Morgunblaðið - 31.03.2006, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. MARS 2006 51
SÉRA Jón Steingrímsson eld-
klerkur var glöggur athugandi og
hleypidómalaus raunsæismaður að
mati Sigurðar Steinþórssonar
jarðfræðings sem er einn fyrirles-
ara á málþingi um sr. Jón og
Skaftáreldana sem haldið verður í
Öskju við Sturlugötu á sunnudag-
inn kl. 13–17. Að málþinginu
standa Kirkjubæjarstofa, Guð-
fræðistofnun, Jarðvísindastofnun
og Sagnfræðistofnun Háskóla Ís-
lands ásamt Vísindafélagi Íslend-
inga.
Aðrir fyrirlesarar eru Einar
Sigurbjörnsson, prófessor í guð-
fræði, Þorvaldur Þórðarson, vís-
indamaður hjá Öskju, Guðmundur
Hálfdánarson og Sveinbjörn
Rafnsson, prófessorar í sagnfræði,
og Örn Bjarnason sem fjallar um
sr. Jón í tengslum við líkn og
lækningar.
Að sögn Steinþórs bera lýsingar
sr. Jóns í hinu fræga Eldriti hans
vott um að hann hafi verið laus við
allar grillur sem fræðimenn þess
tíma gerðu sér um eldgos. „Af lýs-
ingum hans má dæma að gos-
sprungurnar hafi opnast fyrst
vestast, síðan til austurs og endað
loks í Grímsvatnagosi 1784,“ segir
Steinþór.
„Síðan lýsir hann hraunrennsl-
inu, t.d. hvernig hraunið fer undir
jarðveg og eldra hraun áður en
það kemur aftur upp annars-
staðar. Hann lýsir jafnframt
þykknun hraunbráðar og í seinni
tíð hefur það verið talið einkenn-
andi fyrir hraun af þessari gerð.
Lýsingar hans á hraunrennslinu
frá degi til dags eru svo nákvæm-
ar að unnt er að kortleggja það.“
Sýn sr. Jóns á eldgosið telur
Steinþór mjög merkilega því að
hann leit á hamfarirnar sem alger-
lega náttúrulegt fyrirbæri, en þó
undir stjórn almættisins. „Hann
gerði líka mjög merkilega athugun
sem fólst í því að gera tilraun á
því hvort hraunið gæti brætt upp
gamalt berg enda óttuðust menn
möguleikann á því. Hann komst að
því að svo var ekki og notaði nið-
urstöðurnar til að hughreysta
sóknarbörnin.“
Steinþór segir ennfremur að sr.
Jón hafi ekki litið svo á að hin
fræga Eldmessa hans hafi stöðvað
hraunrennslið, heldur hafi klerkur
talið Guð hafa verið þar að verki.
„Hann talar um það að Guð hafi
sent „eldstraff“ yfir V-Skaftafells-
sýslu vegna synda mannanna og
þeir fyrstu sem hröktust reyndar í
burtu voru tveir karlmenn sem
greinilega voru hommar og höfðu
komið sér fyrir í Geirlandsseli
uppi á heiði,“ segir Steinþór.
Um þetta segir í Eldritinu að
guð hafi best vitað tilgang mann-
anna og drifið „þessa samlags-
bræður með þessum loga þaðan í
burtu, fyrst allra úr þessu plássi.“
Málþing um séra Jón Steingrímsson og Skaftárelda
Var glöggur og hleypi-
dómalaus raunsæismaður
Ferðamenn í Eldhrauni sem rann í Skaftáreldum á dögum séra Jóns.
ÖRLYGUR Hálfdánarson bóka-
útgefandi var heiðraður á aðal-
fundi Ferðafélags Íslands 23.
mars sl. Honum var afhent Pálsv-
arðan en varðan er viðurkenning
sem veitt er til minningar um Pál
Jónsson bókavörð. Páll var af-
burða ljósmyndari, einkum hvað
varðaði myndefni í náttúru og
landslagi Íslands. Hann var rit-
stjóri árbókar FÍ um árabil og
lagði félaginu til fjölda ljósmynda
sem skreyttu árbækurnar.
