Réttur - 01.08.1981, Blaðsíða 6

Moskvu og hann tók að sér að sjá um þýð-
ingu og útgáfu bókar minnar „Ættasamfélag
og ríkisvald í þjóðveldi íslendinga”. Það
varð siðan Berkov prófessor, sem nú verður
eftirmaður hans, er þýddi en Stéblín-Kam-
enskij ritaði formála.
Þeir höfðu skilning á því raunverulega lýð-
veldi frjálsra bænda, sem þjóðveldið á 11.
öld var, — mannfélag sjálfstæðra vinnandi
manna, er stöðvað hafði um heila öld fram-
rás höfðingjaveldisins, og mótað þá mann-
gerð, er gerir íslendingasögurnar flestar sér-
stæðar í öllum heimsbókmenntunum. Það
var því táknrænt að þegar þeir eiga að þýða
íslenska orðið „bóndi”, þá finna þeir að
ótækt er að nota rússneska orðið um þá
stétt, því margra alda niðurlæging bænda-
ánauðar hafði gert merkingu þess orðs svo
niðrandi, að ótækt var að nota það um
frjálsa íslenska bændur 11. aldar, — og
tóku þvi einfaldlega islenska orðið upp i
rússnesku þýðinguna: „bond”. Svipað varð
oft um orðið „höfðingi”, sem enn heldur að
nokkru leyti merkingu foringjans í íslensk-
unni, en hefur ekki fengið á sig brennimark
drottnarans eða kúgarans — eða þá fyrst og
fremst merkinguna „hershöfðingi”, svo sem
varð í rússneskunni.
Ég held að Stéblín-Kaménskij og félagi
hans Berkov hafi skilið betur en ýmsir aðrir
manngerð 11. aldarinnar og hin stórfenglegu
áhrif hennar á íslenska þjóð, á manngildis-
mat vort gegnum aldirnar. Það kostaði
vissulega baráttu að móta þetta þjóðveldi
frjálsra bænda gegn ásókn höfðingjavalds
og sjálfur Ari fróði, þótt hann skrifi að fyrir-
sögn kirkjuhöfðingja 12. aldar, kemst ekki
hjá þvi að láta menn geta skygnst inn í þá
baráttu, en hann ritar þessa setningu í ís-
lendingabók um Skafta Þóroddsson, lög-
sögumanninn í upphafi aldarinnar: „A hans
dögum urðu margir höfðingjar og ríkismenn
sekir eða landflótta „of víg eþa barsmíþer”
af ríkis sökum hans og landstjórn.” — Það
er líkast því sem Ari væri að tala um upp-
reisnarforingja bænda gegn höfðingjavaldi.
En því ræði ég þetta svo ýtarlega, að það
er einmitt manngildismatið, sem gerir
islensku þjóðina og kjarnann í menningu
hennar svo kæra Stéblín-Kaménskij í mót-
setningu við annara tignun á auðnum og
valdinu, auðmanninum og valdsmanninum.
*
Þýðingin á bók minni kom út árið 1957, en
þegar árið áður, 1956, hafði Stéblín-Kam-
énskij stjórnað útgáfu á fjórum íslendinga-
sögum í einu bindi. Það voru: Gunnlaugs-
saga ormstungu, Egils saga, Laxdælasaga og
Njálssaga. Eintakafjöldinn var þá 90.000.
En útgáfa íslendingasagna á rússnesku átti
enn eftir að vaxa stórum fyrir frumkvæði
þessa ágæta fræðimanns, 1973 skifti ein-
takafjöldinn hundruðum þúsunda er enn
fleiri íslendingasögur voru gefnar út í safni
úrvals úr heimsbókmenntunum.
Þá tók hann til við Eddurnar. Það varð
ekki endasleppt stórvirkið að kynna Sovét-
þjóðunum menningararf íslendinga.
Árið 1963 kom út „Startsaja Edda”, þ.e.
„Eldri Edda” eða Sæmundar-Edda eins og
við oft köllum hana — ranglega. A.J.
Korsun var þýðandinn, en Stéblin-Kam-
enskij reit mjög ýtarlegar skýringar og upp-
lýsingar hverskonar um sögulegar aðstæður
og annað við öll kvæðin 35. Hér komu í
fyrsta skipti út á rússnesku goðakvæðin og
hetjukvæðin öll, en 1917 höfðu 14 Eddu-
kvæði komið út, mest goðakvæðin.
Svo var áfram haldið og 1970 kom Snorra-
Edda út. Annaðist Stéblín-Kaménskij nú
118