Fréttablaðið - 18.11.2007, Síða 24

MENNING 2
Ásdís
Sveinsdóttir
Í gær var opnuð sýning í sal Hönnunarsafns Íslands
við Garðatorg á silfurgripum Ásdísar Sveinsdóttur
Thoroddsen (1920-1992). Ásdís var um margt
óvenjulegur listamaður á sínu sviði. Hún var komin
af völdundarsmiðum frá Eyrarbakka og úr Breiða-
firði, Sveinn faðir hennar og móðurbróðir, Ívar, voru
hagleiksmenn. Hún brúar bilið milli hefðbundinnar
gull- og silfursmíði Leifs Kaldal, sem var meistari
hennar, og þeirra Jóhannesar Jóhannessonar og Jens
Guðjónssonar. Ásdís nýtti ýmiss konar efni sem ekki
hafði sést í íslensku skarti, óslípaða íslenska
náttúrusteina og lífræn efni, trjávið, fuglsklær,
steinbítsroð til dæmis. Hún hafði sterkt formskyn
og tókst að fylgja köllun sinni, þurfti ekki að reka
verkstæði, heldur vann í eigin ranni, mest fyrir vini
og kunningja. Hún hélt góðu sambandi við listafólk í
öðrum greinum, sem hafði áhrif á þróun verka
hennar. Sem húsmóðir á stóru heimili hafði Ásdís
aldrei mikinn tíma aflögu fyrir
skartgripahönnun sína, auk þess sem
heilsuleysi dró úr afköstum hennar.
Því liggur ekki ýkja mikið eftir hana,
og það sem eftir hana liggur þekkja
allt of fáir.
Hönnunarsafnið hefur dregið
saman um fimmtíu gripi frá starfs-
ævi hennar, allt frá sjötta áratugnum
og til þess níunda: hálsmen, arm-
bönd, hringa, nælur og fleira. Hefur
safnið gefið út kynningarrit með
fjölda ljósmynda, ýmiss konar
heimildum og úttekt á skartgripahönnun Ásdísar
eftir Aðalstein Ingólfsson. Sýningarstjórar eru
Aðalsteinn Ingólfsson og Sigrún Edda Eðvarðsdóttir.
Sýningin er styrkt af Verkfræðistofu VST og IKEA á
Íslandi, en það er í fyrsta sinn sem það styrkir
menningarstarf hér á landi.
Silfur Ásdísar
NÝJA LEIKHÚSIÐ ER FUNDIÐ
Páll Baldvin Baldvinsson skrifar
SVIPMYND AF LISTAMANNI
upprifnar dyrnar á Næsta
bangsa
bangsalingur
með hramma
sem reynast ljúfi r lófar
vanir að snerta
tilfi nningarnar í puttunum
sagði pabbi
sagði hann
og augun ljómuðu
þessi augu
undir brúnunum þungu
svo þungum
að undrum sætti
hve glimtið sást
glimtið í augunum
sást vel
engillinn minn
komdu nú og faðmaðu mig
engillinn minn
breiður faðmur
útbreiddur
arnarsúgur
vængir á fl ugi
vængir á fl ugi
í huga og hjarta
þessu ótrúlega stóra
hjarta barnsins
sem týndi sér stundum
á fl ugi
og fl ugið gat förlast
allt sem ekki
á að gerast
en
þegar ljósið kviknar á ný
birtist skuggamynd
í dyrunum
með útbreiddan faðminn
útbreiddan faðminn
elsku engillinn minn
elsku engillinn minn
engillinn minn
engill
engill
engill
engillinn minn
til Bigga
BIRNA
ÞÓRÐARDÓTTIR
Í MINNINGU
BIRGIS ANDRÉSSONAR,
NÓVEMBER 2007.
E
f enginn hrósar manni er best að gera það
sjálfur. Á fimmtudag flutti Jón Atli
Jónasson pistilinn í Víðsjá Gufunnar og
sagði að sprottið væri upp Nýtt leikhús.
