Fréttablaðið - 18.11.2007, Blaðsíða 90

MENNING 44
Hugrenningabók Einars er sam-
krull; (a) þroskasaga höfundar,
„skáldatími“ – rekur tilurð þess að
hann ánetjaðist skáldskap (og
áfengi) með sérstakri áherslu á
„tvítugsárið“ 1966, og glefsur úr
skáldsögu frá því ári sem aldrei
komst á þrykk, (b) frásagnir í
drýgindalegum minningastíl af
látnum drykkjubræðrum, dæmi-
gerðum glötuðum snillingum –
Pétri, Steinari og Jóni og öðru
samferðafólki, (c) vangaveltur um
skáldskapargáfuna, eigin skáld-
skap, kynhneigð (kynvillu), áfengi,
sjálfsvíg og dauða. Öllu er steypt
saman; gömlum og nýjum heila-
brotum, útleggingum á eigin texta,
skúffukroti, dægurlagatextum á
ensku og íslensku, bréfum frá
vinum og kunningjum, minninga-
greinum, dagbókarbrotum – skáld-
skapur og veruleiki fléttast hvor
inní hinn og leikur höfundur sér
að því að stíga yfir mörkin, bæði í
lífi og skáldskap. Niðurstaðan er
(meðvitaður) glundroði.
Gott svo langt sem það nær.
Bókin er hins vegar hvorki nægi-
lega rík af vekjandi hugmyndum
né nægilega beittur skáldskapur
til að hrífa lesandann með sér og
kaffæra í sollinum svo gagn sé að.
Byggingin er einfaldlega sundur-
laus, stíllinn tilþrifa- og agalaus,
röddin fálmandi og allir bestu
sprettir (og frumlegustu hug-
myndir) bókarinnar eru tilvitnanir
í aðra, einkum Steinar. Þá eru ein-
staka efnistök mjög þreytandi;
kvenmynd bókarinnar er til
dæmis óþolandi einhæf og for-
dómafull, karlpungsleg neðan-
þindarklisja – birtist lesandanum
sem dulvituð lofgjörð um getu-
leysi, andlegt sem líkamlegt. Ef
til vill er það inntak bókarinnar;
getuleysi.
Þá er digurbarki höfundar um
eigin skáldskap broslegur; „hafði
ég óafvitandi orðið mér úti um
eigið ritform sem ég átti eftir að
þróa í síðari bókum, sem líka áttu
eftir að fara í taugarnar á mörgum
þeim sem kunnu ekki að lesa,“
(102) og litlu síðar útskýrir hann
hvernig frásagnarmáti Fellinis
„tók sér bólfestu í penna mínum,“
(145) o.s.frv. Sjálfshól af þessu
tagi er hjákátlegt ef meintum
ágætum ritformsins og frásagnar-
mátans sér hvorki stað í því sem
höfundur skrifaði 66 né í textan-
um frá 06 sem lesandinn hefur
fyrir augum. Sagan af málaranum
segir bara tvennt; höfundur
hennar er lítið skáld og áfengi
drepur. Heyrt það áður.
Merkasta hugrenning bókarinnar
er hins vegar sagan af unglingnum
sem horfði uppá fyrirmynd sína í
lífi og list svipta sig lífi – og þeim
áhrifum sem sjálfsvígið hafði á
hann (þótt hann gæti ekki komið
því í skáldsagnaform), fallið goð
– einnig myndin af Pétri (þótt
myndin af málaranum sé einskis-
verð) og því ægilega sálarstríði
sem samkynhneigðinni fylgdi og
hratt honum útí sjálfstortímingu
áfengis og eiturs. Trúverðug lýs-
ing og víða áhrifarík þótt mörkin
á milli homma og perra virðist
höfundi ekki fyllilega skýr.
Þá er slagkraftur í Jóni og
Steinari þegar höfundur kafar
með þeim ögn undir fylleríið,
deleríið og dópið og reynir að sjá
listamanninn í öllu þessu botn-
lausa getuleysi og aumingjaskap:
Listamaður er sá sem aldrei selur
sig, sá sem alltaf fylgir innri
sannfæringu, sá sem „kemst inní
kviku verundar sinnar og ræður í
þær ógnfullu gátur sem lita til-
veru hans og líf“ (Jón, 204). Lista-
maðurinn er guðsgervingur –
„þar sem guð er ekki til, verð ég
að skapa hann sjálfur, án guðs
getur enginn lifað“ (144). „Skáld-
skapur er ekki hugsun heldur
hljómkviða“ (Steinar, 164-171).
