Morgunblaðið - 14.12.2006, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Við viljum leggja okkar af mörkum til samfélagsins og
höfum í því skyni stofnað sérstakan sjóð, sem hlotið
hefur nafnið Samfélagssjóður Alcan.
Sjóðnum er ætlað að styrkja metnaðarfull verkefni á
ýmsum sviðum sem endurspegla gildi Alcan og falla
undir eftirfarandi málaflokka:
Heilsa og hreyfing, öryggismál, umhverfismál,
menntamál og menningarmál.
Úthlutað er úr sjóðnum tvisvar á ári og nú auglýsum
við eftir umsóknum.
Nánari upplýsingar um reglur sjóðsins, ásamt
umsóknareyðublöðum, er að finna á www.alcan.is.
Umsóknarfrestur um styrki
úr Samfélagssjóði Alcan
rennur út 20. desember.
– Hugvit, tækniþekking og framfarir á Íslandi í 40 ár
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA

SAMGÖNGUMÁL eru mjög til
umræðu þessar vikurnar og kem-
ur ekki til af góðu. Menn knýja á
um úrbætur til að greiða fyrir
bílaumferð og gera hana öruggari,
síðast með tugþúsundum undir-
skrifta fólks á Suðurlandi um
tveggja akreina veg frá Selfossi til
Reykjavíkur. Eftirspurnin eftir
jarðgöngum er líka mikil og vax-
andi, ekki aðeins út um dreifðar
byggðir heldur einnig á höf-
uðborgarsvæðinu. Samgöngu-
ráðherra hefur undanfarið vafist
tunga um tönn vegna krafna sem
á honum dynja og lái honum hver
sem vill. Um allt land sjá menn
þörf fyrir miklar úrbætur í vega-
málum eins og Steingrímur J. Sig-
fússon minnti rækilega á í þing-
umræðu á dögunum og þá er líka
jafngott að menn séu reiðubúnir
að leggja til fjármagn í þessu
skyni og slá af öðrum fjárfrekum
kröfum í staðinn.
Þrýstingur á úrbætur
hefur m.a. magnast
við stóraukna umferð
þungaflutningabíla í
kjölfar ákvarðana
stjórnvalda um að
leggja niður strand-
flutninga. Jafnframt
fer bílaflotinn ört
stækkandi með ári
hverju og þeim fjölgar
ört sem aka langar
leiðir til og frá vinnu-
stað. Óábyrg hegðun
fjölda ökuþóra í um-
ferðinni á líka stóran þátt í um-
ferðarslysum þótt vissulega skipti
vegakerfið og veðurfarslegar að-
stæður oft sköpum þegar illa fer.
Mengunin frá umferðinni
Til að knýja sístækkandi bíla-
flota notum við jarðefnaeldsneyti
og ekki eru horfur á að á því verði
teljandi breyting næsta áratug og
líklega lengur. Losun gróðurhúsa-
lofts frá vega-
samgöngum nam
18% heildar-
útstreymis hérlendis
árið 2004, litlu minna
en frá fiskiskipaflot-
anum. Við þetta bæt-
ist margháttuð önnur
mengun svo sem
PAH- og NOx-efna
auk gífurlegrar svif-
ryksmengunar sem
segir til sín í sívax-
andi mæli á höf-
uðborgarsvæðinu.
Verkefni Íslendinga
sem og annarra velmegandi þjóða
verður á næstunni og fram eftir
öldinni að skera rækilega niður
losun gróðurhúsalofts. Stöðvun
frekari stóriðju er nærtækt við-
fangsefni í þessu sambandi en aðr-
ir helstu mengunarvaldar verða að
leggja sitt af mörkum, samgöngur
á landi og í lofti ekki síður en aðr-
ir. Til að draga úr losun gróð-
urhúsalofts mun þurfa að beita
margvíslegum aðferðum, sem
meðal annars munu þyngja út-
gjöld bifreiðaeigenda er fram líða
stundir. Því til viðbótar eru horf-
ur á að eldsneytisverð fari hækk-
andi á næstu árum og þarf ekki
mikið að gerast á sviði heimsmála
svo að til verðsprengingar komi.
Raflestir sem hluti af lausn?
Horft hefur verið til annars og
betra eldsneytis í umhverfislegu
tilliti svo sem vetnis eða met-
anóls. Sjálfsagt er að þróa slíka
kosti og meta raunsætt sem fram-
lag til úrbóta. En það eru fleiri
möguleikar sem furðu lítið hafa
verið í umræðu hérlendis til að
nýta innlenda orku í samgöngum
og á ég þar við raflestir eða járn-
brautir af ýmsum gerðum. Mér er
kunnugt um að slíkir kostir hafa
á liðinni tíð verið reiknaðir út í
hafsauga en niðurstaða sem feng-
in var fyrir áratug þarf ekki að
verða hin sama nú eða eftir 10–15
ár. Ég tel því ástæðu til að farið
verði vandlega yfir þetta dæmi í
tengslum við þá umræðu sem nú
stendur yfir og þær nýju að-
stæður sem blasa við, m.a. þörf-
inni á að draga róttækt úr losun
gróðurhúsalofts hérlendis sem lið
í að uppfylla alþjóðlegar skuld-
bindingar.
