Morgunblaðið - 11.12.2005, Page 26

26 SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Í upphafi bókarinnar Thorsararnir er
farið yfir það í stuttu máli hvernig
grunnur var lagður að veldi ættarinn-
ar og þátttöku hennar í þjóðlífinu.
Drjúgan hluta tuttugustualdar var Thorsfjöl-skyldan, Thorsararnirsem svo voru kallaðir,eitthvert umtalaðasta
fólk á Íslandi. Og það að vonum.
Thorsararnir voru auðugri, valda-
meiri og samheldnari en nokkur önn-
ur fjölskylda. Þræðir þeirra virtust
liggja um þjóðfélagið þvert og endi-
langt. Þótt fjölskyldan væri tiltölu-
lega fámenn sátu Thorsarar í ríkis-
stjórn, á Alþingi, stjórnuðu bönk-
unum og stærstu fyrirtækjunum,
sátu í sendiráðum Íslands í útlöndum
og réðu sumum öflugustu hagsmuna-
samtökum landsins. Fjölskyldan átti
glæsilegustu hús Reykjavíkur, sum-
arskála og laxveiðiá, fjölda bújarða,
flotta bíla og hafði þjóna á hverjum
fingri. Auður Thorsaranna og völd
sköpuðu fjölskyldunni margvísleg
tækifæri og lífsþægindi sem aðrir
fengu ekki. Margir horfðu öfundar-
augum á hana, ekki ósvipað og horft
var á auðuga gyðinga í öðrum lönd-
um. Henni var oft núið um nasir að
vera dönsk en ekki íslensk af því að
fjölskyldufaðirinn, Thor Jensen, átti
danska foreldra. Sú skoðun átti
hljómgrunn og birtist iðulega í ill-
skeyttum greinum og fréttaskrifum í
Alþýðublaðinu, Tímanum og Þjóðvilj-
anum að velgengni fjölskyldunnar
bitnaði á almenningi sem hefði minna
til skiptanna fyrir vikið. Thorsarar
voru sakaðir um að misnota áhrif sín
og aðstöðu. Og þeim var kennt um
margt sem aflaga fór í þjóðfélaginu.
En fjölskyldan átti einnig öfluga mál-
svara og aðdáendur. Fólkið sem vann
hjá fyrirtækjum hennar og á heim-
ilunum bar henni vel söguna. Þeir
sem kynntust Thorsurunum per-
sónulega mátu þá umfram flesta
aðra. Og myndin sem dregin var upp
af fjölskyldunni í Vísi og þó einkum í
Morgunblaðinu var ólíkt geðþekkari
en í blöðum vinstri flokkanna; þar
birtust Thorsarar sem menn fram-
taks og örlætis, skörungsskapar og
sem brautryðjendur nýrra atvinnu-
hátta.
Thorsararnir áttu sér ekki langa
sögu þegar blómaskeið þeirra hófst.
Thor Jensen kom til Íslands ungling-
ur að aldri með tvær hendur tómar
árið 1878, kvæntist íslenskri alþýðu-
stúlku og vann sig upp við búskap,
verslun og útgerð. Það skiptust á skin
og skúrir í atvinnurekstri
hans; um aldamótin varð
hann gjaldþrota, en örfáum
árum síðar var hann orðinn
stórauðugur kaupmaður í
Reykjavík. Hann var einn af
frumkvöðlum togaraútgerð-
ar hér á landi, en það var hún
sem öðrum atvinnugreinum
fremur skapaði hagsæld
lands og lýðs. Á fjórða ára-
tugnum reisti Thor mesta
býli landsins, Korpúlfsstaði í
Mosfellssveit, sem enn
stendur sem minnismerki um
óvenjulegan stórhug.
Um árabil var mikill völlur
á útgerðarfélaginu Kveldúlfi
sem Thor stofnaði 1912 og
synir hans ráku næstu ára-
tugina. Það sinnti jöfnum
höndum veiðum, vinnslu og
sölu afurða erlendis. Um
tíma var það stærsta fyrir-
tæki landsins og réð þá yfir
um þriðjungi af öllum fiskafla
sem þjóðin veiddi. Kveldúlfur
var árum saman bitbein í
stjórnmáladeilum, einkum á
fjórða áratugnum, þegar
stjórnmálabaráttan varð hat-
römust á Íslandi. Andúðin á
Thorsurum og atvinnurekstri þeirra
var öðrum þræði ágreiningur um
ólíkar leiðir í atvinnurekstri; sam-
vinnumenn, sem boðuðu kaupfélaga-
rekstur, og sósíalistar, sem boðuðu
þjóðnýtingu, voru öflugir á þessum
árum og vildu einkaframtakið feigt.