List er „þegar hjarta mitt þarf
að kúka“ (132); spurning um þörf
fremur en getu. Það eru örlög að
vera listamaður, dýrkeypt og ljót
örlög ef maður kemur engu á
koppinn.
Og mörkin veruleikans og
skáldskaparins eru meira en leik-
ur einn (eða, hvers á haddi g að
gjalda?); „níðskáld yrkja um nafn-
greinda einstaklinga“ – Aristóteles:
Um skáldskaparlistina, bls 60.
Tætingsleg bók, óstílhreinn
texti, máttlítill skáldskapur.
Sigurður Hróarsson
Hjartansmál og getuleysi
Sigrún Eldjárn
myndlistarkona
og rithöfundur.
Um næstu helgi
er ritþing í
Gerðubergi henni
helgað.
Þórarinn Leifsson
teiknari brýst inn
á ritvöllinn með
ögrandi sögu fyrir
unga lesendur.
Hér er hann með
sögur Andersens í
fanginu sem hann
myndskreytti fyrir
fáum misserum.
FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Faðir minn mannætan
EITTHVAÐ ANNAÐ. HUGRENNINGABÓK.
Einar Guðmundsson
LEYNDARMÁLIÐ HANS PABBA
Þórarinn Leifsson
Einar Guðmundsson rithöfundur
Eyja glerfisksins eftir Sigrúnu Eldjárn er
önnur bók höfundar um ævintýri sem
gerast á einkennilegum eyjum í ævintýra-
legri nánd við Reykjavíkurtjörn. Eins og
oft áður skipar Sigrún á óvenjulegan hátt í
samstarfshóp sögupersóna. Líkt og í Eyju
gullormsins eru það unglingarnir Ýmir og
Gunna ásamt krökkunum sem þau gæta
sem eru söguhetjurnar. Sigrún
hefur löngum lagt áherslu á að
allir séu jafngildir í ævintýr-
unum, stórir og smáir. Allir
hafa sinn styrk og geta haft
áhrif á atburðarásina. Það gild-
ir líka í þessari bók. Jafnvel
allra minnsta söguhetjan sem
er ekki enn farin að ganga
hefur veruleg áhrif á framgang
sögunnar. Það sem í daglegu
tali telst til fötlunar eða van-
kanta verður líka styrkur í
ævintýrinu; það er beinlínis
refsivert að vera gleraugna-
laus í landi gler fisksins.
Bókin er í aðeins minna broti
en algengast er með sögubækur og fer
þannig vel í litlum höndum sem halda á bók
til þess að lesa fyrir svefninn. Það eru
góðar spássíur beggja vegna við letur og
þannig verður lítill texti á hverri síðu svo
nýir lestrarhestar fá sjálfstraust og komast
hratt yfir efnið. Sagan er sögð með tvennum
hætti. Annars vegar er alvitur höfundur
sem segir söguna í þriðju persónu og hins
vegar eru skýrslur Gunnu. Þá er það Gunna
sem skráir í fyrstu persónu hugrenningar
sínar um stöðuna í ævintýrinu. Skýrslurnar
eru með skáletruðu bláu letri til
aðgreiningar frá sögunni sjálfri. Með
skýrslunum gerir Sigrún ævintýrið í senn
raunverulegt og hættulaust. Það er greini-
lega alvörustelpa sem lendir í ævintýrinu
og segir frá því í þátíð, ævintýrinu er lokið
og allir komust gegnum það. Bókin er prýdd
fjölmörgum teikningum eftir höfundinn
sjálfan og bakgrunnur þeirra allra bendir
til þess að þær hafi verið rifnar úr teikni-
blokk. Enda er það hluti sögunnar að Ýmir
teiknar myndirnar; það er eðlilegt að mynd-
irnar komi frá einhverjum sem upplifði
ævintýrið.
