Réttur - 01.08.1981, Blaðsíða 22

Skúli Thoroddsen
alþm. flutti á hvcrju Alþingi á fætur öðru allt frá 1893
til 1902 frumvarp um að skylda kaupmcnn og aðra at-
vinnurekendur til að greiða kaupgjald í peningum. Voru
sum fyrstu verkalýðsfélögin beinlínis mynduð til stuðn-
ings þessari kröfu. Arið 1902 varð frumvarp Skúla loks
að lögum. (Sjá nánar í riti Ólafs R. Einarssonar: Upp-
haf isl. vcrkalýðshrcyfingar.)
þeim jarðvegi sem hugmyndafræði hinnar
félagsbundnu kjarabaráttu og stéttarfélag-
anna nær að skjóta rótum.
Sagan geymir fjölmörg dæmi um þær til-
raunir sem frumherjar verkalýðshreyfingar-
innar gerðu hverja á fætur annarri til að
beita afli samtakanna í kröfugerð. Fjölda-
margir dómar eru til frá þessum tíma og þeir
eru lýsandi dæmi um viðhorf dómstóla og
ríkjandi stéttar þeirra tíma. Lögmálið var
óhagganlegt: Allir verkamenn skyldu
„frjálsir”, eins og aðrir þjóðfélagsþegnar til
að semja um sölu á hverju sem laut forræði
þeirra, þar með sölu vinnuafls sins, meðan
þeir gerðu það einir og út af fyrir sig. Ef þeir
byndust samtökum um sölu á vinnuafli sínu
væri um ólöglegt þvingunarúrræði að ræða
og níðingsskap gegn atvinnurekendum.
Undantekningarlítið voru brautryðjendur
félagsbundinnar kjarabaráttu dæmdir í
margra ára fangelsi fyrir tilraunir sínar, enda
voru verkföll og stéttarfélög bönnuð með
lögum og þung viðurlög við brotum.
Markviss og fórnfús barátta þeirra hafði
auðvitað sín áhrif og takmarkalaust arðrán á
verkafólki opnaði jafnframt augu ráða-
manna fyrir þeirri staðreynd að markaðslög-
málið myndi á skömmum tíma leiða þjóðir í
glötun og mergsjúga svo kraftinn úr alþýðu
fólks að hún ætti sér ekki viðreisnar von.
Það er til dæmis mjög athyglisvert að í
Þýskalandi er talið að yfirstjórn hersins í
Ruhrhéruðunum hafi beitt sér fyrir því að
sett yrði vinnuverndarlög snemma á 19. öld
og ástæðan hafi verið sú að ekki fengust
orðið hæfir nýliðar i herinn með nauðsyn-
lega líkamsburði til slíkra starfa.
Eins og gefur að skilja hrannaði iðnbylt-
ingin upp gífurlegum félagslegum vandamál-
um með verkafólki, vandamálum sem áður
voru óþekkt. Við þær aðstæður verður til
fyrsti vísir að félagsmálalöggjöf nútímans.
Skrefin voru að vísu fá og smá fyrstu áratug-
ina. Allur þorri atvinnurekenda barðist með
klóm og kjafti gegn afskiptum stjórnvalda af
vinnumarkaðsmálum og rekstri atvinnufyrir-
tækja. Þeir beinlínis óhlýðnuðust lagaboð-
um og börðust með öllum mætti sinum og
þunga gegn þeirri þróun sem augljóslega var
í uppsiglingu og studdust við heilagar kenni-
setningar frjálslyndisstefnunnar og markaðs-
hyggjunnar.
Það er talið að fyrsta félagsmálalöggjöf í
Evrópu hafi verið sett á Bretlandi árið 1802.
134