Réttur - 01.08.1950, Blaðsíða 18

178
RÉTTUR
upptækar 1551. Hitt vissi hvorki Jón né hinir, að hlutskipti
Teits, að deyja snauður, beið nærri allrar stéttarinnar síðar.
Heima á Hólum þótti Jón beztur biskupa og rausnarleg-
astur og eigi síður fyrir það, að Helga húsfreyja hans var
mikilhæf. Vinsældir hans um allt biskupsdæmið og ljóminn
yfir Hólum festust í alþýðuminni um aldir lútersks siðar.
Það má sjá af slitróttum mannlýsingum, sem varðveitzt
hafa, að Jón Arason þótti mikilmenni í sjón og hvatlegur
fram í elli. Hann var hár vexti, langleitur og sléttleitur,
karlmenni og léttur á sér, líkt og segir um Ara. Síðustu
árin var hann lotinn í herðum, hár alhvitt og skegg, —
„mikið fyrirmannlegur.“
Skáldskapur biskups samsvaraði fjölhæfni 'hans og
breytileik í framkomu, sýndi ýmist kýmni eða biturleik,
hátíðlegan klerkmærðarþunga eða undirbúningslausa ber-
sögli, óvænt skot í mark, — „mikið skáldmenni", segir
Björn á Skarðsá um Jón.
í keppninni við siðskiptahreyfingu beitti biskup lengi
andlegum yfirburðum, en ekki valdi, og sjálfur var hann
snortinn nýjum hugsjónum. Trúarkvæði hans með orðgnótt
og dýru formi og fremur almúgaleg að smekk voru inn-
legg í baráttu og sum með ferskan boðskap (Ljómur). Eitt
af stefnumálum 16. aldar í Evrópu gerði Jón að sínu meir
en nokkur samtíðarmanna hans hér, og það var endurreisn
móðurmálsins. Þar var hann undanfari biblíuþýðendanna
og sagður hafa þýtt guðspjöllin á íslenzku og látið prenta,
þótt nú sé þýðingin glötuð. Prentsmiðjan, sem hann fékk
að Breiðabólstað, hefði getað orðið afleiðingarík.
Það var aðalsmark húmanista á miðoldum að kunna hin
latnesku fræði og lifa sig inn í hugarheim þeirra. Endur-
sköpun grísk-rómverskra verðmæta var „endurfæðing"
þeirra, kölluð renaissance. Brátt skiptust nokkuð leiðir
þeirra lærdómsmanna, sem fyrirlitu móðurtungu sína og
hennar verk sökum dýrkunar sinnar á latínu, og hinna al-
þýðlegri húmanista, sem endurfæddu þjóðtungur sínar.
k.