Morgunblaðið - 13.05.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. MAÍ 2005 31
tími gefist til viðvörunar. Einnig telur
stýrihópurinn eðlilegt að athugað verði
hvort vegakerfið á svæðinu dugar til hraðr-
ar rýmingar, ef á þarf að halda.
Samkvæmt hættumatinu fara hlaup nið-
ur Markarfljót á nokkurra hundraða ára
fresti. Varnargarðar sem beina Markar-
fljóti frá Fljótshlíð austur fyrir Stóra-Dím-
on eru ekki byggðir til að standast umtals-
vert jökulhlaup. Meta þarf styrk garðanna
og ákveða síðan hve stórt jökulhlaup garða-
kerfið á að standast og þarf að hanna varn-
argarðana á ný með tilliti til þess.
Í stýrihópi hættumatsins sátu auk Kjart-
ans sýslumanns, Ágúst Gunnar Gylfason,
frá almannavarnadeild ríkislögreglustjóra,
Jónas Elíasson prófessor og Magnús Tumi
Guðmundsson prófessor.
ökli frá árinu 1994. Undir Kötlu
ð safnast fyrir og staðbundið
jarðskjálftar benda til þess að
hægri leið til yfirborðs undir
. Í ljósi þessa vekur stýrihóp-
aka athygli á nokkrum atriðum.
erði sérstök viðbragðs- og rým-
n fyrir svæðið. Nú þegar vinnur
rnadeild ríkislögreglustjóra í
við almannavarnanefndir á
viðbragðs- og rýmingaráætlun
osa í Eyjafjalla- og Mýrdalsjökl-
g niðurstaða hættumatsins er að
tímar vegna eldgosa og hlaupa
mjög stuttir, oft örfáar klukku-
óð vöktun og beiting tiltækrar
erjum tíma er forsenda þess að
ð er for-
nnavarna
Mynd/Hættumat vegna eldgosa
arksrennsli jökulhlaupa vegna eldgosa á einstökum vatnasvæðum.
Morgunblaðið/Golli
um Mýrdalsjökli og Eyjafjallajökli var kynnt í Norræna húsinu í gær.
ELDGOS í Mýrdalsjökli og Eyjafjallajökli
geta verið mjög afdrifarík, að sögn Magn-
úsar Tuma Guðmundssonar prófessors, en
hann ritstýrði hættumatsskýrslunni ásamt
Ágústi Gunnari Gylfasyni. Á málþinginu í
Norræna húsinu í gær reifaði Magnús
helstu niðurstöður rannsókna íslenskra og
erlendra vísindamanna í sambandi við gerð
hættumatsskýrslunnar.
„Kötluhlaup eru stærstu jökulhlaup sem
verða á jörðinni, jafnaðarlega, og Kötlu-
hlaupið 1918 var að öllum líkindum stærsta
jökulhlaup 20. aldar í allri veröldinni,“
sagði Magnús Tumi. Hann sagði að hættu-
matið fælist í því að gera skipulega grein
fyrir þeirri vá sem gæti stafað af eldgosum
og afleiðingum
þeirra. Þegar verk-
efnið var skipulagt
var horft á það sem
vitað var um Mýr-
dalsjökul og Eyja-
fjallajökul og eld-
gos í þeim. Verk-
efnið snerist því
aðallega um að
fylla í göt þekk-
ingar.
Meðal þess sem áhersla var lögð á var að
kanna ummerki um eldri hlaup til vesturs
frá Mýrdalsjökli, að meta jarðfræðilegar
aðstæður við vestanverða Goðabungu og
efst í Þórsmörk, að meta stærð og út-
breiðslu hlaupa til vesturs frá Mýrdalsjökli,
sem gætu orðið við núverandi aðstæður.
Einnig hliðstæð athugun á mögulegri stærð
og útbreiðslu hlaupa til vesturs, norðurs og
suðurs vegna eldgoss í Eyjafjallajökli. Þá
var lagt mat á líkindi einstakra atburða í
ljósi eldgosasögu og annarra jarð-
fræðilegra gagna. Ýmsir vísindamenn
höfðu framsögu um þessi atriði á mál-
þinginu í gær.
Katla hefur gosið um 20 sinnum frá því
að land byggðist. Vitneskja um hana er
byggð á áratuga löngum rannsóknum,
einnig er hennar getið í annálum og öðrum
rituðum heimildum frá fyrri öldum. Sam-
kvæmt samantekt Guðrúnar Larsen jarð-
fræðings eru basísk sprengigos á sprung-
um undir jökli innan Kötluöskjunnar
algengust. Þannig eru hin hefðbundnu
Kötlugos með meðfylgjandi jökulhlaupum
og öll gos hennar á sögulegum tíma eru
þeirrar gerðar. Síðan eru súr sprengigos
sem sennilega hafa öll byrjað undir jökli,
væntanlega innan öskjunnar. Tuttugu slík
eru þekkt frá forsögulegum tíma. Sjaldgæf-
ust eru basísk flæðigos á sprungum utan
Kötlu. Þetta eru stórviðburðir á borð við
Skaftárelda. Eldgjárgosið frá 934 og
Hólmsáreldar voru þeirrar gerðar.
