Réttur - 01.08.1950, Blaðsíða 66

226
RÉTTUR
þátt í að skapa framtíð þessara landa. Það hefur verið
sagt um Kalvín, að hann hafi haft sama gildi fyrir borg-
arastéttina og Karl Marx fyrir verkalýðinn þremur öldum
síðar. Slíkur samanburður er mjög hæpinn, en Kalvín lagði
að nokkru grunninn að því stjórnarfari, sem nú ríkir á
Vesturlöndum. I Frakklandi voru fylgismenn Kalvíns á-
hrifamiklir um skeið og nefndust Hugenottar. Á 17. öld
voru þeir drepnir eða reknir úr landi, en við það beið
frönsk borgarastétt mikinn hnekki og franska ríkið óbæt-
anlegt tjón.
Siðskiptin eru skeið mikilla reikningsskila á Vestur-
löndum og höfðu djúpstæð áhrif á gang málanna á næstu
öldum. Lútherstrúin komst á í frumstæðari löndum Vest-
ur-Evrópu, sem minnsta möguleika höfðu á að hagnast á
páfadóminum, en urðu áþreifanlega vör við fjárplóg hans
og kaþólsku kirkjunnar. Norður- og Austur-Þýzkaland og
Norðurlönd voru fremur skammt á veg komin í atvinnu-
og stjórnmálum, og þar ríkti allsterkt aðalsveldi. 1 Niður-
löndum, þar sem borgir stóðu með meiri blóma, sigraði
Kalvínstrúin. Þar sem Lútherstrúin ríkti, veittist hinu
rísandi auðvaldi örðugt að vinna bug á óskapnaði léns-
skipulagsins. Hún blés ekki byltingaranda í borgarastétt-
ina, en gerði aftur á móti lénsherrann að gósseiganda og
aðalinn að vöruframleiðanda. Lútherstrúin var afturhalds-
söm og henni fylgdi versnandi afkoma hjá lágstéttunum,
og fengum við íslendingar einkum að kenna á þeim afleið-
ingum hennar.
Kaþólska kirkjan hélt velli í sunnanverðri álfunni, en
það urðu á henni grundvallarbreytingar. Nýir atvinnuhætt-
ir drottnuðu í löndum hennar, og hún breyttist í samræmi
við kröfur nýja tímans. Skólar hennar voru endurskipu-
lagðir í anda 'húmanista, og ný munkaregla var stofnuð
til þess að berjast gegn aðsteðjndi hættum. Þessir munkar
nefndust Jesúítar eða stríðsmenn Krists, en þeir urðu brátt
stærsta verzlunarfélag veraldarinnar. Þeir eignuðust geysi-