Réttur - 01.01.1966, Side 22

22
K É T T U R
réttindum. Embættismennirnir óttuðust um heimilisfriðinn á því búi,
er þeir höfðu stjórnað einráðir um langan aldur. Margir hinna frjáls-
lyndu menntamanna voru vonsviknir yfir skipan alþingis og töldu
litla bót að stofnun þess. Brynjólfur Pétursson segir í hréfi til Jóns
hróður síns 16. maí 1848: „En aldrei verður alþingi til nokkurs
gagns, ef það verður í því sama formi, sem það er nú í.“ Það blæs
því ekki byrlega fyrir hinni ungu stofnun.
Þótt Jón væri sjálfur mjög óánægður með skipan alþing.is, þá
fór því fjarri að hann tæki þátt í nöldrinu, út af alþingi. Hann vildi
breyta alþingi. En hann vildi láta þjóðina breyta því, og til þess
þurfti þjóðin sjálf að breytast.
Alþingisgreinar Jóns Sigurðssonar á árunum 1841—1848 mætti
allt eins flokka undir uppeldismál eins og stjórnmál. Þessar ritgerðir
eru ekki aðeins einstæðar í íslenzkum stjórnmálabókmenntum. Mér
er til efs, hvort þær eigi sinn líka meðal sams konar rita í Norður-
álfunni á þessum árum. í ritum og ræðum borgaralegra þjóðfrelsis-
manna um miðja 19. öld má oft merkja falinn ótta við alþýðuna á
bak við hina pólitísku trúarjátningu. Það er ölmusubragð að þeim
réttindum, er frjálslyndu flokkarnir gáfu alþýðunni. Jón Sigurðs-
son mun aldrei hafa vanmetið leiðtogahlutverk sitt í íslenzkri sjálf-
stæðisbaráttu, en hjá honum kennir aldrei liroka gagnvart þeim,
sem hann tekur forustu fyrir. Hann gerði sér sýnilega grein fyrir
sálarlegum veilum íslenzkrar alþýðu, svo sem hún var um miðja
öldina, bæld og kúguð eftir langa ánauð. En hann stappar í hana
slálinu, vekur sjálfsvirðingu hennar og skýrir fyrir henni pólitískar
skyldur hennar. Jón Sigurðsson leit ekki á almúgann sem sinnulausa
atkvæðahjörð. 1 alþingisritgerðum sínum hvetur hann hvern mann
til að búa sig undir alþingi, svo sem ætti hann sjálfur að verða full-
trúi, en draga sig ekki aftur úr „af smámennsku, eða sérlund, eða
kvíða.“ Eftir fyrsta þingið ræður hann alþýðu, en einkum kjósend-
um, til að „hafa gætur á fulltrúum sínum“ og skapa „alþýðlegt álit
á málunum.“ Krafa Jóns Sigurðssonar um að fundir alþingis væru
opnir almenningi er einnig sprottin af þessari alþýðlegu rót. Það
var stefnumál, sem hann lagði geysimikla áherzlu á. í sjálfu sér var
þess ekki að vænta að margir gætu notfært sér leyfi til að sitja á
þingpöllunum. En Jón leit á málið frá pólitísku uppeldissjónarmiði
og taldi það til hinnar mestu nytsemdar: „að það er hennar (alþýð-
unnar) mál sem verið er um að ræða, og ekki leyndarmál konungs-
ins eða alþingismannanna sjálfra.“