Aðlaðandi samgöngumáti
Íslendingar eru margir víðfö-
rulir og þekkja af eigin reynslu
að ferðast með járnbrautum og
sporvögnum erlendis. Sjálfur
kann ég betur við þann ferðamáta
en t.d. að sitja í langferðabílum
eða við streitu undir stýri. Í lest
gefst mönnum kostur á afslöppun
og að horfa á landið líða hjá eða
að sinna hugðarefnum við tölvu,
bóklestur eða spjall við náungann.
Lestarsamgöngur hérlendis hlytu
í fyrstu að koma til skoðunar suð-
vestanlands vegna þéttbýlis og
umferðarþunga. Ég sé fyrir mér
spor fyrir raflestir í þrjár áttir út
frá Reykjavík: Til Keflavík-
urflugvallar, austur á Selfoss og
upp á Akranes. Út frá aðalbraut-
arstöð sem næst höfuðborginni
þyrftu jafnframt að koma góðar
tengingar með almennings-
samgöngum inn í borgina og til
allra helstu þéttbýlisstaða í
grennd, að ógleymdum reiðhjólum
sem þyrftu að verða miklu algeng-
ari í framtíðinni með endurbótum
fyrir hjólreiðafólk.
Tökum raflestir
með í dæmið
Járnbrautir þurfa sitt pláss eins
og akvegir. Því er brýnt ef menn á
annað borð eru opnir fyrir þessum
möguleika í samgöngumálum hér-
lendis á næstu áratugum að gera
ráð fyrir þeim við skipulag og
gerð mannvirkja. Það á bæði við
um vegstæði, brýr og ekki síst
jarðgöng eins og nú eru komin á
dagskrá á Sundaleið og umræða
hafin um ný göng undir Hvalfjörð.
Hér er því ekki spáð að sól einka-
bílsins sé að ganga til viðar en
kannski hillir undir takmörk hans
og óþyrmilegan tilkostnað vegna
bílaumferðar og mengunar á að-
alþéttbýlissvæði landsins þar sem
biðraðirnar lengjast ár frá ári.
Seint verður fundin lausn sem
dugir fyrir sístækkandi bílaflota
hvað sem reynt er með mislægum
gatnamótum eða öðrum viðlíka
kúnstum. Öllum er hollt að við-
urkenna takmörk, einnig bílaeig-
endum, og taka þátt í að leita
nýrra úrræða. Meðal annarra
orða, hvenær fer næsta lest?
Samgöngur, raflestir
og gróðurhúsaáhrif
Hjörleifur Guttormsson
fjallar um samgöngumál
» Lestarsamgöngurhérlendis hlytu í
fyrstu að koma til skoð-
unar suðvestanlands
vegna þéttbýlis og um-
ferðarþunga.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
NEYSLUKANNANIR sýna, að
fræðsla og áróður, sem hefur verið
fyrir aukinni vatnsdrykkju, hefur
haft þau áhrif að vatnsdrykkja
hefur aukist og þrefaldast frá
árinu 1990.
Gosdrykkjaneyzla er þó ennþá
mjög mikil eða 158 lítrar á mann
árið 2003, sem er ólíkt meira en á
hinum Norðurlönd-
unum. Til dæmis til
samanburðar 57 lítr-
ar í Finnlandi.
Piltar á unglings-
árum hér á Íslandi
drekka um 1 lítra á
dag, en stúlkur á
sama aldri ½ lítra.
Fræðsla um bætt-
ar matarvenjur er
áreiðanlega áhrifarík-
asta leiðin til að bæta
heilsufar íbúanna
eins og kom skýrt
fram varðandi tann-
skemmdir Íslendinga, sem drógust
saman á 15 ára tímabili um 75%
á sama tíma og fræðsla og fyr-
irbyggjandi starf Tannvernd-
arráðs jókst.
Sykurneyzla Íslendinga er mikil
og var 49 kg á mann árið 2005,
sem er mun meira en á hinum
Norðurlöndunum og kemur 55%
viðbætts sykurs í fæði ungra pilta
úr gosi og sætum drykkjum.
Með tilliti til tannskemmda eru
sykraðir drykkir mjög skaðlegir,
en ein afleiðing vaxandi gos-
drykkjaneyzlu hér-
lendis er aukin gler-
ungseyðing, sem hefur
færst mjög í vöxt und-
anfarið.
Sælgætisneyzla er
mjög mikil hérlendis
og borðaði hver Ís-
lendingur 18,5 kg árið
2004 eða um 1½ kg í
hverjum mánuði.
Sælgæti er sér-
staklega skaðlegt fái
það að dvelja lengi á
tönnunum. Sá siður er
því afar óheppilegur að hefja
hvern dag á jólaföstunni með því
að fá sér súkkulaði eins og reikn-
að er með á jóladagatölum með
sælgæti.
Slíkt er andstætt öllum reglum
um varnir gegn tannskemmdum.
Þar að auki eru sætindi vanabind-
andi og því heppilegra að hafa
smáleikföng í staðinn fyrir súkku-
laði á dagatölunum.
Tannskemmdir
Magnús R. Gíslason fjallar
um tannskemmdir
og gosdrykkjaneyslu
Magnús R. Gíslason
»Með tilliti til tann-skemmda eru sykr-
aðir drykkir mjög skað-
legir, en ein afleiðing
vaxandi gosdrykkj-
aneyzlu hérlendis er
aukin glerungseyðing,
sem hefur færst mjög í
vöxt undanfarið.
Höfundur er fyrrverandi
yfirtannlæknir.
Fáðu fréttirnar
sendar í símann þinn