Örlygur hefur um 45 ára skeið
verið mikilvirkur bókaútgefandi
þar sem hvað mest áhersla hefur
verið lögð á sögu og sérkenni
landsins, leiðsögubækur, bækur
um íslenska þjóðhætti, orðabæk-
ur og alfræðiorðabækur. Í þess-
um bókum dró hann fram og not-
aði slík kynstur af ljósmyndum,
málverkum og teikningum að
skiptir tugum þúsunda. Á þessu
sviði nægir að nefna bækurnar
Landið þitt – Ísland, Ferðabók
Eggerts og Bjarna, Íslandsbækur
Stanleys, Gaimards, Daniels
Bruuns og Collingwoods og nú
síðast í árslok 2003 kom út hið
mikla þriggja binda verk á sviði
þjóðfræða, Úr torfbæjum inn í
tækniöld.
Örlygur hefur alla tíð tekið
virkan þátt í gerð bóka sinna,
ákveðið þeim form og útlit og val-
ið myndefni. Hann hefur alla tíð
safnað myndum og telja mynda-
söfn hans um 30 þúsund myndir.
Þar á meðal eru allar myndir Páls
heitins Jónssonar, um 10 þúsund
eintök, sem hann arfleiddi Örlyg
að. Ferðafélag Íslands telur að
Örlygur sé frumkvöðull í útgáfu
fróðleiks um land, náttúru, sögu
og ferðaslóðir og jafnframt að
varðveita og birta Íslendingum
ómetanlegan menningararf.
Morgunblaðið/Ómar
Ólafur Örn Haraldsson, forseti Ferðafélags Íslands, afhendir Örlygi
Pálsvörðuna í viðurkenningarskyni fyrir útgáfustörf hans.
Örlygur Hálfdánar-
son fékk Pálsvörðuna
HIN árlega vorhátíð KFUM og
KFUK verður haldin með pomp og
prakt á morgun, 1. apríl, í höfuð-
stöðvum KFUM og KFUK að Holta-
vegi 28, kl. 12.00–16.00.
Hátíðin er fyrir alla fjölskylduna
og með henni hefst formleg skráning
í sumarbúðir KFUM og KFUK sum-
arið 2006.
Jónsi í svörtum fötum, Lalli töfra-
maður og ríflega 300 þátttakendur
úr starfi KFUM og KFUK munu
koma fram á vorhátíðinni.
Vinsælustu dvalarflokkarnir fyll-
ast venjulega á fyrsta klukkutíman-
um
Í fyrra dvöldust 2.473 börn í sum-
arbúðum KFUM og KFUK. Það var
tæplega 30% aukning frá árinu áður.
Búist er við enn fleiri börnum í ár og
stefnt er að meti í sumarbúðaskrán-
ingu. Í boði eru 50 dvalarflokkar í
fimm ólíkum sumarbúðum, tveir sér-
stakir feðgaflokkar og tvær sérstak-
ar mæðgnahelgar.
Í sumarbúðunum dvelja börn og
unglingar á aldrinum 6-17 ára í ald-
ursskiptum hópum. Flestir dvalar-
flokkarnir eru í viku en fyrir yngstu
aldurshópana hefur nú verið tekin
upp sú nýbreytni að bjóða fjögurra
daga flokka.
Metþátttaka hjá
KFUM og K
MÁLÞING um náttúrufræði-
menntun verður haldið í dag,
föstudag, og á morgun, laugardag-
inn 1. apríl, í húsakynnum Kenn-
araháskóla Íslands. Þingið er helg-
að minningu Ólafs Guðmundssonar
náttúrufræðikennara og er meg-
intilgangur þess að efla náttúru-
fræðikennslu í skólum. Málþingið
hefst kl. 13 í dag og lýkur með
pallborðsumræðum og veitingum
síðdegis á laugardag.