Sögusviðið á sér enga stoð í
raunveruleikanum. Krakkarnir
þeysast á hraðbát gegnum mörk
raunveruleikans og lenda á eyju
undir Reykjavíkurtjörn. Með
því að fara út fyrir landamæri
raunveruleikans getur höfundur
leyft sér að hafa sögusviðið og
allar persónur eins fáránlegar
og hann vill. Þetta nýtir Sigrún
sér til fulls og býr til litla bull-
veröld sem er í senn ærslafull
og ógurleg. Eins og vera ber í
ævintýrum er barátta góðs og
ills í öndvegi og leiðin að sigri
hins góða það eina sem skiptir
máli.
Eyja glerfisksins er spennandi frá fyrstu
síðu og það heldur lesandanum ágætlega
við efnið að skipta um stíl á textanum annað
slagið. Þannig fær lesandinn tækifæri með
Gunnu til þess að rifja upp hvað gerst hefur
og spá fyrir um hvað framundan er. Sigrún
Eldjárn hefur fyrir löngu skipað sér í röð
þekktustu og afkastamestu barnabóka-
höfunda á Íslandi. Eyja glerfisksins er
skemmtilegt ævintýri fyrir krakka sem eru
að byrja að lesa sögubækur og vilja hafa
þær spennandi. Hildur Heimisdóttir
Glerfiskagaman
Börn með foreldra-
vandamál eru sjálf-
sagt stór hópur á
Íslandi, en sá hópur
er að mestu leyti
ósýnilegur, enda fátt
sem er börnum eins
fjarri eins og að
segja frá löstum for-
eldra sinna. Í bók
Þórarins Leifssonar
er vandamálið stærra
en nokkurt barn
getur nokkru sinni
lent í.
Systkinin Rjúpu-
hlíð 29 í Hlíðahverfinu
búa við þær einkennilegu aðstæð-
ur að faðir þeirra borðar fólk. Það
er ekki nóg með að hann hakki í
sig manneskjurnar með tilheyr-
andi fylgihlutum, fatnaði, skóm
og síma, heldur gleypir hann líka í
sig karakter fólksins með slíkum
krafti, að á meðan á meltingu
stendur líkist hann fórnarlambi
sínu í hátt og lund. Sagan er ærsla-
full og prýdd fjölmörgum mynd-
um eftir Þórarin sjálfan, það má
jafnvel velta fyrir sér hvort það
eru myndirnar sem skreyta text-
ann eða hvort það er á hinn veginn
að textinn skreyti myndirnar.
Hvernig sem því er snúið vinna
texti og myndir vel saman.
Sagan er á köflum í ærslafull-
um stíl en verður inni á milli svo
alvarleg að það er á mörkunum að
grínið haldi. Bókinni virðist ætlað
að hvetja börn með foreldra-
vandamál til þess að segja frá
vandanum og leita sér hjálpar.
Allar persónur bókarinnar eru
ýktar nema aðalpersónan, Hákon,
sem segir söguna og Sidda systir
hans. Lesendur geta því vel sett
sig í þeirra spor og fylgst með
æsilegri atburðarás sem fer langt
út yfir takmörk raunveruleikans.
Svo skal böl bæta að benda á
annað verra, það tekst Þórarni
ágætlega,
Leyndarmálið hans pabba er
upplögð bók til þess að lesa með
krökkum og ræða þau vandamál
sem þeir glíma við. Þetta er fyrsta
skáldsaga Þórarins, þar sem hann
fetar spennandi brautir, nóg er
komið af ofurraunsæi og líklegt
að börn sem búa við
foreldravandamál
hafi nóg á sinni könnu
og enga þörf fyrir
það. Léttur súrreal-
ismi er miklu líklegri
til þess að gera gagn.
Eins og nútíma-
höfundum sæmir er
Þórarinn búinn að
útbúa heimasíðu fyrir
bókina. Þar er bókin
markaðssett fyrir
erlendan markað en
auk þess geta lesend-
ur fengið nánari upp-
lýsingar um persónur
bókarinnar. Leyndarmálið hans
pabba er bók fyrir miklu fleiri en
börn með foreldravandamál, hún
er fyrir alla sem hafa gaman af
hryllings- og ærslasögum.

Hildur Heimisdóttir
EYJA GLERFISKSINS
Sigrún Eldjárn
16