Morgunblaðið - 31.03.2006, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 31. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞEGAR Hotel Nacional de Cuba
í Havana var reist árið 1930 af
bandarísku mafíunni í tíð Batista
stóð hin káta og spillta spilavíta-
menning í miklum blóma á Kúbu.
Og enn í dag svífur saknaðarfullt
andrúm þessarar vafasömu menn-
ingararfleifðar yfir vötnum í landi
sósíalismans.
Önnur arfleifð í þjóðfélagi hinnar
47 ára gömlu byltingar Fidels
Castros er auðvitað framleiðsla
hinna frægu Kúbuvindla sem er
þekktasta vörumerkið að romminu
Havana Club slepptu. Það felst í því
viss kaldhæðni örlaganna að sósíal-
isminn framleiði með stolti eitt
helzta drottnunartákn kapítalism-
ans: Hinn digra Cohiba-vindil sem
Winston Churchill
gerði heimsfrægan.
Ríkmannlegur glæsi-
arkitektúr einkennir
hverja einustu húsa-
röð Havanaborgar.
Þetta umhverfi
hæfði auðugustu
broddborgurum og
nýlenduherrum Kar-
íbahafsins á sinni tíð.
En nú kallast súlum
skreyttar en sót-
svartar og flagnaðar
glamúrvillur á við
gauðskítuga hunds-
rakka götunnar. Þeir emja af hungri
á sætfýlulyktandi strætum Havana
og gætu verið ný táknmynd kúb-
önsku þjóðarinnar.
Því Kúba er land þversagna og
andstæðna. En líka mikillar ástar
og mikillar gleði, dans og tónlistar.
Það er raunar svo mikil ást í þessu
landi að það þarf að selja eitthvað af
henni til að koma henni út.
En það sem blasir skýrast við
vegfarendum er samt ekki ofgnótt
tónlistar, salsa, romms eða vindla,
heldur lögreglan, sem er alls staðar.
Ríki hinna hugrökku og frjálsu í
norðri hefur verið þekkt fyrir
sterka nærveru laganna varða í
borgum og bæjum. En þótt kapítal-
isminn þurfi margs að gæta þarf
sósíalisminn að gæta alls. Þar lýtur
allt stjórn ríkisins, ríkið á allt, má
allt og er allsstaðar í formi þéttrið-
ins nets lögreglu sem sér (næstum)
allt og heyrir (næstum) allt. Net
lögreglu á Kúbu er svo þétt að í
borgum og bæjum landsins er það
aldrei svo að einn lögreglumaður
sjái ekki annan. Og auk hennar er
sagt að áttundi hver íbúi sé njósnari
sem njósnar um nágranna, fjöl-
skyldu, vini, félaga. Alls staðar eru
hendur og augu Castros.
Che Guevara vildi
þurrka út metorðagirnd-
ina úr mannlífinu og
kenna glaða nægjusemi.
Og Castro lét það eftir
honum. Afraksturinn eft-
ir tæpa hálfa öld er fólk
sem kann afskaplega vel
þá list að vera til og fell-
ur sjaldan í þá gryfju
okkar Vesturlandabúa að
flækja tilveruna um of.
En löngunin til að
finna hæfileikum sínum
viðnám er manneskjunni
í blóð borin – löngun til
að taka nýtt skref í nýja átt og
stefna lengra og hærra – eða til
baka. Hana er hægt að bæla í hálfa
öld en eðli mannsins verður ekki
breytt með handafli. Og þegar
kreppir að og fólk á ekki fyrir mat
og Castro skaffar engar aukatekjur
breytist allt hagkerfið í moldvörpu
og fer neðanjarðar. Þess vegna eru
þrjú hagkerfi á Kúbu. Convertible
Pesos komu í stað dollara og eru
fyrir flokkselítuna og ferðamenn
sem fá þessa Matadorpeninga strax
í upphafi leiks á flugvellinum við
komuna til paradísar Castros. Í
moldvörpuhagkerfinu selja menn
hvað sem er fyrir þá. En fólkið fær
launin sín greidd í Kúbupesóum.