Málþingið er samstarfsverkefni
eftirtalinna aðila: Félags raun-
greinakennara, Félags náttúru-
fræðikennara á grunnskólastigi,
Kennaraháskóla Íslands, Rann-
sóknarhóps um náttúrufræði-
menntun við KHÍ, Háskóla Íslands
og Samtaka líffræðikennara.
Málþing um nátt-
úrufræðimenntun
FORNBÓKABÚÐIN Bókin á
Klapparstíg opnar í dag, föstudag,
bókamarkað í markaðshúsi á Hverf-
isgötu 34 í Reykjavík, þar sem áður
var innrömmunarverkstæðið
Rammalistinn. Þar verða næstu vik-
ur og mánuði seldar tugþúsundir ís-
lenzkra og erlendra bóka á verði frá
100–300 kr. stykkið.
Þar verður boðið upp á þúsundir
íslenzkra ævisagna og líka ævisögur
erlendra frægðarmanna á íslenzku,
mikinn fjölda fræðirita í íslenzkri og
erlendri sögu, norrænum fræðum,
trúmálrit, spíritisma og guðspeki og
heimspeki, íslenzka héraðasögu,
þjóðlegan fróðleik og þjóðsögur, ís-
lenzk ljóð og skáldverk eftir yngri og
eldri höfundana, þýddar skáldsögur
eftir heimsþekkta höfunda og fjölda
afþreyingarbókmennta á ástar- og
spennubókasviðinu, einnig mörg
þúsund erlendar bækur í öllum efn-
isflokkum, auk vasabrotsbóka fyrir
lestrarhestana.
Markaðurinn hefst kl. 13 og verð-
ur opinn daglega á virkum dögum kl.
13–18. Einnig á laugardögum.
Bókin opnar
markaðshús
ÍSLANDSMÓT grunnskólasveita í
skák 2006 fer fram dagana 1. og 2.
apríl, í húsnæði Taflfélags Reykja-
víkur, Faxafeni 12, Reykjavík, og
hefst kl. 13, báða dagana. Tefldar
verða níu umferðir og umhugsunar-
tími er 20 mínútur á skák fyrir hvern
keppanda. Keppt er í fjögurra
manna sveitum (auk varamanna).
Sigurvegari í þessari keppni mun
öðlast rétt til að tefla í Norðurlanda-
móti grunnskólasveita, sem haldið
verður á Íslandi í haust. Nánari upp-
lýsingar eru veittar á skrifstofu
Skáksambands Íslands alla virka
daga kl. 10–13 í síma 568 9141.
Skráning fer fram í sama síma og í
tölvupósti: siks@simnet.is.
Íslandsmót grunn-
skólasveita í skák
ÍSLANDSMÓT kaffibarþjóna verð-
ur haldið í 7. sinn á sýningunni
Matur 2006 í Fífunni um helgina.
Undanúrslit verða í dag, föstudag
og á morgun, laugardag þar sem 23
kaffibarþjónar munu spreyta sig. 6
komast í úrslit sem verða haldin á
sunnudag. Þar verður Íslandsmeist-
ari kaffibarþjóna fundinn og mun
hann keppa fyrir Íslands hönd á
Heimsmeistaramóti kaffibarþjóna í
Bern í Sviss 18. til 21. maí. Keppnin
hefst kl. 13 í dag og á morgun laug-
ardag. Úrslitin á sunnudag hefjast
kl. 14.
Íslandsmót
kaffibarþjóna
FÉLAG um átjándu aldar fræði
heldur málþing í fyrirlestrasal
Þjóðarbókhlöðu á 2. hæð, á morg-
un, laugardaginn 1. apríl. Yfir-
skrift málþingsins er: Íslensk
raunvísindi á upplýsingaröld. Mál-
þingið hefst kl. 13.30 og lýkur um
kl. 16.30.
Erindi halda: Einar H. Guð-
mundsson, prófessor í stjarneðl-
isfræði, Sigurður Steinþórsson,
prófessor í jarðfræði, Kristín
Bjarnadóttir, lektor í stærðfræði-
menntun, og Þorvaldur Þórðarson,
eldfjallafræðingur, kennari við Ed-
inborgarháskóla. Fundarstjóri
verður Ingi Sigurðsson, prófessor í
sagnfræði.
