Réttur - 01.01.1966, Page 26

26
RÉTTUR
þessum atburðum samtíða, svo ekki sé talað um Dani sjálfa. I aug-
um þeirra kynslóða íslenzkra, sem síðar lifðu, táknar Þjóðfundur-
inn eina tilkomumestu stund í sögulegu lífsdrama þjóðarinnar, enda
oft ver.ið til hennar vitnað þegar Islendingar þurftu að láta sér vaxa
ásmegin. Slíkt mat, sprottið upp úr þjóðernislegri tilfinningasemi,
þarf þó að sjálfsögðu ekki að vera réttur sögulegur dómur. En þegar
litið er um öxl og Þjóðfundurinn athugaður vímulausum augum í
ljósi allrar síðari sögu islenzkrar sjálfstæðisbaráttu, þá hygg ég
það leiki ekki á tveim tungum, að hinn pólitíski ósigur Íslendinga
i Þjóðfundarlok hafi orðið þeim happ og rétt hafi verið hjá meiri
hluta nefndarinnar að spenna bogann svo hátt í þetta skipti, að út-
séð væri um samkomulag. Frumvarp dönsku stjórnarinnar, sem iagt
var fyrir Þjóðfundinn um stöðu íslands í fyrirkomulag.i ríkisins
var svo hættulegt tilræði við íslenzk landsréttindi, að bezti kostur-
inn, sem völ var á þá stundina, var Þjóðfundarslit.
Og sjálfur taldi Jón Sigurðsson sér það mest til gildis nokkrum
árum síðar, að hann hefði afstýrt .innlimun íslands í Danmörku
árið 1851.
Þegar Jón Sigurðsson vann að nefndarálitinu sumarið 1851, þá
gerði hann sér engar tálvonir um að þessar tillögur yrðu teknar til
greina af stjórninni. Þær voru ekki „raunhæfar“ í þeim skilningi,
að von vær.i um framkvæmd á þeim. En þær urðu sögulegur stefnu-
skrárgrundvöllur pólitískrar baráttu, sem átti eftir að taka ár og
áratugi. Það hafði orðið óhapp íslendinga, að Þjóðfundurinn hafði
verið kvaddur of seint saman. Hann lenti í útsogi þeirrar evrópsku
byltingarhreyfingar, sem hann átti tilveru sína að þakka og það var
með öllu vonlaust, að hinar róttæku tillögur nefndarinnar fengi
nokkurn hyr eins og á stóð. Jón Sigurðsson játaði sjálfur, að þær
hefðu fremur verið stefnuyfirlýsing en samkomulagsgrundvöllur.
Hinn 15. nóv. 1851 skrifar hann Þorgeiri Guðmundssyn.i presti
þessi orð: „De kan forresten nok tænke, at vi ikke videre gjorde
Regning paa at faae vort Plan igennem . ..“
A næstu árum eftir Þjóðfundinn o.g einnig stundum síðar flögr-
aði það að Jóni Sigurðssyni, að þjóð.in væri ekki enn pólitísku frelsi
vaxin, að minnsta kosti ekki „fyr en við höfum gengið nokkuð i
gegnum“, eins og hann orðar það í hréfi til Gísla Hjálmarssonar
læknis 29. sept. 1851. Því fór þó fjarri, að hann hefði misst kjark-
inn eftir viðburði Þjóðfundarins. Hann var fullur hjartsýni og
haldinn eirðarlausri athafnaþrá. Á þessum árum skynjaði hann