Réttur - 01.05.1961, Blaðsíða 19

R É T T U R
179
haft um áratuga skeið og ætíð varðveitt, Jjegar átti að taka það vald
af því.
Arið 1950 var reynt að undirlagi AlJjjóðabankans að svipta Al-
Jjingi gengisskráningarvaldinu. Þá töluðu ásamt Sósíalistaflokkn-
um aðalmenn Aljíýðuflokksins gegn því, -— Stefán Jóh. Stefánsson,
Haraldur Guðmundsson, Gylfi Þ. Gíslason. Og Asgeir Asgeirsson
greiddi atkvæði gegn slíkri valdránstilraun. Og J)að tókst að hindra
valdránið, fella valdránsákvæðið burtu úr hinu upphaflega gengis-
lækkunarfrumvarpi.
Nú er þessu valdi rænt, Alþingi svipt þessu valdi með hráða-
birgðalögum.
Hver ber stjórnarfarslega ábyrgð á setningu þessara bráðabirgða-
laga?
Það er forseti landsins. Rikisstjórnin er auðvitað stjórnmálalega
ábyrg fyrir þessum verknaði. En hún getur ekki sett bráðahirgða-
lög. Hún hefur ekki löggjafarvald. Það liefur aðeins forseti og Al-
þingi.
Forseti lýðveldisins er engin dúkka eða skrautfjöður. Hann er
æðsti embættismaður lýðveldisins og hefur mikið vald. Hann er
kosinn af Jjjóðinni til að vera vörður réttinda hennar gagnvart Al-
Jjingi, — Jjess vegna getur hann skolið lögum frá AlJjingi undir
Jjjóðardóm. Og hann hefur milli þinga löggjafarvald, ef ríkisstjórn
æskir hann þess. Forseti ber ekki ábyrgð á stjórnarathöfnum. En
hann ber ábyrgð á beitingu síns löggjafarvalds.
Setning þessara bráðabirgðalaga er misbeiting valds til hefndar-
aðgerða gegn meiri hluta Islendinga, launjjegastéttunum. Sá verkn-
aður ríkisstjórnarinnar, að fara fram á að þessi lög séu sett sýnir
hvílíkar gerræðis- og einræðistilhneigingar þar eru á ferðinni. Og
gegn þeim á jjjóðin auðsjáanlega ekki vörn hjá forsetanum.
Það er gert ráð fyrir lágmarki velsæmis hjá öllum valdhöfum,
þegar stjórnarskrá er sett. Stjórnarskráin sjálf gerir ekki ráð fyrir
gerræði valdhafa.
Ef ríkisstjórn á íslandi er nógu ósvífin og forseti nógu talhlýð-
inn, ])á er hœgt með hráðahirgðalögum að afnema hæstarétt og setja
nýjan æðsta rétt og skipa hann þægum mönnum til að dæma í máli,
sem ríkisstjórn þykir þurfa þægra dómara við í.
Það er líka hœgt, ef sömu forsendur eru fyrir hendi að gera t. d.
Landsbankann að hlutafélagi með bráðabirgðalögum og „selja“ t. d.
öllum þingmönnum Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins hluta-