Morgunblaðið - 19.03.2006, Qupperneq 11

sem á sér stað. Græðgin er einn sterkasti
þráðurinn í manninum. Margir hópar eiga
þarna hagsmuna að gæta og þegar allir eru
komnir í sömu lestina verður róðurinn ákaf-
lega þungur. Þá einhvern veginn gerist
þetta. Síðan er fólki talin trú um að hag-
kerfið geti ekki virkað nema allt þetta eigi
sér stað. Oft er líka gert lítið úr öðrum hug-
myndum og jafnvel sagt að menn séu and-
snúnir framþróun,“ segir Tryggvi hugsandi
og rankar síðan við sér. „Heyrðu, ég ætlaði
að gera kaffi!“ segir hann hlæjandi og
hverfur inn í eldhús.
Að berjast við náttúruöflin!
Yfir kaffibolla er Tryggvi spurður út í
sjálfbæra þróun sem oft er nefnd í
tengslum við umhverfisvernd.
„Sjálfbærni er þegar við störfum með
hringrás náttúrunnar. Við getum auðvitað
ekki lifað á jörðinni án þess að hafa áhrif á
umhverfið en þetta er spurning um hversu
róttækt inngrip okkar er og hvort það veld-
ur það miklum breytingum að við spillum
fyrir okkur, öðrum lífverum og komandi
kynslóðum.
Forsenda sjálfbærrar þróunar er að við
notum okkur þjónustu vistkerfanna án þess
að spilla þeim – byggjum til dæmis vatns-
aflsvirkjanir með þeim hætti að þær skaði
ekki starfsemi viðkomandi vatnasviðs. Ef
séð hefði verið til þess á Kárahnjúkum að
aurstreyminu væri viðhaldið með ein-
hverjum hætti og hafður botnskolunarbún-
aður, hefði virkjunin orðið talsvert dýrari.
Landsvirkjun hafði hins vegar ekki áhuga á
að kynna okkur slíkar hugmyndir því orku-
fyrirtækin hefðu ekki viljað kaupa orkuna á
verðinu sem þá væri nauðsynlegt. Vegna
þess hvernig virkjunin er byggð mun aur úr
jökulánum safnast upp við lónið. Árnar ná
ekki að skila sínu fram og þá gengur á
strandlengjuna. Hugsanlega hefst síðan
uppblástur á efnunum sem safnast hafa
upp,“ segir hann og bætir við: „Vatnsafls-
virkjun verður ekki sjálfbær bara við það að
hún komi í staðinn fyrir til dæmis kol sem
eru verri!“
– Hvað með virkjanirnar sem þarf fyrir
nýju álverin sem þú nefnir, eru þær sjálf-
bærar?
„Það er erfitt að tala almennt um það.
Sums staðar á að nota jarðvarma til raf-
magnsframleiðslunnar og til sumra jarð-
varmavirkjana virðist vera stofnað þannig
að þær geti gengið án mikilla umhverfis-
áhrifa. Af þeim eru þó vissulega mikil sjón-
ræn áhrif og þær geta spillt landslagi. Nátt-
úruverndar- og útivistarsvæði geta verið í
húfi eins og í Kerlingarfjöllum. Það er flók-
ið að meta sjálfbærni virkjana en grundvall-
aratriðið er að eðlileg ferli í náttúrunni fái
að starfa áfram og að unnið sé með nátt-
úrunni en ekki á móti henni. Það er svolítil
lenska hér að berjast við náttúruöflin,“ seg-
ir Tryggvi og bætir sposkur við:
„Virkjanirnar bera þess keim að þarna
séu menn að berjast hetjulega við náttúr-
una – ráðast á jökulárnar, beisla þær og
temja.“
Tvöföld skilaboð stjórnvalda
Ekki alls fyrir löngu voru hugmyndir um
Norðlingaölduveitu í Þjórsárverum teknar
af borðinu, að minnsta kosti í bili. Tryggvi
fagnar því og segir að Landvernd og margir
aðrir hafi unnið mikið og lengi að því máli.
„Sú vinna sýnir að þegar enga brýna
hagsmuni er hægt að færa fyrir fram-
kvæmdunum, geta náttúruverndarsjónarmið
smám saman unnið. Ég óttast bara að hinir
kraftarnir hafi of mikið vægi og hef satt
best að segja stundum á tilfinningunni að
gott sé gert til að réttlæta eitthvað sem var
miður. Þetta sé svona plástur á sárið. Ég
hefði hins vegar ekki staðið í þessum mál-
um allan þennan tíma nema af því að mér
finnst miklir möguleikar til umbóta. Við
þurfum bara að hverfa frá skammtíma-
græðginni og hugmyndunum um öran og
skjótan vöxt sem byggist á ósjálfbærum
framkvæmdum. Þetta þarf að víkja fyrir
langtímahugsun og betri skilningi á því
hvernig náttúran starfar.“
Tryggvi bendir á mikilvægi þess að
stjórnvöld sýni gott fordæmi en sendi ekki
tvöföld skilaboð.
