Réttur - 01.08.1976, Blaðsíða 63

RITSJA
Sigurður Hjartarson: Þœttir úr
sögu Rómönsku Ameriku.
Kilja. Mál og menning. Rvík 1976.
Það er með eindæmum hve
miklu af fróðleik, og það einmitt
gagnsömum fróðleik fyrir íslenska
lesendur, hefur verið þjappað
saman í þessari litlu bók — og
það ekki aðeins um þá rómönsku
Ameríku heldur og drjúgur hluti
um þá Ameríku Indíánanna, sem
eigi má gleymast. En sagan af
lifi þeirra, er þeir lifðu þar einir
og skópu sína sérstæðu menn-
ingu, er saga, sem við Islending-
ar eigum sérstaklega að leggja
okkur á hjarta. Ósigur þeirra er
víti til varnaðar, ef ekki er staðlð
á verði gegn innrás framandi ó-
menningar voldugra árásaraðila.
En við Islendingar höfum ekki
aðeins mikið að læra af örlögum
frumbyggjanna. Það ameríska
auð- og hervald, sem hersetið
hefur land vort i meir en aldar-
fjórðung, lætur líka eftir sig ó-
hugnanlega slóð í flestum ríkjum
Mið- og Suður-Ameríku og er sú
slóð vel rakin í þessum þáttum,
svo vel að þetta ætti raunverulega
að vera skyldu-lærdómskver i
hverjum skóla á Islandl. Hér
heima er sleitulaust unnið að þvi
af voidugustu fjölmiðlum landsins
að gefa alranga hugmynd um
Bandaríkin — sem útvörð lýð-
ræðis — og þau riki Ameriku,
sem eru undir járnhæl þeirra. Þvi
er það svo æskilegt að fá þá
sagnfræðilegu þekkingu á sögu
ríkjanna og þjóðanna í rómönsku
Ameríku, er i þessari bók felst
Hafi höfundur og útgefandi þökk
fyrir.
Mál og menning hefur áður
(1962) reynt að fræða Islendinga
nokkuð um ástandið í þessum
löndum með útgáfu bókar Arevalo,
forseta i Guatemala: „Hákarlinn
og sardinurnar". Það var um fram-
ferði Bandarikjanna i Guatemala,
sem Jakobína Sigurðardóttir orti
sitt eldmóði þrungna ádeilukvæði
„Brást þér værð“, er birtist í
„Rétti“ 1954.
Það er gott að fá nú sögulegu
staðreyndirnar um öll slík „af-
skipti" Bandarikjavaldsins í þeirri
heimsálfu, er það þykist vernda
gegn framandi afskiptum — eins
og okkur. Töflur þær, sem birtar
eru síðast í ritinu eru mjög góðar.
Leo Huberman: Jarðneskar eigur.
Saga auðs og stétta. Mál og
menning. Kilja. Reykjavik 1976.
Það var mikið og gott verk af
þýðanda og útgefanda að gera
bók þessa aðgengilega fyrir ís-
lenska alþýðu.
Leo Huberman (1903—1968)
var einhver allra besti fræðari,
sem amerisk verklýðshreyfing
hefur átt. Hann hafði líka fengið
mikla reynslu á því sviði, því am-
erísku verklýðsfélögin fengu hann
löngum manna mest til þess að
flytja hjá sér erindi, stýra les-
hringum og skólum. Alveg sér-
staklega var áberandi sá hæfileiki
hans að geta skýrt erfiða hluti svo
alþýðlega að allir skildu og gera
fræðigrein, sem þykir almennt
þung og þurr, svo sem hagfræðl
og hagsaga, að fjörugri og spenn-
andi frásögn. Njóta þeir kostir
hans sín vel í þessari bók, enda
hefur hún komið út á fjölmörgum
tungumálum og var prentuð hvað
eftir annað í Bandarikjunum, þar
sem seldust yfir hálf miljón ein-
taka. (Um Huberman má lesa í
„Rétti" 1968, bls. 193—4).
Bók eins og þessi á erindi til
skóla þeirra, er kenna félagsfræði
og hagfræði. Fyrir verklýðshreyf-
inguna og alla, sem nærri henni
standa, er hún tilvalin fræðibók
til hagnýtingar i hverskonar les-
hringum og fræðslustarfsemi.
Útgefandi og þýðandi hafa ver-
ið i nokkrum vanda með tvo síð-
ustu kaflana í bók Hubermans
eins og hún var skrifuð 1936, kafl-
ana um áætlunarbúskap Sovétrikj-
anna og um heimskreppuna, fas-
ismann og striðshættuna. Hefur
verið valinn sá kostur að sleppa
þeim. Er að þeim nokkur missir,
þó margt í þeim köflum endur-
spegli fyrst og fremst hugleið-
ingar, — von og ótta, — sósíal-
ista þá. Spurningin er hvort ekki
hefði verið betra eitt af tvennu:
Annaðhvort að birta kaflana mjög
stytta til þess að fá aðal stað-
reyndirnar úr þeim svo og spána
um það 1936 að fasisminn leiði
til styrjaldar, — eða þá hitt að
birta í staðinn tvo stutta sérkafla
þýðanda, er fyrst og fremst hefðu
að innihaldi tölur og slikar stað-
reyndir, annarsvegar um þróun á-
áætlunarbúskapar i iðnaði Sovét-
ríkjanna, hinsvegar um hvað
heimskreppan var í tölum talað.
Mótsetningar kerfanna hefðu
komið þar vel í Ijós.
En höfuðatriðið er að islensk
alþýða hefur fengið alþýðlega og
snjalla bók um þróun mannfélags-
ins siðustu aldirnar. Sú bók á
erindi inn á hvert einasta heimili
söguþjóðarinnar. E. O.
199