Réttur - 01.01.1993, Síða 18

endur þessara voldugu tækja, — féll vel
að skoðunum Porsteins Erlingssonar.
Porsteinn kallaði sig ýmist sósíalista eða
jafnaðarmann.
Á síðari hluta nítjándu aldar var orðin
mikil og almenn umræða um hina nýju
þjóðmálakenningu sósíalismans, í flest-
um löndum Evrópu. Flokkar sósíalista
risu upp. Peir boðuðu kenningar sínar
með ýmsum hætti og voru ekki samstiga í
öllum greinum. Pannig urðu til margar
gerðir sósíalistaflokka. Grundvallarkenn-
ingin var þó alltaf hin sama. Hún byggði á
þeirri vissu, að tímar verkalýðsstéttarinn-
ar væru að renna upp sem óhjákvæmilegt
andsvar við iðnbyltinguna og gjörbreytt
þjóðlífsform með tilkomu þéttbýlis í
borgum og bæjum.
Það var í byrjun þessarar aldar, að hér
á landi gerðust hliðstæðar breytingar í at-
vinnu- og búsetumálum og áður höfðu
gerzt erlendis í kjölfar iðnbyltingarinnar.
Pað var innlend togaraútgerð og vélbáta-
byltingin á fyrsta tug aldarinnar og um
leið fiskverkun og fiskútflutningur, sem
kölluðu á breytta búsetu og nýja þjóðlífs-
gerð. Um 1920 var hér orðin nokkuð öfl-
ug vélvædd útgerð og mikil fiskvinnsla.
Fólk hafði flutzt úr sveitum og komið sér
fyrir í sjávarþorpum. Hér hafði myndazt
verkamanna- og sjómannastétt.
Fyrstu stéttasamtök verkamanna og
sjómanna voru verkalýðsfélögin. Alþýðu-
samband fslands var síðan stofnað 1916.
Verkalýðsfélögin og Alþýðusambandið
voru hreyfingar sem áttu uppruna sinn að
rekja til kenninga sósíalismans. Stofnun
þeirra samtaka var tákn þess að ný at-
vinnustétt — stétt hinna eignalausu og í
mörgum greinum hinna réttminni ein-
staklinga, þeirra sem framleiðslan byggð-
ist þó á — var komin fram og krafðist
réttar síns. Gamla bændasamfélagið var
að gjörbreytast og forréttindastaða emb-
ættismanna, atvinnurekenda, kaupmanna
og jarðeigenda, hlaut að víkja fyrir auknu
jafnrétti og réttlátari þjóðfélagsgerð.
Alþýðusambandið var frá stofnun þess
jafnframt flokkur íslenzkra sósíalista. AI-
þýðuflokkurinn var skipulagslega hluti
Alþýðusambandsins og um leið voru
verkalýðsfélögin, hvar sém þau voru á
landinu, hluti þessarar sömu skipulags-
heildar. Á árunum 1916 til 1930 voru allir
íslenskir sósíalistar í Alþýðuflokknum og
kölluðu sig ýmist sósíalista eða jafnaðar-
menn. Á árunum 1927 til 1930 tók greini-
lega að draga í sundur með þeim félags-
mönnum í Alþýðuflokknum, sem þá voru
oft nefndir róttækir sósíalistar og hinna
sem vildu fara hægar í öllum kröfugerð-
um.
Þrjár meginástæður bera hæst í þeim
ágreiningi sem upp kom á árunum 1927 til
1930 og síðar leiddi til klofnings Alþýðu-
flokksins. Fyrst ber þar að telja ágrein-
inginn um kröfugerðir verkalýðsfélag-
anna og þær deilur sem þá urðu við at-
vinnurekendur. Hinir róttækari voru
óánægðir með gang stéttabaráttunnar.
Annað ágreiningsefnið var afstaðan til
Framsóknarflokksins. Alþýðuflokkurinn
studdi ríkisstjórn Framsóknar á árunum
1927 til 1931. Þær deilur blönduðust mjög
við deilur verkalýðsfélaganna á ýmsum
stöðum, sem áttu í hörðum deilum við
forystu Framsóknar um kaupgjalds- og
kjaramál. Þriðja ágreiningsmálið var svo
um afstöðu til erlendra sósíalistasamtaka.
Fyrri ágreiningsefnin tvö, sem hér eru tal-
in, höfðu að mínum dómi miklu meiri og
afdrifaríkari afleiðingar og snertu nær
alla verkalýðssinna, hvar sem þeir voru á
landinu.
Það var ekki ætlun mín með þessum
skrifum, að rekja hér ítarlega þróun
18