Réttur - 01.01.1966, Page 12

SVERRIR KRISTJÁNSSON:
JÓN SIGURÐSSON
— BAKSVIÐ OG BARÁTTA —
Þeir tæpu sjö áratugir, sem Jón Sigurðsson lifði af 19. öldinni
munu jafnan verða æði minnisstæðir í sögu Islendinga, ekki aðeins
fyrir raunveruleg afrek þessa tímab.ils, heldur kannski miklu fremur
fyrir hin sögulegu fyrirheit, er það bar í skauti sér. í pólitískum
efnum markast tímabilið af einni stofnun öðrum fremur: Alþingi
íslendinga, sem lengst af var raunar aðeins búið ráðgefandi valdi.
Það er því sjálfgefinn hlutur, að alþingi skipi nokkurn sess í þessu
erindi, enda Jón Sigurðsson mjög tengdur því frá upphafi. En lítum
íyrst á gerð og lögun þess þjóðfélags, sem fóstraði Jón Sigurðsson,
þróun þess og breytingar frá upphafi 19. aldar fram að andláti Jóns
undir lok hins áttunda aldartugar.
Einum áratug áður en Jón Sigurðsson var í heiminn borinn var
manntal tekið í öllum löndum Danakonungs, og þá að sjálfsögðu
einnig á Islandi, hið fyrsta á 19. öld, manntalið frá 1801. Með því
fæst tölfræðilegur grundvöllur að sögu íslendinga á þeirri öld. Raun-
ar mega aðrar þjóðir öfunda okkur Islendinga af því, að vér höfum
einnig tölfræðilegan grundvöll að 18. aldar sögu okkar, þar sem
er manntalið frá 1703. En ekki þarf að fjölyrða um það, að öll sagn-
fræðileg könnun breytir um svip á þeirri stundu, þegar hægt er að
styðja hana tölfræðilegum mannfjöldaskýrslum.
Þegar Islendingar ganga .inn í 19. öldina eru þeir í raun og veru
einstæðir meðal þjóða Evrópu. Ég minnist þess ekki, að nein önnur
þjóð álfunnar hafi verið sveitamannaþjóð í jafn fullum mæli og
Islendingar, svo gersneydd bæjum og borglífsmenningu. Þrjú hundr-
uð og sjö hálfíslenzkar og illa danskar hræður bjuggu í kvos og
holtum Reykjavíkur — allt hitt var sveit, 46,933 manneskjur. Og
allt þetta sveitafólk bjó í strjálbýli — Islendingar náðu aldrei því
sambúðarformi, sem aðrar bændajjjóðir jarðarinnar hafa þekkt
aftur í gráa forneskju — þorpsbyggðinni. Ef við rekjum okkur eftir