Réttur - 01.01.1966, Qupperneq 88

88
RETTUR
ar ádeilusögur voru ekki orðnar tíð-
ari en svo, að borgaralegir ritdómar-
ar voru farnir að gera sér vonir um
að þær væru að komast „úr móð.“
Hið borgaralega þjóðfélag væri, eft-
ir aldarfjórðungs hernám, bruðl og
brask, orðið slíkt að menn væru ekki
í alvöru að deila á það — eða þá all-
ir orðnir því svo samdauna að eng-
inn væri til að ráðast á það, — ekki
minnsta kosti skáld.
Þá gerast allt í einu þessi undur,
að Helgafell gefur út fyrir jólin 1965
þrjár skáldsögur, sem allar einbeita
sér að heiftarlegri gagnrýni á borg-
arlífið í Reykjavík, og hinu borgara-
lega þjóðfélagi Islands eftir 25 ára
hersetu og spillingu. Það er sem vegg-
ur sljóleika og sinnuleysis bresti und-
an þunga samansafnaðrar reiði og
fordæmingar á skinhelgi og spillingu
hins maðksmogna hernámsþjóðfélags.
Þessar sögur eru kvalaóp skálda,
sem er andlega misþyrmt af máttar-
völdum hins borgaralega nútímaþjóð-
félags á Islandi. Vandlætingin yfir
hernámsspillingunni, ranglætinu og
hræsninni gengur sem rauður þráður
gegnum sögurnar, — en leiðina út úr
þessu spillingarfeni er ekki að finna
í neinni þeirra. Og listrænt eru þær
mjög misjafnar.
„Orgelsmiðja“ Jóns frá Pálmholti
er barmafull af myndum úr heimi
atomsprengjunnar og ágætum hug-
myndum magnaðrar þjóðfélagsádeilu.
Djöfullinn sem drottnari auðvalds-
heimsins, loðni öskurapinn sem kom-
andi leiðtogi mannkynsins, Jesús sem
ofsóttur píslarvottur, sem djöfsi stal
m. a. kirkjunni frá, hryllingsmynd-
ir atomdauðans, allt í eldingarhraða
frásagnar af „fantasíum" pyntaðs
manns í Jögregluklefa, — það vantar
ekki skynjunina og hugmyndirnar, —
en hins vegar listræna hæfileikann
til þess að gera þennan óskapnað að
heild, ef það er þá tilgangurinn hjá
höfundinum. Máske vill hann líka
beinlínis láta sér nægja brotabrotin
að hætti ýmissa „modernista“!!
„Borgarlíf“ Ingimars er einhver
hatramasta og vægðarlausasta ádeila,
sem birzt hefur á íslenzku. En vand-
læting skáldsins yfir því, sem liann
upplifir í höfuðvéi siðferðilegrar og
pólitískrar spillingar á íslandi er svo
ofsaleg, að hún sprengir öll listræn
bönd. Hann eys svo af skálum reiði
sinnar að skáldskapnum er ausið út
ineð. Persónumyndirnar eru skýrar og
þekkjanlegar, þjóðfélagsmyndin öll er
gerð af þekkingu á og heift gegn því,
sem berjast þarf við. En hugleiðing-
ar skáldsins sjálfs fylla alltof mikið
af sögunni. En þetta skáld skortir
hvorki efnið til að' skrifa um né kjark-
inn til ádeilunnar. Það verður fróð-
legt að sjá hvað hann skapar, þegar
honum tekst að hafa meiri hemil á
Pegasus.
Sú spurning leitar á mann við lest-
ur þessarra tveggja skáldsagna, hvort
nútímaskáldsögur yngri höfundanna
séu að slitna úr tengslum við þá þjóð-
arerfð í frásagnarlist, sein íslendinga-
sögurnar voru einstæðar um í bók-
menntaheiminum á sinni tíð, — þá
erfð, sem Halldór Kiljan Laxness
endurskóp með ágætum. Það er víða
hættan á því nú að þjóðarerfðin eyði-
leggist, að samhengið við fortíð vora
og list hennar rofni við þá borgara-
byltingu, sein umhverft hefur íslenzku
bændaþjóðfélagi í nýtízku borgarlíf
á engum tíma. Það má ekki verða.