Fréttablaðið - 18.11.2007, Síða 34

MENNING 12
ú ert eins og Frakkinn
sem hingað kom 1968 og
ílentist og sagðist vita
að hann væri að
koma í þorp. Hann
tæki ekki í mál
annað en að búa í
þorpinu miðju, en
ekki einhverstað-
ar í jaðri þess.
„Já, ég er fæddur
á Týsgötu 1 og hef
alltaf búið þar. Ég get
ekki þrifist nema hérna í
miðborginni. Það voru 400 metr-
ar í vinnuna en nú eru þeir bara 70.
Við erum hér á Freyjugötu 1 þar sem
maður þekkti vel til í gamla daga:
hér versluðu Silli og Valdi og hér
keypti maður skauta í Goðaborg og
startskot til að hrekkja nágranna.
Það er búið að breyta hér svo mörg-
um húsum þar sem áður var einhver
smárekstur þannig að það er orðið
erfitt fyrir fyrirtæki að komast í hús-
næði á þessum slóðum. Það er búið
að múra upp í gluggana. Litlu búðirn-
ar eru horfnar. Þingholtin voru
skemmtileg blanda af atvinnufyrir-
tækjum og íbúðarhúsnæði. Maður
spekúlerar oft hvað þetta voru litlar
einingar ef maður skoðar húsnæðið í
dag en af þessu gat kaupmaður lifað
með fjölskyldu.“
Steinbæir og menn
„Annað sem er að hverfa úr Þingholt-
unum er þessi sérstaka reykvíska
uppfinning – eina framlag Reykjavík-
ur til byggingarlistarinnar: gamli
steinbærinn. Þeir eru fáir eftir.
„Já þeir eru margir horfnir. Húsið á
horni Bergstaðastrætis og Spítalastígs
þar sem Guðmundur Árnason móður-
bróðir minn rak sitt innrömmunar-
verkstæði var steinbær, þar á móti var
Brenna sem líka var steinbær. Þar er
Bernhöftsbakarí núna. Í Brennu var
Tígrisklóin, hryðjuverkasamtökin í
hverfinu. Sem polli var maður látinn
pissa á flöskur og Ingi Hrafn mynd-
listarmaður var með dælu sem þeir
notuðu til að sprauta þessu á stráka í
næstu götum. Það voru götuóeirðir
hérna: maður þurfti að passa sig.
Bergþórugatan og Þórsgatan voru
hættulegir staðir sem maður
sneiddi hjá. En steinbæirnir
eru margir horfnir.
Hér var einn þar sem
Norræna félagið er
núna við Óðinstorg. Við hann var lang-
ur skúr og þegar snjór var mátti renna
sér frá mæni og niður. Tobbubær við
Skólavörðustíg þar sem Þorbjörg
Sveinsdóttir bjó fyrst og húsið fyrir
ofan þar sem Benedikt Sveinsson faðir
Bjarna og þeirra bræðra bjó. Hann
kom til pabba þegar hann var búinn að
fá sér í löppina og þegar Guðrúnu Pét-
ursdóttur, konu hans, var farið að
lengja eftir honum, leit hann út um
gluggann og sagði: Nú er óvinurinn á
leiðinni.“
Pappír og lín
Hilmar fór ungur til Svíþjóðar og
menntaðist í forvörslu á pappír, forn-
bókum og skjölum í Konunglegu
bókhlöðunni. Þegar heim kom réðist
hann á viðgerðastofu Landsbóka-
safnsins sem var á jarðhæð gamla
Landsbókasafnsins en þar var gert
við gögn frá Landsbóka- og Þjóð-
skjalasafni: „Maður kynntist þar
þessum heimi sem er breyttur í dag,
sem nú er bara „kaffi latte“: þarna
voru þessir fræðimenn og grúskar-
ar, mjög sérstakt fólk, það var ekki
praktískt að mörgu leyti. Einhvern
tíma vantaði hespu á karlaklosettið
og ég fór til Finnboga Guðmunds-
sonar landsbókavarðar og bauðst til
að stökkva upp í Brynju og kaupa
hespu: hann klappaði á öxlina á mér
og sagði: Þið eruð alltaf jafn hvatvís-
ir af Víkingslækjar ættinni.“
Á þessum árum var lítið um skóla
á Norðurlöndum þar sem forvarsla
var kennd. Menn komu sér í vinnu á
söfnum og lærðu þar. Þegar Ríkarð-
ur Hördal sneri heim frá Höfn úr
fyrsta skólanum sem settur var upp
á Norðurlöndum til að kenna for-
vörslu var hann með fyrstu nemend-
unum sem útskrifuðust. Þeir Hilmar
stofna þá Morkinskinnu. Það eru tut-
tugu og fimm ár síðan. Fyrir þann
tíma sendu menn verk til Danmerk-
ur til viðgerða: „Það hefur verið
mikið fyrirtæki og áhætta að senda
svona hluti erlendis,“ segir Hilmar.