Tveir sona Thors Jensen sátu á Al-
þingi fyrir Sjálfstæðisflokkinn, Ólaf-
ur Thors, sem fimm sinnum gegndi
embætti forsætisráðherra, og Thor
Thors, sem seinna varð sendiherra í
Bandaríkjunum og hjá Sameinuðu
þjóðunum. Þegar fram liðu stundir
áttu fleiri sem tengdust fjölskyldunni
eftir að leggja stjórnmálin fyrir sig.
Jóhann Hafstein, tengdasonur
Hauks, sonar Thors Jensen, varð for-
sætisráðherra og Pétur Benedikts-
son (bróðir Bjarna forsætisráðherra),
tengdasonur Ólafs Thors, varð al-
þingismaður eftir að hafa verið sendi-
herra og bankastjóri. Thorsarar
blönduðust einnig inn í kjarabarátt-
una því einn af sonum Thors Jensen,
Kjartan Thors, var formaður Vinnu-
veitendasambandsins frá stofnun
þess á kreppuárunum og fram undir
lok sjöunda áratugarins. Þá létu
tengdasynir Thors Jensen að sér
kveða. Guðmundur Vilhjálmsson,
maður Kristínar, var forstjóri Eim-
skipafélagsins í meira en þrjátíu ár.
Hallgrímur Fr. Hallgrímsson, maður
Margrétar Þorbjargar, var forstjóri
olíufélagsins Shell, síðar Skeljungs, í
næstum hálfa öld.
Hér er gripið niður í bókinni þar
sem fjallað er um það hvernig umsvif
Thorsaranna gátu smitast inn í líf
barnanna.
„Ef þú steinþegir ekki, helvítis
Kveldúlfssonurinn þinn“
Marta, dóttir Ólafs Thors, hafði í
bréfi frá Vínarborg sumarið 1936,
borið lof á föður sinn fyrir hetjulega
framgöngu á útifundinum í Barna-
skólaportinu. Það þótti Ólafi vænt
um. En hann og bræður hans gerðu
sér grein fyrir því að hinar stöðugu
umræður og blaðaskrif um Kveldúlf
og Korpúlfsstaði íþyngdu konum
þeirra og börnum ekkert síður en
þeim sjálfum. Það voru ekki bara þeir
fullorðnu sem urðu fyrir aðkasti.
Börnin í fjölskyldunum fengu sinn
skammt, ekki síst í skólanum. Sum
þeirra voru komin á unglingsaldur og
spennan og streitan sem þau fundu
fyrir bættist ofan á og magnaði
áhyggjuefni þroskaáranna. Þetta
voru ekki lengur venjulegar stjórn-
málaþrætur heldur ásakanir sem
sneru að heimilunum og daglegu lífi
allra fjölskyldnanna.
Það var raunar ekki ný-
lunda að börnin yrðu fyrir
óþægindum vegna umsvifa
feðra sinna og frænda. Marta
Thors átti erfiðar minningar
frá þriðja áratugnum, þegar
hún lenti iðulega í áflogum við
strákahóp í Barnaskólaportinu
eftir skóla. Hún gat ekki látið
háðsglósur þeirra um föður
sinn og fjölskylduna sem vind
um eyru þjóta, heldur hjólaði í
þá. Langar flétturnar gerðu
henni erfitt fyrir í slagsmálun-
um og hún bað mömmu sína að
klippa þær af, án þess að segja
henni hvers vegna. Þegar fötin
hennar voru rifin og tætt var
gott að eiga skjól hjá gamalli
konu í Þingholtsstræti, sem
tók hana inn til sín, þvoði henni
og gerði við verstu rifurnar
svo hún þyrfti ekki að koma
illa til reika heim til foreldra
sinna. Mörtu var sérstaklega
minnisstætt atvik sem gerðist
á jólatrésskemmtun í skólan-
um. Prúðbúin með slaufur í
hárinu vissi hún ekki fyrri til
en hún var lent í áflogum, rétt
einu sinni, út af hnjóðyrðum í
garð pabba hennar. Kennari
kom og skakkaði leikinn, lyfti henni
grátandi upp og lést vera að hugga
hana, en hvíslaði í barnseyrað: „Ef þú
steinþegir ekki, helvítis Kveldúlfs-
ormurinn þinn, skaltu hafa verra af!“
Þarna má líklega finna rætur þess
að börn Thorsbræðra gátu síðar meir
fæst hugsað sér að hafa opinber af-
skipti af stjórnmálum. Thor, sonur
Ólafs Thors, sagðist hafa fengið al-
gjört ofnæmi fyrir þeim á þessum
tíma. Ómannblendnin, sem mjög bar
á í Thorsfjölskyldunum, ágerðist lík-
lega á þessum árum. Svo virðist sem
fjölskyldurnar hafi þjappað sér sam-
an og dregið úr samskiptum við
óvandabundna. Richard Thors og
hans fólk hafði aldrei verið mikið á al-
mannafæri, en það er varla tilviljun
að þegar hann byggði stóra húsið sitt
á tvöfaldri lóð við Sóleyjargötu 25 ár-
ið 1938 reisti hann umhverfis það
steinvegg sem var meira en mann-
hæðarhár eins og enn má sjá. Annað
eins virki hafði ekki fyrr verið byggt í
Reykjavík. Þótt húsið væri miðsvæð-
is í bænum var fjölskyldan óhult í
garði sínum fyrir forvitnum augum
og fjandsamlegum.
