
UMRÆÐAN um lyfjagjöf við of-
virkni undanfarna daga hefur því
miður ekki alltaf verið málefnaleg. Í
kjölfar upplýsinga um að mikil aukn-
ing hafi orðið á notkun ofvirknilyfja
hefur verið alhæft um lyfjagjöf við of-
virkni út frá einstökum dæmum og
gefið í skyn beint og óbeint að verið
sé að ofnota lyf við hegðunarörð-
ugleikum. Einnig er gef-
ið í skyn að foreldrar hafi
ekki val um það hvort
börnin þeirra taka of-
virknilyf eða ekki.
Reynsla undirritaðs er
ekki í samræmi við full-
yrðingar um að lyfjagjöf-
in sé misnotuð eða að
verið sé að viðhafa
óvönduð vinnubrögð við
greininguna.
Í Reykjanesbæ eru 4%
barna á grunnskólaaldri
með ofvirknigreiningu
árið 2004. Af þeim var
tæpur helmingur eða rúmlega 1,5%
af heildarfjölda barna á grunn-
skólaaldri á ofvirknilyfjum. Algengi
ofvirkni er talin vera 3–5%, þannig að
þessar tölur eru fyllilega innan eðli-
legra marka. Lyfjanotkunin sömu-
leiðis. Tilvísununum til okkar á
fræðsluskrifstofunni vegna ofvirkni
og hegðunarvandamála hefur fækkað
milli ára og á okkar þjónustusvæði
hefur því ekki orðið nein sprenging í
notkun á rítalíni og skyldum lyfjum
við ofvirkni. Þau börn sem undirrit-
aður þekkir til í Reykjanesbæ og eru
á ofvirknilyfjum hafa öll fengið við-
eigandi greiningu sem uppfyllir þær
faglegu kröfur sem gerðar eru. Að
þessum ofvirknigreiningum koma
auk sálfræðinga margir sérfræðingar
á læknasviði, flestir þeir sjálfstætt
starfandi barnageðlæknar sem á
landinu starfa, læknar á Heilbrigð-
isstofnun Suðurnesja og
læknar sem starfa á
Greiningar- og ráðgjaf-
arstöð ríkisins og Barna-
og unglingageðdeild
Landspítalans. Vinnu-
brögð þessara lækna
hafa verið vönduð og full-
komlega í samræmi við
þau vinnubrögð sem tíðk-
ast í greiningarvinnu. Ég
geri ráð fyrir að vinnu-
brögð þeirra þegar þeir
vinna fyrir aðra en í búa í
Reykjanesbæ séu jafn-
vönduð. Mér finnst alla
vega ótrúlegt að við í Reykjanesbæ
séum á einhverjum sérsamningum
við lækna, þ.e. að þeir vandi sig þegar
þeir vinna fyrir okkur og fúski og
kasti til hendi þegar þeir eru í grein-
ingum annars staðar. Ég tel því lík-
legt að skýringa á mikilli notkun of-
virknilyfja sé að leita í öðru en að
læknar viðhafi almennt óvönduð
vinnubrögð. Sjálfsagt er hægt að
finna einhvers staðar dæmi um að of-
virknilyfjum hafi verið ávísað án und-
angenginnar greiningar. Sé svo er
um hrein undantekningartilfelli að
ræða. Þeir læknar sem koma að mál-
efnum ofvirkra barna eru einfaldlega
fagmenn sem vanda sig við vinnu
sína.Við skulum sýna ofvirkum börn-
um og foreldrum þeirra þá virðingu
að ræða um ofvirkni og meðferð við
henni með faglegum hætti og ná um-
ræðunni úr því fari sem hún hefur
verið undanfarna daga. Auðvitað þarf
að skoða vandlega af hverju notkun
ofvirknilyfja er að aukast og fá skýr-
ingar á því af hverju við á Íslandi er-
um að nota meira af þessum lyfjum
en þær þjóðir sem við viljum bera
okkur saman við.
Staðreynd málsins er hins vegar sú
að það setur enginn börn á lyf að
gamni sínu. Tilgangur lyfjagjaf-
arinnar er ætíð að draga úr skaðleg-
um áhrifum ofvirkninnar. Foreldrar
hafa alltaf val um lyfjagjöf eða ekki.