Myndir og menn
„Það segir sig sjálft að það safnast
skítur á málverk á löngum tíma,
einkum á stöðum þar sem mikið var
reykt. Ég og samstarfsmaður minn,
Klara Steinsdóttir sem er menntað-
ur forvörður, segjum það stund-
um ef óhreinindalagið er þykkt
að nú sé verið að fjarlægja
Bjarna frá Vogi. Svo verða
slys og óhöpp,“ segir Hilm-
ar. En afskipti hans af
myndlist urðu meiri en bara viðgerð-
ir og innrömmun á eldri verkum
vegna skemmda úr heitum og þurr-
um híbýlum landsmanna. Eyjólfur
bróðir hans er myndlistarmaður og
hann hefur alltaf átt mikið samneyti
við myndlistarmenn: „Ég byrjaði
snemma að sækja Mokka kaffi og
læt aldrei bregðast að fara þangað í
hádeginu. En ég fór ungur til Kaup-
mannahafnar og var að vinna þar á
skjalasafni í sambandi við forvörslu
og þá varð ég heimagangur hjá
Tryggva Ólafssyni og Gerði, bjó í
næstu götu við þau. Þar var hálfgerð
járnbrautastöð og þá kynntist maður
þessum mönnum. SÚM-hópurinn var
þá byrjaður og menn voru að fara
með sýningar milli landa. Þeir eru
frændur mínir Sigurður og Kristján
Guðmundssynir. Gylfi Gíslason
myndlistarmaður var héðan af þess-
um slóðum og við vorum samferða-
menn. Við Gylfi hittumst næstum
daglega. Ég fór oft til hans á kvöldin
þar sem hann var búinn að koma sér
ágætlega fyrir á Skólastrætinu. Ég
sakna Gylfa mikið.“
Gylfi Gíslason lést í fyrra á heim-
ili sínu á Skólastræti. Fyrir honum lá
að taka við Íslensku bókmenntaverð-
laununum fyrir hlut sinn í bókinni
miklu um Kjarval en Kjarval var
hans maður: „Það var fyrsta opin-
bera viðurkenningin sem hann fékk í
lífinu. Fyrir mér var Gylfi alltaf
teiknari, hann var ótrúlega góður
teiknari og hann dáði Kjarval
mikið.“
SÚM-árin og konseftið
-Hvað var það sem heillaði þig hjá
SÚM, eins undarlega og sá hópur
var saman settur?
„Það besta sem kom út úr SÚM
getum við séð á sýningunni hans
Hreins Friðfinnsonar í Listasafni
Reykjavíkur. Kristján Guðmunds-
son finnst mér líka frábær listamað-
ur.“
-En þeirra frægð kemur að utan?
„Ég held það. Mér fannst það svo-
lítið sérstakt þegar talað var um að
Kristján Davíðsson væri vanmetinn
listamaður. Ég skildi ekki alveg
hvað það innibar. Fyrir þrjátíu árum
fannst mér hann mikils metinn, ég
veit ekki hvort hann er ofmetinn í
dag. Ef það eru einhverjir sem eru
vanmetnir á Íslandi í dag þá eru það
þessir tveir menn, Kristján og
Hreinn. Ekki það að þeir séu ekki
mikils metnir af þeim sem eitthvað
þekkja til hlutanna. Það er stór hluti
af fólki sem veit ekki hver Hreinn
Friðfinnsson er, eða Kristján. Þeir
eru menn sem eru ekki með miklar
auglýsingar.
Frami manna ræðst dálítið mikið
af því hvort þeir eru nálægt hring-
iðunni, einhverju alþjóðlegu
umhverfi. Ef Svavar Guðnason hefði
bara verið áfram í Danmörku en
ekki komið heim eftir stríðið, þá er
hægt að ímynda sér hver staða hans
væri. Asger Jorn væri bara við hlið-
ina á honum. Svavar bara hverfur
inn í þetta litla samfélag. Þetta er
öðruvísi í dag þegar ungt fólk fer
bara þangað sem það vill vera og því
líður vel. Og þá opnast einhver allt
annar heimur, annarskonar mark-
aður.“
Markaðurinn
-Því er haldið fram að mynd-
listarmarkaðurinn hér á landi sé
að styrkjast?“
„Ég er ekki fjarri því að upp-
boðsmarkaðurinn sé að sækja í sig
veðrið, en um hvað erum við að tala:
þetta eru 140 miljónir í veltu á ári.
