Fréttablaðið - 03.09.2005, Blaðsíða 54

34 3. september 2005 LAUGARDAGUR
Fuglar eru tilfinningaverur
Guðmundur Páll Ólafssonvar að senda frá sér fal-lega og fróðlega bók um
fugla landsins. Bókin heitir Fugl-
ar í náttúru Íslands og er ný og
endurbætt útgáfa bókar sem kom
út fyrir 18 árum.
Að mati Guðmundar er fuglalíf
á Íslandi fjölskrúðugt og óvenju-
legt en að fuglum stafi hætta af
ágangi mannsins og hann lýsir
furðu sinni á því hve margir
stjórnmálamenn landsins taka lít-
ið tillit til náttúrunnar en hann tel-
ur náttúruvernd eitt mikilvæg-
asta málefni heimsins í dag.
Fuglar eru tilfinningaverur
„Allt atferli fugla snýst um hjart-
ansmál þeirra ef svo má segja, um
það hvernig fuglar haga sér gagn-
vart nágranna eða maka. Fuglar
eru í stöðugum og nánum sam-
skiptum sín á milli og það sérðu
þegar þú flettir þessari bók. Ung-
ar flórgoða, himbrima og lóms eru
að meira eða minna leyti á baki
foreldra sinna fyrstu vikurnar og
er það ekki bara vegna þess að
þeir vita að þar er í senn öryggi og
hlýja heldur er sterkt tilfinninga-
samband milli foreldra og unga.
Ég held að við séum dálítið sljó
fyrir þessu og ofmetum mannleg-
ar tilfinningar, einföldum um of
og tengjum tilfinningar við ást
manna á milli eða ást manns á
náttúrunni, en tilfinning getur
rétt eins verið skynjun á hættu-
ástandi eða hvar gott er að vera.
Fuglar hafa ríka tilfinningu fyrir
þessum þáttum þótt þeir iðki ekki
rökhugsun eins og maðurinn. Þeir
hafa hvorki tíma né efni á slíkum
vangaveltum og því er það svo að
um leið og þeir skynja hættu-
ástand forða þeir sér. Hátterni
fugla virðist ganga fyrir þessari
næmni eða tilfinningu,“ segir
Guðmundur Páll.
Maðurinn þarf að ganga betur
um náttúruna
Í bókinni er gegnumgangandi stef
að maðurinn eigi að umgangast
náttúruna og fuglana á betri hátt
en hann gerir.
„Það hefur verið fylgst betur
með fuglum en mörgum öðrum
lífverum jarðar og vitað að þeim
fer fækkandi um allan heim og
hefur verið ástand síðustu alda.
Helstu ástæðurnar eru eyðilegg-
ing búsvæða fugla en þar er ör-
yggi, skjól og fæða. Ofnýting svo
sem veiðar hafa líka leikið teg-
undir grátt, til dæmis geirfuglinn.
Okkur Íslendingum þykir afar
vænt um fugla en samt höfum við
tekið þátt í búsvæðaeyðingunni í
blindni með framræslu votlendis,
vegagerð, hamslausri skógrækt,
ofnýtingu náttúru og stórvirkjun-
um. Allar þessar misráðnu
ákvarðanir hafa verið teknar á Al-
þingi en það ætti að vera skilyrði
fyrir setu manna á þingi að þing-
menn skilji stafróf náttúrunnar
og sé annt um hana, ekki síst
fugla. Það dugar skammt að ætla
sér að vernda eða friða einhvern
fugl en spilla síðan búsvæði hans.
Einn þingmaður bar fram frum-
varp um að friða allar endur á Ís-
landi en sá hinn sami hafði árum
saman lagt sig í líma að vernda
hagsmuni kísilverksmiðju sem
gekk þvert á hagsmuni andfugl-
anna á Mývatni, en vatnið er
heimsþekkt uppeldisstöð andar-
unga. Í þessu sem öðru eru það
verkin sem tala en ekki yfirlýs-
ingar hvort menn þykjast vera
umhverfissinnar eða ekki,“ segir
Guðmundur Páll.
„Það þrengir enn að fuglum
vegna hamagangs mannsins og
löngu tímabært að við snúum
dæminu við og vöndum verkin
okkar og byrjum á Alþingi. Við
getum gert miklu betur en verkin
sanna, við kunnum það og höfum
efni á því, og það sem er ekki
minna um vert er að það mun
skila sér til landsins okkar. Fuglar
eru ómetanleg auðlind þó ekki sé
til annars en að horfa á þá og njóta
þeirra. Við eigum að vanda til
samskipta okkar við náttúruna
því maðurinn getur ekki hjarað á
jörðinni nema vistkerfi hennar
séu heilbrigð, svo einfalt er það,
og fuglar eru vísbending og mæli-
kvarði á heilbrigði náttúrunnar.
Maðurinn þarf á Móður Jörð að
halda en hún getur lifað án hans
og mun gera það sjái hann sér
ekki um hönd. Eins og segir í
gömlu spakmæli frá Kasmír þá
höfum við ekki erft jörðina heldur
höfum hana að láni frá komandi
kynslóðum. Það eru ávallt kyn-
slóðirnar sem á eftir okkur koma
sem þetta snýst allt saman um,“
segir Guðmundur Páll.