Raunvísindi á
upplýsingaröld
VINSTRIHREYFINGIN – grænt
framboð opnar á morgun, laugar-
daginn 1. apríl kl. 16, kosningamið-
stöðvar vegna komandi sveitar-
stjórnarkosninga á þremur stöðum:
Akureyri – Hafnarstræti 98
Kópavogi – Hamraborg 1, 4. hæð
Reykjavík – Suðurgötu 3
Boðið verður upp á veitingar,
skemmtiatriði og rætt verður um
baráttumál VG í komandi sveitar-
stjórnarkosningum.
VG opnar kosn-
ingamiðstöðvar
LISTI Framsóknarflokksins fyrir komandi sveitarstjórnarkosningar í Ölf-
usi var samþykktur með öllum atkvæðum á félagsfundi, 28. mars sl.
Listann skipa:
1. Páll Stefánsson dýralæknir
2. Ásgeir Ingvi Jónsson fiskiðnaðarmaður
3. Henný Björg Hafsteinsdóttir verkstjóri
4. Jón Ingi Jónsson framleiðslustjóri
5. Valgerður Guðmundsdóttir skrifstofustjóri
6. Anna Björg Níelsdóttir skrifstofustjóri
7. Hákon Hjartarson framleiðslustjóri
8. Sigrún Huld Pálmarsdóttir
9. Oddfreyja H Oddfreysdóttir
10. Dagný Erlendsdóttir aðstoðarleikskólastjóri
11. Ólafur Hafsteinn Einarsson bóndi
12. Charlotte Clausen bóndi
13. Sigurður Garðarsson verksmiðjustjóri
14. Þorleifur Björgvinsson framkvæmdastjóri
Listi Framsóknarflokksins í Ölfusi
UM þessar mundir eru 75 ár frá því
að fluglínutæki voru fyrst notuð til
björgunar hér á landi. Fljótlega eft-
ir stofnun Slysavarnafélags Íslands
árið 1928 var hafist handa við
stofnun slysavarnadeilda og björg-
unarsveita víða um land og voru
fluglínutækin fyrstu eiginlegu
björgunartæki margra þeirra.
Fluglínutæki er búnaður til bjargar
mönnum úr strönduðum skipum og
kom fyrst fram á sjónarsviðið í
Bretlandi í kringum 1850 í þeirri
mynd sem við þekkjum í dag.
Aðfaranótt 24. mars 1931 strand-
aði franski síðutogarinn Cap Fag-
net á Hraunsfjörum austan Grinda-
víkur. Um borð var 38 manna
áhöfn. Slæmt veður var þegar tog-
arinn strandaði og ljóst að ekki
væri unnt að yfirgefa skipið á
björgunarbátum togarans. Slysa-
varnadeildin Þorbjörn í Grindavík,
sem stofnuð hafði verið tæpum
fimm mánuðum áður, brá skjótt við
og tókst að bjarga allri áhöfn togar-
ans með hinum nýja björgunarbún-
aði. Björgunin markaði ákveðin
tímamót og færði mönnum heim
sannindi þess hversu öflug björg-
unartæki fluglínutækin voru og
flýtti mjög fyrir útbreiðslu þeirra.
Alls eiga vel á þriðja þúsund ís-
lenskir og erlendir sjómenn flug-
línutækjunum og björgunarsveitum
á Íslandi líf sitt að launa.
Síðast voru fluglínutæki notuð
við björgun þegar línuskipið Núpur
BA strandaði við Patreksfjörð í
nóvember 2001. Björgunarsveit-
irnar Blakkur og Tálkni björguðu
þá 14 manna áhöfn skipsins. Á síð-
ustu árum hefur skipsströndum
fækkað mikið, sem betur fer, og
fluglínutækin því sjaldnar notuð við
björgun. Þá hafa þyrlur og björg-
unarskip komið oftar að björgun úr
strönduðum skipum og bátum,
enda öflug björgunartæki.
75 ár frá því flug-
línutæki var notað