„Það er ekki trúverðugt þegar stjórnvöld
tala um að draga verði úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda og lækka síðan vörugjöld á
stærstu bílunum, eins og gert var fyrir
nokkrum árum með pallbílana eða palljepp-
ana. Þeir geta verið allt að fimm tonn að
þyngd, eyða umtalsvert meira en venjulegir
bílar og fjölgaði mikið eftir að þetta var
gert,“ segir hann og bætir við að stór-
iðjustefnan setji einnig ákveðið fordæmi.
„Af hverju ætti ég að kaupa mér sparneyt-
nari bíl þegar reist eru stór álver um landið
og hvert og eitt veldur mengun á við allan
bílaflotann?“
Tryggvi bendir á að við þurfum að velta
fyrir okkur hvernig samfélag við séum að
þróa – og viljum þróa. „Er það auðugt sam-
félag sem sækir um undanþágu á útblæstri
til þjóða heims, eða samfélag sem vill vera
leiðandi í sjálfbærri þróun?“
Loftgæði í hreinustu höfuðborg heims
Að sögn Tryggva þarf almenningur einnig
að sýna samkvæmni.
„Það liggur fyrir að ef menn ætla enn að
auka við einkabílana þarf að stækka götu-
mannvirkin, sem þegar taka upp 50% af öllu
höfuðborgarsvæðinu. En enginn vill hafa
göturnar hjá sér, enginn vill finna loftmeng-
unina og allir vilja losna við umferðarhávað-
ann,“ segir hann og minnir á að loftmengun
í Reykjavík hafi upp á síðkastið farið yfir
viðmiðunarmörk. „Dag eftir dag eru loft-
gæði í hreinustu höfuðborg heims, sem við
köllum svo, margfalt verri en hægt er að
sætta sig við.“
Tryggvi segir áleitnar spurningar einnig
vakna þegar gerðar séu kröfur um greið-
færa vegi og mannvirki á landsbyggðinni
sem sundurskeri landið og spilli því. Hann
tekur dæmi af vegi í Barðastrandarsýslu,
frá Bjarkalundi í Kollafjörð.
„Eitt mögulegt vegstæði sem stungið hef-
ur verið upp á hefur mjög neikvæð um-
hverfisáhrif. Farið er í gegnum skóglendi,
tveir firðir þveraðir og arnarvarpi spillt.
Margt er lagt undir sem allir sjá og vel er
vitað. Íbúarnir og ýmsir telja hins vegar að
þetta sé það mikilvæg samgöngubót að
þessi fórn sé réttlætanleg, þó svo að í mati
á umhverfisáhrifum hafi verið sýnt fram á
að aðrar lausnir séu viðunandi. Þarna er
ákveðinn asi og ekki tekið tillit til náttúr-
unnar sem þó er ein helstu lífsgæðin við
það að búa úti á landi. Ef fólk vill búa við
þær forsendur sem eru í höfuðborginni er
ekkert athugavert við það, en þá ætti það
kannski bara að íhuga að búa í borginni.“
– Hvað með öryggissjónarmið varðandi
vegaframkvæmdir?
„Öryggi í samgöngum liggur númer eitt,
tvö og þrjú undir þeim sem er við stýri og
að sumu leyti finnst mér eins og reynt sé að
varpa þeirri ábyrgð yfir á mannvirkin. Við
erum þarna að bera saman hugsanlega ein-
hvern mælanlegan ávinning í samgöngu-
bótum en verulegt tjón fyrir náttúruna og
allt yfirbragð. Hvað er þá verðmætara og
hvaða tímaskala eigum við að nota? Það að
einhver komist tíu mínútum fyrr á milli
Reykjavíkur og einhvers staðar úti á landi?“
Fjöldaúrsögn úr Landvernd
Grunnsamþykkt Landverndar er að sinna
umhverfisvernd og náttúruvernd og þegar
samtökin voru stofnuð árið 1969 komu
margir ólíkir aðilar að því. Eftir að afstaða
Landverndar til Kárahnjúkavirkjunar varð
ljós urðu hins vegar fjöldaúrsagnir úr sam-
tökunum. Tryggvi er spurður út í þetta.