Það var ekki bygging eins og skilja mátti,
heldur var hér á ferðinni gamall og rammur
hugtakaruglingur, hann var að tala um leiklistina,
og átti við hópa sem hann hefur starfað með,
Vesturport, Frú Emelíu og líklega fleiri sem hafa
sett upp leiksýningar á liðnum misserum.
Nýja leikhúsið var vitaskuld betra en það gamla.
Enginn hafði áður hreyft við samtímanum fyrr en
þau. Þau komust nær kvikunni á íslensku samfélagi
en allir aðrir á undan þeim og byggði Jón það
væntanlega í víðtækum áralöngum mælingum á
viðtökum − varla hefur höfundurinn farið með
fleipur.
Nýja leikhúsið er ekki nýrra en allar aðrar
tiltektir mannsins: leiklistin er alltaf ný, í hvert sinn
sem hún hittir fyrir áhorfandann. Og er ekki sama
reynslan fyrir neinn, nánast ómælanleg upplifun,
hefur leiklistarsagan og leiklistarfæðin leitt í ljós.
Upplifun sem lifir í minningunni og umskapast þá í
nýja reynslu við umhugsun og mótun.
Hvers vegna þurfa menn að hreykja sér? Það er
viðtekið í auglýsingabransanum að klessa merki-
miðanum NÝTT á allt á markaði. Make it new, sagði
Esra Pound fyrir tæpri öld. Auðvitað viljum við
nýtt en ekki gamalt, þó að vandamál okkar séu æ
hin sömu og fylgi tegundinni frá örófi.
Ætla mætti að kynslóð Jóns Atla hafi af þessu
nokkra reynslu. Flestir sem skipa hans flokk, Nýja
leikhúsið, eru gamlir í hettunni, búnir að hösla í ára-
tug, komnir fram yfir síðasta söludag sem „unga
fólkið“, eru hraðbyri að verða miðaldra. Hvaða
vöntun kallar þá á þessa bíræfnu sjálfslýsingu hjá
höfundinum, hefur hann ekki fengið nægilegt hrós?
Raunar sést ekki hvað var nýtt fyrr en löngu eftir
á og sumir vita af því og vinna hörðum höndum að
smíða söguna í kringum sjálfan sig og ná oft
yfirburða sögustöðu fyrir bragðið. Það er þá
eftirkomenda að hafa skynbragð af stóru sjónar-
sviði til að skilja samhengið, meta nýjungina, finna
hið sambærilega og skynja framrás hugmyndanna.
Að sitja á heimaþúfunni og hrósa sér hátt: „Við
erum svo ný“ er í besta falli skoplegt.
„Nýja leikhúsið er ekki Strindberg,“ segir Jón
Atli. Bara það væri eitthvað í líkingu við hann:
Draumleikur Strindbergs fyrir fáum misserum var
til sannindamerkis um að hann væri meiri samtíma-
maður okkar en þeir sem eru mest í hávaðanum,
eftiröpun sjónvarpsframleiðslunnar, hangandi í
ímyndinni, fegnir að vera lausir við textann því þá
þurfa þeir að skilja eitthvað dýpra en Ha: hann var
nýr og síungur í elli sinni og glöpum.
Ríkisútvarpið,
hin opinberu vé
íslenskrar menn-
ingar. F
yrr á árinu lýsti Rithöf-
undasamband Íslands
yfir furðu sinni að Ríki-
útvarpið skyldi ekki hafa
gætt að þessari frum-
skyldu. Fleiri tóku undir, en mörg-
um kom á óvart að að ástand þess-
ara mál skyldi ekki vera með betri
skikk en raun bar vitni. Í skjóli
einkaréttar var Ríkisútvarpið eini
aðilinn hér á landi sem hafði efn-
isleg tök á hljóðritunum, þótt
sagan hafi leitt í ljós að þröngur
fjárhagslegur stakkur hafi leitt til
þess að efni var þurrkað út í stór-
um stíl og hljóð og myndbönd end-
urnýtt undir annað efni. Ekki ligg-
ur fyrir heildstæð úttekt á hvað
hefur farið forgörðum í áratugas-
velti Ríkisútvarpsins. Ljóst er þó
að mörgu var fargað, án þess að
hlutaðeigandi rétthöfum væri til-
kynnt þar um.