Lyfjagjöf við ofvirkni er því ekki beitt
nema að brýna nauðsyn beri til.
Að gefa lyf að gamni sínu
Gylfi Jón Gylfason fjallar um
rítalínnotkun barna ’Staðreynd málsins erhins vegar sú að það
setur enginn börn á lyf
að gamni sínu.‘
Gylfi Jón Gylfason
Höfundur er yfirsálfræðingur á
fræðsluskrifstofu Reykjanesbæjar.
JÖRGEN Niclasen fulltrúi á fær-
eyska lögþinginu og ræðumaður á
landsþingi Frjálslynda flokksins í
mars sl. notaði tækifærið þar og til-
kynnti að veiðidagakerfi Færeyinga
sé heimsins besta kerfi fyrir þá, að
því er fram kom í við-
tali Ríkisútvarpsins við
hann. Jafnframt sagði
þingmaðurinn í viðtal-
inu að Færeyingar
væru orðnir gjaldþrota
hefðu þeir fylgt ráð-
leggingum Alþjóða-
hafrannsóknaráðsins
og veitt helmingi
minna af bolfiski en
þeir síðan gerðu. Vakti
málflutningur Nicla-
sens hrifningu þing-
fulltrúa, sem ekki kem-
ur á óvart, enda sami
tónninn sleginn í málflutningi
beggja.
Aflamarkskerfi mun
hagkvæmara fyrirkomulag
Árið 1996 ákváðu Færeyingar að
hætta með aflamarkskerfi sem þeir
höfðu tekið upp skömmu áður, en
ákváðu að stýra veiðunum með
veiðidaga- eða sóknardagakerfi.
Þessi ákvörðun fól það jafnframt í
sér að meira yrði veitt en Alþjóða-
hafrannsóknaráðið ráðlagði. Þetta
þýðir þó ekki að beint samhengi sé á
milli fyrirkomulags fiskveiðistjórn-
unar og þess hvort menn kjósi að
veiða umfram ráðgjöf fiskifræðinga:
Færeyingar hefðu getað ákveðið að
veiða jafn mikið og þeim sýndist í
hvoru kerfinu sem var.
Munurinn á kerfunum tveimur er
sá helstur, að aflamarkskerfi er mun
hagkvæmara fyrirkomulag við veiði-
stýringu en sóknardagakerfi. Í afla-
markskerfi er meira upp úr veið-
unum að hafa, enda ber á það að líta
að fiskveiðar hafa fyrst og fremst
efnahagslegan tilgang og markmiðið
er að skila góðum arði til að halda
uppi lífskjörum.
Lokað kerfi í Færeyjum
Niclasen segir að í Færeyjum ríki
almenn sátt um fiskveiðistjórn-
unarkerfið. Það er gott, en rétt er að
benda á að þar er kerfið lokað eins
og á Íslandi þannig að nýliðar verða
að kaupa bát með veiðileyfi og sókn-
ardaga vilji þeir hefja útgerð, rétt
eins og menn þurfa að kaupa skip og
kvóta á Íslandi.
Niclasen heldur því fram að brott-
kast þekkist ekki í sóknardagakerfi
Færeyinga. Það er eigi að síður vel
þekkt staðreynd að hvati til brott-
kasts er vissulega fyrir hendi í sókn-
ardagakerfi sem og í frjálsum veið-
um, einkum þegar vel fiskast. Í
blönduðum veiðum
eins og stundaðar eru á
Færeyjamiðum er
freistingin sú að henda
verðminnsta fiskinum
en hirða þann verð-
mesta þegar vel
fiskast. Í sókn-
ardagakerfi er tilhneig-
ing til að beina sókn-
inni í verðmætari
tegundir eins og þorsk
sem síðan eykur hættu
á ofveiði hans. Auðvit-
að reyna menn líka að
hámarka afrakstur
hverrar veiðiferðar og því leiðir það
af sjálfu sér að sókn eftir stærsta og
verðmætasta fiskinum er mest og
því stenst ekki fullyrðing Niclasens
um að ekki sé leitað í stærsta fisk-
inn.
