Réttur - 01.08.1981, Blaðsíða 40

Karen Silkwood, 28 ára
bandarísk stúlka fórnarlamb
kjarnorkuiðnaðarins?
Voru iðjuhöldarnir valdir að dauða hennar?
Nafn Karenar Silkwood er orðið eins konar hugtak í USA og fleiri löndum og segir
ýmislegt um kjarnorku, kvenréttindi og starf í stéttarfélögum.
Karen Silkwood lést 28 ára gömul fyrir meira en sex árum síðan, Hún fórst í umferð-
arslysi á leið til fundar við blaðamann frá New York Times. Með sér hafði hún 40 blað-
síðna skýrslu um að plútóníumverksmiðja sú sem hún vann við, hefði margoft gróflega
vanrækt allar öryggisreglur.
Plútóníum er geislavirkt efni sem m.a. er
notað við framleiðslu kjarnorkusprengja.
Sjálf hafði hún oft orðið fyrir eituráhrifum
af plútóníum. Þegar hún var ráðin við
plútóníumverksmiðjuna Kerr-McGee í Okla-
homa, gerði hún sér enga grein fyrir hætt-
unni. Enginn hafði heldur orð á því við hana
við ráðninguna. Hún varð hrædd þegar
henni varð hættan ljós og brást við með því
að taka þátt í starfi við vinnuöryggi. Hún
hóf að safna efni um hversu slælega verk-
smiðjan fylgdi öryggisreglunum. M.a. hafði
hún uppgötvað að talsvert magn af plútón-
íum — nóg til þess að búa til margar kjarn-
orkusprengjur — var horfið á óútskýranleg-
an hátt. Slíkt gat ekki gerst nema vegna allt
of lélegra öryggisráðstafana.
Stjórn verksmiðjunnar var ljóst að hún
safnaði gögnum gegn þeim og hefur síðar
viðurkennt að hafa látið njósna um hana.
Við krufninguna eftir lát hennar fannst
plútóníum í lungum, lifur og beinum og
læknir sagði að eitrunin hefði verið svo mikil
að aðeins 50®/o líkur hefðu verið á því að hún
gæti lifað meira en eitt ár.
Daginn sem Karen Silkwood lést hafði hún
sagt í síma við vinnufélaga sinn að nú hefði
hún undir höndum öll nauðsynleg gögn til að
sanna vanrækslu verksmiðjunnar. Siðustu
orð hennar við hann voru þau að hún kæmi
örugglega til fundar við blaðamanninn. Á
leið til fundarins, hinn 13. nóvember 1974,
ók bíll hennar út af veginum, hrapaði niður
fjallshlíð og lést Karen samstundis. Fyrst var
látið heita sem svo að hún hefði sofnað undir
stýri en síðar myndaðist kenning um að
annar stærri bíll hafi þvingað bíl hennar út
af veginum og fundust merki um aftaná-
keyrslu á bílnum. Þegar lík hennar fannst,
var ekkert af þeim skjölum sem hún var með
á leið á fundinn í bílnum.
Málið vakti mikla athygli, m.a. sýndu
stærstu kvennasamtök Bandaríkjanna því
mikinn áhuga. í fyrstu kom aðeins fyrir rétt-