Að sögn Bjarna Guðmundssonar
aðstoðarmanns útvarpsstjóra
miðar nokkuð í þessum efnum, en
þessi vandi Ríkisútvarpsins er sam-
bærilegur við háan þröskuld ann-
arra útvarpsstöðva, BBC, norrænu
stöðvanna og þeirra á meginland-
inu. Þar helst í hendur vilji til að
aðlaga söfnin nýjum stöðlum í
geymslu og um leið að finna eldri
söfnum hvílustaði við réttar
aðstæður. „Okkar vandi er sá sami,
einungis stærðarhlutföllin eru
önnur,“ segir Bjarni. Hann segir
áætlun vera í vinnslu um hvernig
verði tekið á þessu máli og hún
verði fullbúin fyrir áramót. Nýlega
hafi menn reynt tæki til afritunar í
hljóðhlutanum af safninu. Stór hluti
af filmusafni sjónvarpsins sé nú
kominn í Kvikmyndasafn Íslands
og þar sé starfsmaður á vegum
RÚV að setja filmur í svokallaðar
kökur, stóra filmuhlemma, sem fari
í skönnun til útlanda, en tæki sem
voru til hér á landi úr eigu Stöðvar
2 hafi reynst úr sér gengin. Sú
vinna sé komin á veg. Elstu mynd-
bönd, tveggja tommu bönd, hafi
menn yfirfært fyrir flutningana í
Efstaleiti um 2000. Þá eru eftir
einnar tommu böndin, yngri form,
Betacam og lítið eitt af UMATIC
böndum. „Við erum komnir á veg
með þessa vinnu,“ segir Bjarni en
viðurkennir að afritun hafi setið á
hakanum: „Ríkisútvarpið hefur lagt
áherslu á dagskrá.“
Víða hafa menn tekið það til
bragðs að stofna til sérstakra safna
um filmur, bönd og hljóðritanir. Það
hefur ekki komið alvarlega til álita
hér þótt þær raddir hafi heyrst við
umfjöllun á þingi um ný lög um
RÚV ohf.
Allt efni sem RÚV geymir er háð
höfundarrétti flytjenda og höfunda.
Hinn svokallaði mekaníski réttur,
það er hljóðritunin sjálf, hefur
verið skilgreind víða í evrópskum
samningum. Hér á landi hafa rétt-
hafar ekki sótt hart að RÚV um
varðveislu í viðunandi formi. Það
þekkist þó að sögn Bjarna að ein-
staklingar leiti þangað og óski eftir
að afrit séu gerð, einkum ef fyrir
stendur útgáfa á efninu. „Við
skoðum hvert tilvik fyrir sig,“ segir
hann. „Það er stefna útvarpsstjóra
að safn Ríkisútvarpsins sé styrkt
að innviðum,“ segir hann og neitar
að þar hafi verið skorinn niður
mannafli til þjónustu og skráningar
sem hluti af endurskipulagningu
þar á bæ.
Á nýju ári verður því fyrirliggj-
andi áætlun um afritun á öllum
þjóðararfinum eins og safn Ríkis-
útvarpsins er stundum kallað. Og
þá verður ljóst hvað dæmið kostar
og hversu hratt gengur að koma
safninu í stafræn afrit.
ÞJÓÐARGERSEMIN
Samkvæmt þjónustusamningi Ríkisútvarpsins ohf. og menntamálaráðuneytis skal
unnið að því að koma eldra dagskrárefni Ríkisútvarpsins í varanleg afrit. Fyrr á
þessu ári lýsti útvarpsstjóri, Páll Magnússon, því yfi r að afritun eldra efnis væri
forgangsverkefni, enda bíða geymslur stofnunarinnar fullar af efni á lakkplötum,
silfurþræði, sívalningum, hljóð- og myndböndum og fi lmum þess að fl ytjast á
stafrænt form sem menn trúa nú að verði varanleg geymsla.
MENNING PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
bíður afritunar