Fjögur eldgos eru þekkt í Eyjafjallajökli,
þar af þrjú á sögulegum tíma sem bendir til
að 300 til 400 ár líði á milli gosa í Eyja-
fjallajökli.
Magnús Tumi sagði að það skipti ef til vill
höfuðmáli í hættumati sem þessu hversu
langur fyrirvari gæfist til viðvörunar þegar
gos væri að hefjast. Páll Einarsson jarðeðl-
isfræðingur tók saman upplýsingar um
skammtímaforboða 19 eldgosa hér á landi
frá árinu 1971, en næmir jarðskjálftamælar
komu til sögunnar 1973. Í meira en helm-
ingi tilfella reyndust skammtímaforboð-
arnir standa skemur en í tvær klukkustund-
ir. Kötlugosið 1918 virðist falla í þann hóp,
miðað við fyrirliggjandi upplýsingar.
Kötluhlaupið
1918 var
stærsta jökul-
hlaup 20. aldar
Magnús Tumi Guð-
mundsson í eftirlitsflugi
yfir Mýrdalsjökli.
Líklegast að gjósi á svipuðum slóðum og 1918
Mestar líkur, eða 85–89%, eru taldar á því að næsta
Kötlugos verði á vatnasvæði Kötlujökuls samkvæmt töl-
fræðilegri úttekt. Aðeins 4–8% líkur eru taldar á að gos
verði á vatnasvæði Sólheimajökuls og sömu líkur á gosi á
vatnasvæði Entujökuls. Á eftir stóru Kötlugosi kemur
gjarnan langt goshlé. Ekki er því talin sérstök ástæða til
að óttast stórt Kötlugos næst, þótt liðin séu 86 ár frá síð-
asta gosi 1918.
Frá 1994 til 2004 varð vart ókyrrðar í Mýrdals- og
Eyjafjallajökli hvað eftir annað. Viðvarandi jarðskjálfta-
virkni er undir vestanverðri Goðabungu og fer hún sam-
an við staðbundið en tiltölulega hratt landris. Vísbend-
ingar eru um að þar geti súr bergkvika verið á hægri leið
til yfirborðsins. Í ljósi þess hve viðvörunartími vegna
jökulhlaupa er skammur þykir ljóst að stöðug vöktun
eldfjallanna sé forsenda öryggis í byggðum og á ferða-
mannastöðum í nágrenninu.
gýs eru aukin jarðskjálftavirkni, landris, aukinn jarðhiti
og útstreymi gass. Skammtímaforboðar eru yfirleitt
áköf jarðskjálftahrina sem getur hafist frá hálfri
klukkustund og allt að 30 stundum áður en gos brýst út.
Af sögunni að dæma er skammtímafyrirvari Kötlugoss á
bilinu 1 til 8 klukkustundir. Bræðsluvatn frá jöklinum
nær að jökulröndinni á um klukkustund.
Hamfarahlaup frá Entujökli og niður farveg Mark-
arfljóts gæti náð byggð í Fljótshlíð um þremur stundum
eftir upphaf eldgoss, að því er hermun sýnir. Hlaup með
hámarksrennsli 300.000 m3/s myndi fara yfir allar Land-
eyjarnar og Þykkvabæinn. Hlaup sem kæmi í kjölfar
eldgoss vestan Kötluöskjunnar, eða í norðanverðum
Eyjafjallajökli, sem væru á bilinu 3.000 til 30.000 m3/s
myndi ná til byggða í Fljótshlíð 2–3 stundum eftir upp-
haf goss í vesturhlíðum Mýrdalsjökuls, en á 45–60 mín-
útum eftir að gos hæfist í Eyjafjallajökli norðvestan-
verðum. Líklegt er talið að þess konar hlaup gæti rofið
varnargarða milli Fljótshlíðar og Stóra-Dímonar.
því svæði
m3/s og í
itað sé, á
töluvert
upum en
jöklinum
u 1.000 til
úr Eyja-
ra fresti.
hafði há-
a farvegi
ökli gætu
æstum til-
gtímafor-
r áður en
alla er forsenda öryggis
Davíð Oddsson utanríkis-ráðherra og Bo Xilai, ut-anríkisviðskiptaráðherraKína, hafa undirritað
samkomulag um að gerð verði sam-
eiginleg hagkvæmnikönnun til und-
irbúnings fríverslunarsamnings
milli landanna. Er Ísland þar með
fyrsta ríkið í Evrópu sem gerir
slíkt samkomulag við Kína. Í hag-
kvæmnikönnuninni verður m.a.
safnað saman upplýsingum um við-
skiptahagsmuni, lagaumhverfi og
fjárfestingar- og þjónustumögu-
leika landanna. „Hagkvæmnikönn-
unin er sá grunnur sem byggt
verður á þegar fríverslunarsamn-
ingaviðræður hefjast,“ segir í
fréttatilkynningu frá ráðuneytinu.