Dýr útgerð í Ameríku
Þegar hér er komið sögu býr Thor
Thors í New York og hefur tekið við
starfi verslunarerindrika Íslands af
Vilhjálmi Þór. Thor R., sonur Rich-
ards, fór til náms í Bretlandi og
Þýskalandi eftir að hann lauk versl-
unarskólaprófi 1935. Vorið 1939 fékk
hann fyrir milligöngu Thors Thors,
frænda síns, starf við íslensku deild-
ina á Heimssýningunni í New York.
Þegar sýningunni lauk 1940 fékk
Thor R. starf hjá umboðsmönnum
Kveldúlfs í New York. Hann kom
heim haustið 1941 og tók þá við starfi
framkvæmdastjóra hjá Kveldúlfi eins
og faðir hans hafði vænst. Frændi
hans, Thor Hallgrímsson, sonur
Camillu, sem lauk stúdentsprófi 1934
og var við verslunarnám og störf í
Kaupmannahöfn og London í tvö ár,
var þá kominn til starfa á skrifstofu
félagsins. Þar var þá einnig Sigurður
Hafstein sem alist hafði upp á heimili
Hauks Thors og Sofíu systur sinnar.
Haustið 1939 fór Unnur, dóttir
Richards, vestur um haf og dvaldi þar
fram á sumar 1944; bjó hún um tíma í
sendiherrabústaðnum hjá Thor
Thors eins og Marta frænka hennar.
Saman fóru þær í tveggja mánaða
skemmtiferðalag um Bandaríkin
þver og endilöng sumarið 1941. Fleiri
af þriðja ættlið Thorsfjölskyldunnar
voru í Bandaríkjunum á stríðsárun-
um. Björn, sonur Kjartans Thors, fór
1943 til náms í arkitektúr við Berke-
leyháskóla í Kaliforníu og var síðan í
Harvardháskóla, en lauk ekki námi.
Thor Ó., sonur Ólafs Thors, fór til
náms í viðskiptafræði við Berkeley-
háskóla 1941, lauk þaðan prófi 1944,
kom þá heim og varð eins og frændi
hans, Thor R., einn framkvæmda-
stjóra Kveldúlfs. Ingibjörg systir
hans giftist í nóvember 1944, rúmlega
tvítug, Þorsteini Gíslasyni sem það
sama ár hóf verkfræðinám í Boston,
þar sem hjónin bjuggu næstu fimm
árin. Margrét Þorbjörg, Mabba, dótt-
ir Camillu og Guðmundar Hallgríms-
son, fluttist vestur 1943. Hún hafði
fyrst barnabarna Thors Jensen gift
sig; það var sumarið 1936. Maður
hennar var Pétur, sonur Ólafs John-
son stórkaupmanns og Helgu P.
Thorsteinsson. Ólafur var búsettur í
New York og þangað héldu ungu
hjónin 1943. Fékk Pétur starf á skrif-
stofu Eimskips í borginni. Frænka
Möbbu og alnafna, Margrét, dóttir
Hauks Thors, giftist eftir stúdents-
próf sumarið 1941 öðrum syni Ólafs
Johnson, Erni flugmanni og síðar for-
stjóra Flugfélags Íslands, og dvöldu
þau um skeið í New York, meðan Örn
var að leita að flugvél fyrir félagið.
Ólafur, sonur Camillu, sem einnig
Bókarkafli | Ætt Thorsaranna var valdamikil á Íslandi á síðustu öld og kom víða við í íslensku athafnalífi, stjórnsýslu og pólitík. Í bókinni Thorsararnir,
auður, völd, örlög, rekur Guðmundur Magnússon sögu Thors Jensen og sona hans og veitir um leið sýn inn í mikinn umbrotakafla í Íslandssögunni.
Veldi og saga
Thorsaranna
Hið svipmikla hús við Fríkirkjuveg 11 skömmu eftir að það var reist árið 1908.
Margir áttu erindi við Thor Jensen á Fríkirkjuveginum. Þessa auglýsingu birti
hann í Morgunblaðinu í janúar 1917 og var greinilega nóg um umgengnina.
Bræðurnir Haukur, Ólafur og Richard Thors standa saman í fjörunni neðan við höfuðstöðvar Kveldúlfs á Skúlagötu.
Björn, sonur Kjartans og Ágústu Thors, á þríhjóli sínu
á stéttinni við hús Thorsbræðra á Grundarstíg 24 á
þriðja áratugnum. Slík hjól voru þá fáséð.