„Þegar stærsta framkvæmd Íslandssög-
unnar var í uppsiglingu leit stjórn Land-
verndar svo á að mikilvægt væri að málinu
yrði sinnt vel. Hún setti í gang viðamikið
ferli, stofnaði vinnuhópa með mörgum af
bestu sérfræðingum landsins og hélt opna
fundi sem voru vel sóttir. Þegar niðurstaðan
lá fyrir var hún neikvæð gagnvart fram-
kvæmdinni og send skipulagsstjóra. Hann
tók mikið upp af því sem Landvernd hafði
bent á og komst að nákvæmlega sömu nið-
urstöðu, sem kom okkur raunar ekki á
óvart. Við vorum ánægð með að ábendingar
okkar væru stimplaðar sem eðlilegar og
þarfar og töldum að þarna hefði verið vel að
verki staðið.
Það hefði verið eðlilegt að þeir sem aðild
áttu að Landvernd hefðu fagnað hversu fag-
lega samtökin unnu en því var ekki fyrir að
fara hjá nokkrum aðildarfélögum. Það var
því sem gerð væri atlaga að Landvernd.
Orkufyrirtækin, samtök atvinnuveganna,
samtök verkalýðsins og samtök sveitarfé-
laga sögðu sig öll úr Landvernd fljótlega
eftir að þetta kom fram. Það var afar
óheppilegt að þetta skyldi gerast á þessum
tíma og greinilegt að reyna átti að veikja
trúverðugleika okkar. Þarna var ekki góður
hugur og í raun eins og þessir aðilar vildu
koma í veg fyrir að Landvernd gæti sinnt
því mikilvæga hlutverki sem það átti að
sinna samkvæmt stofnsamþykkt.“
Getum ekki keypt velvild
– Hvernig stendur Landvernd nú, nokkr-
um árum síðar?
„Samtökin standa á ýmsan hátt vel en
fjárhagslega er þetta erfitt. Þetta hefur
gengið en er vandasamt. Landvernd og önn-
ur náttúruverndarsamtök sem hafa haldið
fram öðrum sjónarmiðum en orkufyrir-
tækin, búa almennt við veikan fjárhag og
hafa síður getu til að koma sínum sjónar-
miðum á framfæri. Þau hafa ekki sama
slagkraft og hinir og geta ekki auglýst í út-
varpi eða blöðum: Komið og skoðið hvað við
erum að gera góða hluti! Þau geta ekki opn-
að sýningarsal, boðið gestum upp á gos-
drykki og súkkulaði og keypt sér velvild.
Þessi leikur er mjög ójafn og við þurfum að
jafna hann. Það þarf að tryggja fjölbreytt
skoðanaskipti en ekki sópa hlutunum undir
teppið,“ segir Tryggvi og bætir við að þótt
fjárhagurinn hjá Landvernd hafi stundum
gengið brösuglega séu samtökin engu að
síður mjög rík. Þau séu rík að hugsjónum
og félögum. Í því felist styrkur þeirra.
Tíminn líður og það er komið að fundi í
Landvernd hjá Tryggva. Hann og blaða-
maður ganga út á götu. „Ætli það megi ekki
segja að stóra breytingin í lífi mínu hafi
verið þegar ég flutti hingað í þetta hús átta
ára gamall,“ segir hann hlæjandi og bendir
niður götuna. „Sjáðu húsið þarna þar sem
grenitréð stendur fyrir utan, þarna bjó ég
áður!“
Mörg ár eru liðin síðan þetta var og í
fyrramálið hefur Tryggvi störf á nýjum
vettvangi og í nýju landi.
stefna
Af hverju ætti ég að
kaupa mér sparneytnari
bíl þegar reist eru stór ál-
ver um landið og hvert og
eitt veldur mengun á við
allan bílaflotann?
Margir hópar eiga
þarna hagsmuna að
gæta og þegar allir eru
komnir í sömu lestina
verður róðurinn
ákaflega þungur.
Auðugt samfélag
sem á svona mikið
af listaverkum í
náttúrunni á að geta
leyft sér að taka þau
frá og geyma.
sigridurv@mbl.is
’Við gefum okkur ekki tímatil að læra af stærstu fram-
kvæmd Íslandssögunnar við
Kárahnjúka en dembum
okkur beint í næstu aðgerðir.‘
Morgunblaðið/RAX
Síðan er fólki
talin trú um að
hagkerfið geti
ekki virkað
nema allt þetta
eigi sér stað.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. MARS 2006 11