Talið er að könnunin geti tekið um
ár. Eftir það geti hinar eiginlegu
fríverslunarviðræður hafist.
Gunnar Snorri Gunnarsson,
ráðuneytisstjóri í utanríkisráðu-
neytinu, segir að viðskipti milli Ís-
lands og Kína hafi aukist á und-
anförnum árum. Aðspurður segir
hann að Íslendingar flytji þangað
aðallega fisk. „Hluti af okkar út-
flutningi til Kína hefur hins vegar
farið í gegnum Hong Kong eða
Taívan,“ segir hann. Fríverslunar-
samningur myndi m.a. greiða fyrir
því að hægt yrði að flytja vörur
beint til Kína. Á móti yrðu m.a.
vörur sem hingað yrðu fluttar frá
Kína ódýrari en nú er.
Gunnar Snorri segir að mörg
ríki á Vesturlöndum og víðar líti til
Kína og þeirra möguleika sem þar
eru. „Mikill hluti framleiðslu og
viðskipta er í örum vexti í Kína.
Þar geta því falist miklir mögu-
leikar í framtíðinni.“ Kínverskir
ráðamenn vilji hins vegar fara sér
hægt við að byggja upp sín við-
skiptanet. Þeir hafi fyrst og fremst
komið á viðskiptatengslum við As-
íuríki. Nýlega hafi þeir þó átt við-
ræður við Ástralíu og Nýja-Sjáland
og lokið hagkvæmnikönnunum með
þeim. Auk þess séu þeir orðnir að-
ilar að Alþjóðaviðskiptastofnuninni
(WTO).
Gunnar Snorri segir að Kínverj-
ar hafi lengi sýnt Íslandi sérstakan
áhuga í þessu sambandi. Þeir vilji
greinilega efla tengslin við vestræn
ríki, en telji þó betra að byrja
smátt.
Viðurkenni stöðu Kína
Í samkomulagi Davíðs og Xilai
er einnig yfirlýsing um að Ísland
viðurkenni að í Kína sé markaðs-
hagkerfi. „Í raun og veru má segja
að þeir hafi fengið þá viðurkenn-
ingu þegar þeir gengu í Alþjóða-
viðskiptastofnunina,“ segir Gunnar
Snorri. „En í þessu felst einnig að
við munum ekki beita sérstökum
heimildum til verndaraðgerða gegn
kínverskum innflutningi [skv. að-
ildarsamningi Kínverja við WTO].
Í því felst þó ekki mikil fórn fyrir
Íslendinga, því við höfum aldrei
gripið til slíkra aðgerða. Það eru
aðallega stórir aðilar, eins og Evr-
ópusambandið og Bandaríkin, sem
hafa verið að beita þeim.“ Hann
segir að það sé þó Kínverjum
nokkurs virði, að Íslendingar lýsi
þessu yfir, því það styrki stöðu
þeirra innan WTO.
Gunnar Snorri bendir á að Ís-
land hafi oftast gert fríverslunar-
samninga í samfloti með EFTA-
ríkjunum, Noregi, Sviss og Liecht-
enstein. Undantekningar á því séu
t.d. þegar Íslendingar hófu viðræð-
ur, á undan EFTA, um fríversl-
unarsamninga við Eystrasaltsríkin
á sínum tíma eða þegar Íslend-
ingar gerðu fríverslunarsamninga
við Færeyjar.
Samkomulag Davíðs og Xilai er
hins vegar tvíhliða, þ.e. það nær
ekki til EFTA. „Við viðruðum það
við Kínverja hvort það hentaði að
gera samninga við okkur með hin-
um EFTA-ríkjunum.“ Þeir töldu
hins vegar ekki rétt að hafa hin
ríkin með til að byrja með, en úti-
lokuðu ekki að hin ríkin kæmu inn
í ferlið á síðari stigum, segir hann.
Íslendingar hafa þegar gert fjár-
festingarsamning við Kína, loft-
ferðasamning og ferðamálasam-
komulag. Að sögn Gunnars Snorra
hafa þeir samningar gengið vel.
Skv. upplýsingum ráðuneytisins
hefur t.d. kínverskum ferðamönn-
um hér á landi fjölgað umtalsvert á
undanförnum misserum.
Morgunblaðið/Arnaldur
Samkomulag milli Íslands og Kína um
undirbúning fríverslunarsamnings
Viðræður verða
hugsanlega
hafnar næsta ár
Eftir Örnu Schram
arna@mbl.is