Jafngildi á bilinu 6 til 20 Conver-
tible Pesos á mánuði (500–1.600
krónur). Þess vegna eru útlending-
arnir kóngar í hinu sósíalíska lista-
verki. Tómatsósan í túristabúðum
kostar vikulaun. Tíu litlir dósabjór-
ar tveggja vikna laun. Klósettpappír
vikulaun. Mánaðarlaunin tíu bjórar,
tómatsósa og klósettpappír. Upp á
íslenzka vísu væri það kannski
hundrað þúsund fyrir tíu bjórdósir,
tuttugu þúsund fyrir tómatsósu og
þrjátíu þúsund fyrir klósettpappír.
Bylting Fidels Castros og félaga
fyllir 47 ár í ár og sjálfur verður
gamli maðurinn áttræður í ágúst.
Hvernig skyldi ástandið á Íslandi
vera í dag ef Davíð Oddsson hefði
verið einvaldur og við völd sam-
fleytt í 47 ár í stað 13? Þeirri spurn-
ingu skal ósvarað hér. En hitt er
víst að á meðan gleðin er óðum að
hverfa á Vesturlöndum lifir hún
góðu lífi á Kúbu. Svo mikill auður af
glaðværð er afrek í sjálfu sér.
Í dag er kannski verst með vissa
manngerð sem blómstrar í þessu
umhverfi kúgunar. Sósíalisminn
virðist smám saman verða að helvíti
embættismannanna og uppljóstr-
aranna. Þessarar „sínísku“ mann-
gerðar sem elskar að kúga aðra og
hlaða undir sjálfa sig og sogast í öll
opinber kerfi og eyðileggur þau inn-
an frá. Meira að segja í lýðræð-
islöndum er þessi manngerð hættu-
legri en spænska veikin.
Eins og öll alsósíalísk lönd er
Kúba því paradís kaldrifjaðra emb-
ættismanna sem nærast á því að
kúga fólkið sem byltingin átti að
þjóna. Hæfileikalítil fangavarða-
manngerð stal byltingunni og
blómstrar í þeirri iðju að auðmýkja
heilt píanó mannlegs fjölbreytileika,
skapandi hæfileikafólk og gagnrýna
hugsuði. Það er þetta sem er og
verður sorglegasta niðurstaða sósí-
alismans.
Og enginn veit hvað gerist eftir
daga Castros. Því þótt ástandið sé
erfitt í dag gætu allar breytingar
verið úr öskunni í eldinn fyrir
stærstan hluta íbúanna. Kapítalism-
inn er jú tvíeggjað sverð. Á meðan
bíða ósýnilegar sálir þess á Hotel
Nacional de Cuba að byltingin gef-
ist loks upp og hjól rúllettunnar geti
farið að snúast á ný.
Ekki gráta fyrir
mig, Fidel Castro
Ragnar Halldórsson reifar sögu
Kúbu í tíð Fidels Castros ’Það er þetta sem er ogverður sorglegasta nið-
urstaða sósíalismans.‘ Ragnar
Halldórsson
Höfundur er kvikmyndagerð-
armaður.
ÞAÐ HEFUR verið átakanlegt að
fylgjast með því í fjölmiðlum und-
anfarna daga hvernig Jóhannes í
Hagkaup kenndur við Bónus hefur
vælt undan því að háttsemi hans og
annarra forsvarsmanna Baugs eða
Bónushringsins hafi verið til rann-
sóknar hjá Rannsóknarlögreglu rík-
isins og að þeir hafi verið sóttir til
saka fyrir meint lög-
brot. Jóhannes sakar
yfirmenn rannsókn-
arlögreglunnar um
annarlegar hvatir og
talar eins og verið sé
að ásaka alla 2.500
starfsmenn Bónus-
hringsins þó að ein-
göngu sé verið að
ákæra æðstu yfirmenn
og endurskoðendur
þessa stóra einka Sam-
bands fyrir spillingu af
ýmsum toga. Bónus-
menn hafa sennilega
eytt tugum milljóna
króna í það að reyna að koma í veg
fyrir að málið færi til efnismeðferðar
fyrir dómi. Ég verð að segja að mér
þykir það mjög grunsamlegt hvað
Bónusmenn leggja mikla áherslu á
að hindra það að dæmt verði um efni
málsins. Þó að dómur falli er alls
ekki víst að það takist að sanna sekt
þeirra. Nýlegur dómur héraðsdóms
er til vitnis um það. Eftir að hann
féll sagði Jón Ásgeir sem nú er höf-
uðpaur þeirra gulu Bónusmanna að
hann hefði trú á dómskerfinu. Í
fyrra sagðist hann hafa trú á héraðs-
dómi en væri ekki viss um Hæsta-
rétt. Hvað hefur breyst? Hefur gulu
hendinni verið beitt? Fyrir þremur
árum var upplýst að ákveðnir menn
hefðu kannað hvort möguleiki væri á
því að múta forsætisráðherra Ís-
lands. Það á vonandi ekki við í þessu
sambandi en ég hef meira en óljósan
grun um að fleiri en fyrrverandi for-
sætisráðherra hafi orðið fyrir svip-
aðri reynslu.
