Réttur - 01.01.1966, Síða 75

réttur
75
þess aS vekja fátæka, kúgaða stétt til uppreisnar gegn ranglátu mann-
félagi og v.inna í lið með málstað hennar „alla beztu og réttlátustu
menn þjóöanna“,*) til þess þarf þá heilögu vandlætingu gegn böli
mannkynsins og þá staðföstu trú á möguleika mannanna, til að skapa
framtíðarþjóðfélag frelsis og jafnaðar, sem skáldin ein geta túlkað
til hlítar, — og þá öruggu vissu um nauðsyn og möguleika þessa,
sem hinn vísindalegi sósíalismi nútímans, marxisminn, einn hefur
getað gefið. Þessar tilfinningar og skoðanir, tengdar hugsjón sósíal-
ismans í mismunandi ríkum mæli, hafa ótvírætt orðið aflgjafinn í
reisn íslenzkra bókmennta 1924 til 1955. Sósíalistisk verklýðshreyf-
■ing Islands þarf að gæta þess vel að tileinka sér og tengja við sig
þetta rismikla skeið íslenzkrar menningar, því það gerir hvort-
tveggja í senn: að tengja við hana þá lista- og menntamenn, sem eru
hennar í hug og anda, — og að hefja hana sjálfa á æðra stig og laða
lil hennar bandamenn úr öðrum stéttum. (Og það vantar mikið á
að verklýðssamtökin sjálf hafi skilið nauðsyn þessa).
Verklýðshreyfingin þarf að átta sig á því hvert aðdráttarafl og
aflgjafi sósíalisminn er sem kenning, ekki sízt gagnvart menntamönn-
um og listamönnum.
A árinu 1921, þegar Alþýðuflokkurinn fékk af eigin rannnleik
fyrst þingmann kjörinn, gengust 30 stúdentar, þriðjungur allra
stúdenta við háskólann, fyrir einum kosningafundi flokksins.
Árið 1924 þeytir Þórbergur Þórðarson básúnu byltingarinnar af
slíkri kyngi í „Bréfi til Láru“ að öll þjóðin kipptist við og varð ei
söm síðan. Og þegar Alþýðublaðið birtir „Eldvígslu“ hans og aðrar
álíka ádrepur, stendur Reykjavík á öndinni.
Arið 1929 tileinkar Halldór Kiljan Laxness Alþýðuflokknum hið
snjalla ritgerðasafn sitt „Alþýðubókina“, — þessi rönnnu reiknings-
skil við auðvaldsskipulag Bandaríkjanna.
Sumarið 1930 yrkir Sigurður Einarsson eina virkilega listaverk
ævi sinnar, Ijóðabókina „Hamar og sigð“, gagntekna sósíalistiskum
anda.
1 *) Orðalag Þorsteins Erlingssonar í fyrirlestrinum í „Dagsbrún" sunnudag-
inn milli jóla og nýjárs 1912, var svo: „En kynslóð, sem vinnur á daginn og
ver öllum kvöldum sínum og litlu frístundum til þess að mennta sig og sínurn
litlu fátæklingsaurum til menningar sér og félagsnauðsynja, og ennfremur elur
börn sín upp í því að vera sjálfum sér og félaginu trú og réttlát við alla. Slíka
rnenn óttast æðri stéttir og stjórnarvöld ríkjanna, því að þeir vinna í lið með
KÓr beztu og réttlátustu menn þjóðanna og þeir munu erfa ríkið og völdin.“