Hvaða djók er það? Ef maður skoðar
erlenda katalóka um nútímalist þá er
þetta örstærð. Öll veltan er eins og
listaverk eftir mann á miðjum aldri í
útlöndum.
Í öllum löndum er heimamarkaður.
Ef það er rétt að verk eftir Kristján
Davíðsson séu að seljast á fimm til
tíu milljónir, þá er spurningin hvað
gengur sú hækkun langt fyrir heima-
markað. Þegar menn eru að tala um
tíu milljónir geta þeir farið að skoða
verk á heimsmarkaði.
Söfnin hér á landi hafa alveg van-
rækt að kaupa erlenda list. Það þýðir
ekkert að tala um að fara að kaupa
verk eftir einhverja sem þegar njóta
álits. Það verður að byrja einhvers-
taðar og menn verða þá að byrja
smátt og veðja á eitthvað. Það þýðir
ekkert að hugsa um eitthvað sem er
óyfirstíganlegt. Ætlar fólk aldrei að
eignast erlenda myndlist?
Svo getur maður líka sagt að það
sé nauðsynlegt að hafa brautryðj-
endurna. Það geta liðið áratugir án
þess að það sjáist verk eftir menn
sem eru komnir yfir miðja aldur.
Listasafn Íslands líður fyrir margt,
húsnæðið til dæmis. Kristján Guð-
mundsson sagði um notagildi húss-
ins þegar það var opnað að það væri
eins og sundlaug með 30 sentimetra
djúpu vatni.
Heimsfrægir menn til kaups
„Richard Long og Donald Judd
sýndu hér í gamla SÚM-salnum með
Kristjáni Guðmundssyni fyrir fjölda
ára á Listahátíð og voru þá tilbúnir
að selja verk sín hér fyrir brot af því
sem fekkst þá fyrir verk þeirra í
útlöndum en enginn hafði áhuga á
því. Listasafnið var lengi að velta
fyrir sér kaupum á verki eftir Long
en hætti við. Í dag sér maður verkið
í erlendum tímaritum og það er
ómetanlegt.
Það er bara Pétur Arason sem bar
skynbragð á þetta. Honum tókst það
sem opinberu söfnunum tókst ekki:
að koma upp samtímalistasafni sem
nýtur alþjóðlegrar viðurkenningar.
Það er mesta katastrófa í menning-
arlífi okkar að SAFN skuli vera að
loka. Maður er bara þunglyndur. Ég
þekki þetta mjög vel. Ég starfaði við
hliðina á honum með Morkinskinnu.
Það var afskaplega gaman að stinga
sér þarna inn. Þetta gamla hús sem
þau gera upp á fagmannlegan hátt.
Þetta er svo frábærlega hannað, og
hugsunin í þessu að fólk trúir ekki
sem kemur þarna inn að hægt sé að
sýna nútímalist í þessum vistarver-
um. Það sýnir sig oft að minna rými
kemur þér í meiri nálægð við verkið
en finnst í stórum sölum. Þetta
fannst mér brenna við á sýningunni
hans Hreins Friðfinnssonar í Lista-
safni Reykjavíkur. Rýmið gleypti
verkin. Til dæmis verkið með skón-
um, A pair. Pétur hefur sýnt það og
það gerði sig svo vel. Safnið þeirra
Rögnu er stórmerkilegt framtak og
væri algert slys að þessu yrði öllu
pakkað niður. Hver einasta sýning
sem þarna hefur verið sett upp
hefur verið einstaklega vel hugsuð
og Pétur leggur alveg gríðarlegan
metnað og vinnu í þetta. Þannig að
þetta snýst verulega mikið um
hann.“
Mæða í miðbænum
-Þið Pétur hafið talað dálítið um
ÞAÐ Á AÐ GERA ÞETTA MEÐ STÆL
Hilmar Einarsson í Morkinskinnu er þekktur maður í miðbæ Reykjavíkur. Það er hægt að ganga að honum vísum á
kaffi húsi í hádeginu og öðru á morgnana. Hann er líklegast þessi Reykvíkingur sem menn úti á landi bölsótast út í
þegar þeir tala um kaffi húsapakkið í Reykjavík, þessa í 101. Hilmar hefur í nær aldarfjórðung rekið Morkinskinnu,
fyrirtæki sem er sérhæft í viðgerðum á listaverkum. Hann er borinn og barnfæddur Reykvíkingur og vill hvergi vera
nema í Þingholtunum, þótt hann hafi í mörg ár horfi ð burt úr borginni á sumrin og dvalið í Hringsdal við Arnar-
fjörð.
MENNING PÁLL BALDVIN BALDVINSSON