Sem borgari þessa lands hlýt ég
að ætlast til þess að lögregla og aðr-
ar eftirlitsstofnanir rannsaki það ef
grunur vaknar um verulegt misferli
þó að rannsóknin kosti mikla pen-
inga og þótt í hlut eigi voldugustu fá-
keppnifurstar landsins.
Þeir Bónusfeðgar hafa sagt að
enginn hluthafi í Baugi hefði kvartað
yfir því að hafa verið hlunnfarinn.
Þessi grein mín er viðbrögð við því.
Ég átti 200.000 króna hlut í Baugi í
nokkra mánuði á árunum 2002 til
2003. Verðmæti hlutarins var á þeim
tíma nálægt 2 m.kr. Því miður var
eignarhaldstíminn styttri en til stóð
því að gróðapungarnir
tóku fyrirtækið af
hlutabréfamarkaði
þegar fyrir lá að gengi
bréfanna myndi hækka
verulega á næstu mán-
uðum og misserum.
Það voru því þeir sjálf-
ir sem græddu en ekki
almennir hluthafar.
Forsvarsmenn Baugs
eru m.a. ákærðir fyrir
að hafa látið færa
einkaneyslu til gjalda
hjá fyrirtækinu og að
hafa fengið mörg
hundruð milljónir
króna að láni hjá því mánuðum og
misserum saman til þess að geta
m.a. keypt hlutabréf í Baugi á gjaf-
verði. Ég geri þá kröfu til setts rík-
issaksóknara að hann ákæri og áfrýi
til æðsta dómstigs öllum þeim máls-
liðum þar sem hann telur Bónus-
menn seka.
Ég var sannfærður um að ég væri
að gera kaup lífs míns þegar ég
keypti hlutinn í Baugi á þessu lága
verði. Eftir að hafa kynnst verslun
vissi ég ekki um neitt fyrirtæki í
matvöruverslun á Íslandi þar sem
meiri munur er á innkaupsverði og
útsöluverði auk þess sem vel er
haldið utan um starfsmannamál.
Matvörukaupmenn fjárfesta heldur
ekki fyrir milljarða innanlands og
erlendis nema leggja vel á vöruna.
Það er alkunna að auðhringurinn
sem samanstendur m.a. af Aðföng-
um, Hagkaupum, 10-11 og Bónus er
með meira en 50% markaðshlutdeild
í matvöru og hefur óspart beitt afli
sínu við innkaup. Það er líklega
minna þekkt, hvernig hann hagar
sér gagnvart litlum fyrirtækjum
sem reyna að bjóða gott verð. Þá er
ég að tala um áhrif auðhringsins á
heildsöluverð til litlu fyrirtækjanna
og hvaða afslætti þau fá. Ýmsir hafa
sagt mér frá reynslu sinni af því. Ég
var sjálfur að basla í nokkur ár með
bókabúð og reyndi að bjóða bæk-
urnar á betra verði en keppinaut-
arnir. Í verðkönnun í Morgun-
blaðinu fáum vikum fyrir ein jólin
var búðin mín með 14 titla af 50 á
betra verði en Bónus. Þá kvartaði
auðhringurinn við tvö af stærstu for-
lögunum. Eftir það missti litla búðin
mín jólaafsláttinn hjá öðru forlag-
inu. Tilviljun? Gula höndin?
Fyrir fáum árum stóð kaupmann-
inum á horninu til boða að kaupa
ákveðna tegund ársíðabundinnar
matvöru með 5% afslætti. Stórmark-
aður nokkur fékk sömu vöru með
30% afslætti. Hvað skyldi auðhring-
urinn hafa fengið mikinn afslátt,
kannski 40–50%? Léttur útreikn-
ingur sýnir að hann gat selt sína
vöru með nálægt 100% álagningu en
samt verið með betra verð en smá-
kaupmaðurinn sem lagði 30% á.