Sóknardagakerfi er
óhagkvæmt
Mörg rök má færa fyrir því að
sóknardagakerfi sé óhagkvæmt og
miklu óhagkvæmara en aflamarks-
kerfi. Þar er áhersla lögð á sem
mestan afla á sóknardag fremur en
á gæði. Það veldur erfiðleikum við
að skipuleggja veiðar og samhæfa
veiðar og vinnslu eins og aflamarks-
kerfi býður upp á. Sóknardagakerfi
gerir erfiðara að verða við kröfum
kaupenda um jafnt og stöðugt fram-
boð á fiskafurðum og mikil gæði
þeirra.
Kapphlaupið sem sóknardaga-
kerfið hrindir af stað um að ná sem
mestum afla á úthlutuðum veiðidög-
um leiðir til umframveiði eins og við
sáum í dagabátakerfinu á Íslandi.
Sóknarstýring leiðir einnig til auk-
innar fjárfestingar, bæði í öflugri
fiskiskipum og tækjum. Markmiðið
er að ná sem mestum afla á tak-
mörkuðum sóknardögum, en síður
að auka gæði aflans og verðmæti
hans. Þetta leiðir til óhagkvæmni og
aukins kostnaðar. Mjög örar tækni-
framfarir stuðla einnig að auknum
afla á sóknardag. Aukinn afli og af-
kastageta leiða svo til fækkunar
sóknardaga til að stemma stigu við
ofveiði. Þá er viðbúið að afli á úthlut-
uðum sóknardögum hrökkvi ekki til
að standa undir rekstri fiskiskip-
anna.
Viðvörunarbjöllur hringja
Á fundi Frjálslyndra játaði
Niclasen að þorskveiðin á Færeyja-
miðum færi minnkandi en kvað ekk-
ert að óttast. Fiskistofnarnir sveifl-
ist upp og niður eins og þeir hafi
alltaf gert. Um sama leyti bárust
spurnir af því að lítið væri að hafa af
þorski á Færeyjamiðum, nema þá
helst í námunda við íslenskt haf-
svæði og töldu fiskimenn þar um
göngufisk af Íslandsmiðum að ræða.
Í umræðum um fiskveiðistjórnun
er nauðsynlegt að hafa hugfast, að
nákvæmni stofnmats og fisk-
veiðiráðgjafar takmarkast af eig-
inleikum og umfangi þeirra rann-
sóknagagna sem byggt er á, sem
aftur takmarkast af því hvað menn
leggja mikið til hafrannsókna. Þetta
er m.a. vandi Færeyinga.
Nú er það auðvitað óskandi að
ástand þorskstofnsins við Færeyjar
sé gott, þrátt fyrir að viðvör-
unarbjöllur hringi. Þótt mat á
þorskstofninum við Færeyjar sé háð
mikilli óvissu, ekki síst vegna tak-
markaðra rannsóknagagna, þá eru
síðustu fregnir af ástandi hans síður
en svo uppörvandi. Lítill fiskur virð-
ist vera á heimamiðum. Samkvæmt
mati Alþjóðahafrannsóknaráðsins er
stærð hrygningarstofnsins svipuð
og árið 1990. Efnahagskreppan sem
þjóðin lenti í þá leiddi til gríðarlegra
erfiðleika og sjöundi hver Fær-
eyingur flutti úr landi. Sem kunnugt
er hafa færeysk stjórnvöld gert lítið
með ráðgjöf fiskifræðinga um sókn-
arminnkun undanfarin ár. Ljóst er
að of mikil sókn í þorskinn getur
leitt af sér aðra kreppu. Vandséð er
hvaða skynsemi er í því að taka þá
áhættu.
Heimsins besta kerfi?
Kristján Þórarinsson fjallar
um fiskveiðistjórnun ’Nú er það auðvitaðóskandi að ástand
þorskstofnsins við
Færeyjar sé gott,
þrátt fyrir að viðvör-
unarbjöllur hringi.‘
Kristján Þórarinsson
Höfundur er stofnvistfræðingur
hjá Landssambandi íslenskra
útvegsmanna.