Ástríki álftarinnar og gæsarinnar
„Það er ákaflega misjafnt hversu
trygglyndir fuglar eru, sennilega
eru fáir fuglar eins trygglyndir og
álftin og gæsin sem taka sér lang-
an tíma í að velja sér maka.
Trygglyndið hefur ekkert með
siðferði að gera enda er siðferði
uppfinning mannsins og er óþarft
í villtri náttúrunni, heldur er
trygglyndi ákveðið fyrirkomulag
sem hentar einni tegund en ekki
annarri. Falli maki frá hjá þessum
trygglyndu fuglum getur það tek-
ið eftirlifandi maka langan tíma
að bæta skaðann, líkt og sorgin
hafi sest að. Við vitum lítið um
sorg fugla en sennilega eru það
tónar og taktar makanna sem tek-
ur langan tíma að stilla saman.
Vissulega er vandað til makavals
hjá þessum tegundum og það er
óneitanlega heillandi,“ segir Guð-
mundur Páll.
„Ef fylgst er vel með álftinni
kemur maður auga á hversu mik-
ið ástríki er í lífi hennar og allt í
kringum hana. Hún ver ungana
sína af einurð og ræðst á þær
hættur sem að steðja og reynir að
bægja þeim frá og fyrir kemur að
hún fórni sér. Ungahópurinn er
samstilltur, alltaf virðist gaman
hjá þeim og saman fara ungar og
foreldrar á vetrarstöðvarnar.
Fjölskyldan fylgist að allan vetur-
inn og fer oftast saman heim að
vori. Þetta eru fyrirmyndarfjöl-
skyldur þar sem ást og umhyggja
er í fyrirrúmi.“
Þjórsárver eru lykilsvæði
heiðagæsarinnar
Í bók Guðmundar Páls er nokkur
umfjöllun um Þjórsárver og segir
hann þau lykilsvæði heiðagæsar.
Hann segir að færð hafi verið gild
rök fyrir því að án Þjórsárvera
kynni heiðagæsastofninn að fjara
út. Guðmundur Páll segir að slík
rök ein og sér vera nægileg til að
vernda svo mikilvægt búsvæði
einnar fuglategundar því náttúr-
an eigi líka að njóta vafans, en
Þjórsárver búa yfir miklu meiri
auðæfum í dýralífi, gróðri og
vatnafari. Samt virðist það ekki
duga til.
„Ég skil ekki ásókn Landsvirkj-
unar og íslenskra yfirvalda í
Þjórsárver. Verin eru á heims-
minjaskrá yfir mikilvægustu vot-
lendissvæði jarðar, Ramsar-
skránni, og við eigum að sjá sóma
okkar í því að láta svo merkilegt
svæði í friði, sýna Þjórsárverum
metnaðarfulla virðingu og leyfa
náttúrunni þar að yrkja sín stef í
friði í stað þeirrar andlegu lömun-
ar að hugsa fyrst og síðast um raf-
magn og fjarlæga álgróðavon og
hafa síðan náttúruvíg á samvisk-
unni þegar við deyjum? Er ekki
komið nóg af þeim?“
Með því að vernda Þjórsárver,
segir Guðmundur Páll, leggjum
við örlítið af mörkum til þess að
vernda manninn, fuglinn á öræf-
um en líka fiskinn í sjónum.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/G
PÓ
Í n‡rri og glæsilegri bók Fuglar í náttúru Íslands fjallar náttúrufræ›ingurinn Gu›mundur Páll Ólafsson um fjölbreytt fuglalíf Íslands
og flá ógn sem fuglum landsins stafar af manninum og náttúrunni. Gu›mundur segir hér Inga F. Vilhjálmssyni frá hátterni fugla, ást
sinni á fleim og hugmyndum sínum um náttúruvernd.
Það dugar skammt
að ætla sér að vernda eða
friða einhvern fugl en spilla
síðan búsvæði hans.“
,,
GUÐMUNDUR PÁLL ÓLAFSSON „Maðurinn þarf á jörðinni að halda en jörðin þarf
ekki á manninum að halda. Við höfum ekki erft jörðina heldur höfum við hana í láni frá
komandi kynslóðum, það eru kynslóðirnar sem á eftir okkur koma sem þetta snýst allt
saman um.“
ATT ÚT Í KRÍUGER „Dóttursonur minn Rökkvi Steinn var til í að fara út í kríuvarpið í Flatey en ég setti á hann hjálm svo kríurnar
meiddu hann ekki því þær geta verið aðgangsharðar. Minn maður stóð sig eins og hetja þótt hann væri dálítið óttasleginn.“
„EILÍFÐARSTARFIГ Í bók Guðmundar eru margar myndir sem sýna tilfinninga- og til-
hugalíf fuglanna. Hér má sjá óðinshana sinna „eilífðarstarfinu“ eins og hann kallar það.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/H
AR
I