Réttur - 01.06.1947, Side 70

142
RÉTTUR
því aðeins að þjónustukrafa mannfélagsins sé svo sterk,
að hún skírskoti til dýpstu róta tilverunnar. En það er
einmitt það, sem 'hefur gerst, hvarvetna þar sem öld-
ur listarinnar hafa risið hæst.
Þegar rætt er um list, verður að gæta þess að gera
skýran greinarmun á henni sjálfri og þeim persónum —
listamönnunum — sem framleiða hana. Sem persónur
eru listamenn vitanlega upp og ofan eins og annað fólk
— á þeim er allur sá margvíslegi munur, sem er á okk-
ur mönnunum yfirleitt. En hvers konar fuglar, sem þeir
annars eru, þá eru þeir allir „verkfræðingar sálarinnar“,
eins og Stalin hefur orðað það. Margir þeirra gera sér
vafalaust óljósa grein fyrir þeirri félagslegu ábyrgð, sem
slíku hlutverki fylgir, og því síður öllum þeim samvirku
undirstraumum, sem sí og æ leita inn í þeirra eigin
verk. Hins vegar verður engin fullgild list til án per-
sónulegrar mótunar: því dýpri innlifun persónuleikans í
sköpunarverk sitt, því meira listaverk. Afleiðing þeirrar
miklu sérhæfingar og einbeitingar, sem listamaðurinn
verður að leggja í verk sitt, ef það á að heppnast, getur
svo oft og tíðum snúizt upp í hina römmustu einstak-
lingshyggju.
Þetta hefur afturhald allra tíða fundið og reynt eftir
megni að færa sér í nyt. Eins og það hefur reynt að
halda konum í félagslegri ánauð með því að gefa þeim
nóg af púðri og varalit og segja síðan kurteislega:
„damerne först“, eins 'hefur það reynt að véla um lista-
mennina og gera úr þeim eins konar fígúrur, með því
að telja þeim trú um, að þeir væru allt öðrum lögmálum
háðir en annað fólk. Forréttindastéttirnar hafa verið
reiðubúnar að kalla list þeirra „alveg guðdómlega," ef
þeir hafa setið á sér og verið ,,góðir“ — hugsað „bara
um fuglana og blómin". Hafi sköpunarmáttur listarinn-
ar samt sem áður hleypt óþarflega mikilli mannlegri
lífsólgu í verk þeirra, hefur viðkvæðið ævinlega verið