Það er í mínum huga lítilmótlegt
að státa af því að bjóða vörur á lágu
verði í Bónus sem er bara einn angi
auðhringsins en minnast aldrei á að
þeir reka líka Hagkaup og 10-11 þar
sem háa verðið er, sbr. margar
verðkannanir, vitandi hvaða ofurafli
er beitt gagnvart birgjum og keppi-
nautum. Ég býst við því að margt
fólk mundi hætta að versla við svona
menn ef það vissi allan sannleikann
um viðskiptahættina. Sennilega
verður það seint sem hann kemur
allur fram í dagsljósið. Margir
þeirra sem hafa rætt við mig þora
ekki að segja frá reynslu sinni op-
inberlega. Svo lítur það ekki vel út
fyrir menn sem eru í viðskiptum að
væla undan því sem almenningur
heldur að sé heiðarleg samkeppni.
Gula höndin
Guðjón Smári Agnarsson
fjallar um Baug og viðskipti sín
við fyrirtækið
’Ég býst við því aðmargt fólk mundi hætta
að versla við svona menn
ef það vissi allan sann-
leikann um viðskipta-
hættina.‘
Guðjón Smári
Agnarsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Bílgreinasambandið
Aðalfundur BGS verður haldinn á
Hótel Loftleiðum laugardaginn 1. apríl nk.
Kl. 09.00 Fundarsetning: Erna Gísladóttir formaður BGS
Ávarp: Árni Mathiesen, fjármálaráðherra
Kl. 09:30-10:00 Erindi: Þór Tómasson hjá Umhverfisstofnun
„Minni mengun frá bensín og díselbílum,
Euro IV, V, VI, VII“.
Kl. 10:00-10:30 Aðalfundur. Dagskrá:
Venjuleg aðalfundarstörf.
Kl. 10:30-10:45 Kaffihlé.
Kl. 10:45-12:30 Sérgreinafundir:
Verkstæðafundur
1. Staðlar BGS - viðurkennd verkstæði.
a) Kynning og lýsing á stöðlum BGS
og gæðakerfi.
b) Staða verkstæða miðað við kröfur
og staðla og gæðakerfis.
Fulltrúar pilotverkstæða.
2. Staða og viðurkenning verkstæðis í ljósi
Evrópureglna og krafna framleiðenda.
3. Þróun verkstæða, tækninýjungar og menntun
bíliðnamanna.
4. Stefna menntamálayfirvalda í menntun
bíliðnamanna -
Staða BHS.
Bílamálarar og bifreiðasmiðir
1. Cabas - Ný útgáfa - Helstu breytingar
í einingum og plasti.
2. Helstu verkefni réttingar- og málningarnefndar.
3. Umfjöllun innan BGS um málefni verkstæða
og tryggingafélaga.
4. Námskeið og fræðsla í réttingu og málningu.
5. Vottun BGS - Endurskoðun, eftirlit. - Kröfur
framleiðenda.
6. Burðarvirkisnámskeið - Reglur - Mælingar -
Tjónabílar.
Bifreiðainnflytjendur
1. Varahlutaupplýsingar í Cabas -
Uppsögn samnings við SÍT.
2. Bifreiðainnflutningur - Þróun - Horfur.
3. Áhrif aukinna krafna í umhverfismálum
á bílgreinina.
4. Vörugjöld og gjöld á bílgreinina í heild -
Stefna stjórnvalda.
5. Bíló - Endurbætur - Þróun - Raunverð.
6. Upplýsingar úr ökutækjaskrá -
Vefþjónusta - bgs.is
Smurstöðvar
1. Olíufélög - Breytingar í rekstrarumhverfi -
Staða smurstöðva.
2. Staðlar BGS/Viðurkenning smurstöðva.
3. Upplýsingar um verkstæði/Smurstöðvar
á bgs.is.
4. Menntun - Tækniupplýsingar - Kröfur.
Varahlutasalar
1. Varahlutaupplýsingar í Cabas kerfinu -
Uppsögn samnings við SÍT.
2. Varahlutapantanir - Fyrirkomulag -
Upplýsingar - Þróun.
3. Vörugjöld á varahluti.
4. Menntun og upplýsingar fyrir þá sem starfa
í varahlutum.
Stjórn BGS.
Erna
Gísladóttir
Árni Mathiesen,
fjármálaráðherra
Þór Tómasson
Umhverfisstofnun