Morgunblaðið - 25.10.2007, Síða 34

34 FIMMTUDAGUR 25. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Bernard JohnScudder fæddist
í Kantaraborg í Eng-
landi 29. ágúst 1954.
Hann lést á gjör-
gæsludeild Land-
spítalans við Hring-
braut 15. október
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru Jo-
an Mary Cooke, f.
1926, d. 2005, og
William Frederick
Scudder, f. 1924, d.
1969. Systir Bern-
ards er Marilyn
Elizabeth, f. 1951. Maður hennar er
William John Butler, f. 1953. Dóttir
Marilyn af fyrra hjónabandi er Jo-
Anne, f. 1978. Maður hennar er
Craig Kevin Purchase, f. 1979.
Dóttir þeirra er Lily Juliette, f.
2007.
Árið 1980 hóf Bernard Scudder
sambúð með Sigrúnu Ástríði
Eiríksdóttur, f. 18.11. 1954, dóttur
Jóhönnu Pétursdóttur, f. 1921, og
Eiríks Hreins Finnbogasonar, f.
1922, d. 2006. Bernard og Sigrún
eiga tvær dætur, Hrafnhildi Ýri, f.
þýddi meðal annars Grafarþögn,
Kleifarvatn, Mýrina og Röddina
eftir Arnald Indriðason, Eftirmála
regndropanna og Engla alheimsins
eftir Einar Má Guðmundsson,
Svaninn eftir Guðberg Bergsson,
Fyrirgefningu syndanna eftir Ólaf
Jóhann Ólafsson, Grámosinn glóir
eftir Thor Vilhjálmsson og Brota-
höfuð eftir Þórarin Eldjárn. Hann
þýddi Egils sögu og Grettis sögu og
Völuspá og átti sæti í ritnefnd sem
annaðist útgáfu The Complete Sag-
as of the Icelanders. Hann skrifaði
bókina Iceland: Life and Nature on
a North Atlantic Island (1991) og
þýddi ýmsar bækur um íslenska
listamenn og Ísland. Þá þýddi hann
ljóð eftir fjölmörg íslensk skáld,
allt frá Agli Skallagrímssyni og
Bjarna Gizurarsyni til nútíma-
skálda, Matthíasar Johannessen og
yngri höfunda. Ljóðaþýðingar eftir
Bernard Scudder er m.a. að finna í
Brushstrokes of Blue (1994) Voices
from across the Water (1997) Cold
was that Beauty … (2002) og Fire
& Ice: Nine poets from Scandinavia
and the North (2004). Árið 1996
kom út ljóðabókin Composures
með ljóðum eftir hann.
Útför Bernards verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
6.7. 1983, og Eyrúnu
Hönnu, f. 13.1. 1987.
Sonur Hrafnhildar og
Eiðs Ágústs Egils-
sonar, f. 25.10. 1984,
er Valur Kári, f. 15.5.
2007. Báðar dætur
Bernards og Sigrún-
ar leggja stund á há-
skólanám í Englandi.
Bernard ólst upp í
Kantaraborg og lauk
B.A.-prófi í enskum
bókmenntum frá há-
skólanum í York
1976. Hann kom til Ís-
lands 1977 og lauk prófi í íslensku
fyrir erlenda stúdenta árið 1979.
Bernard kenndi ensku í Náms-
flokkum Reykjavíkur fyrstu árin
eftir að hann lauk námi og starfaði
sem blaðamaður og ritstjóri hjá
Iceland Review um árabil. Árið
1995 stofnaði hann sitt eigið fyr-
irtæki, Orðalag ehf, og rak þýðing-
arþjónustu til dauðadags. Árið
2003 hóf hann störf sem þýðandi
Seðlabanka Íslands.
Eftir Bernard Scudder liggur
fjölbreytt safn þýðinga. Hann
Það hefur verið Íslandi gæfa að
eignast hóp kjörsona og -dætra sem
hafa tekið að sér íslenska menningu,
auðgað hana og útbreitt. Einn þess-
ara var mágur okkar og svili, Bern-
ard Scudder.
23 ára gamall kom Bernard til Ís-
lands knúinn áhuga á íslensku máli
og bókmenntum. Upp frá því varð Ís-
land, íslensk menning og málefni við-
fangsefni hans.
Það var bjart yfir Sigrúnu Ástríði
systur minni og mágkonu þegar hún
kynnti okkur fyrir kærastanum
enska, sem óþarft var að ávarpa á
ensku því þrátt fyrir stutta dvöl var
hann altalandi á íslensku og það án
lýta eða hreims. Svo gott varð vald
Bernards á íslensku máli og orðaforði
breiður að hverjum innfæddum Ís-
lendingi hefði verið sómi að.
En vald Bernards á enskri tungu
var ekki minna. Hans næma tilfinn-
ing fyrir blæbrigðum orða, hugtökum
og orðanotkun beggja tungumála
gerði hann að yfirburðaþýðanda
hvort sem var úr fornu máli eða nýju.
Og hann kom víða við. Viðskiptalífið
naut hæfileika hans, ýmsum forystu-
mönnum okkar skóp hann mælsku og
vandað mál í ræðum á erlendum vett-
vangi og málefni stofnana urðu lif-
andi í enskum þýðingum Bernards.
Mest afrek sín vann hann þó með
þýðingum á íslenskum bókmenntum,
fornum og nýjum. Erfitt er að gera
upp á milli þeirra verka enda eiga
þau hvert sitt mikilvægi og hverju
voru gerð skil með sínum rétta hætti.
Þýðing Egilssögu og kvæða Egils,
Sonatorreks og Höfuðlausnar, hlýtur
þó að teljast með fremstu verkum
Bernards ef ekki fremstu þýðingum
íslenskra bókmennta. Líklega stóð
Bernard styrkustum fótum í ljóða-
þýðingum enda sjálfur skáld, sem
skildi ljóðmálið.
Bernard féll strax vel inn í fjöl-
skyldu okkar enda á svipaðri bylgju-
lengd og flestir sem þar voru fyrir og
höfðu gaman af spjalli um bókmennt-
ir og pólitík. Bernard var jákvæður
að eðlisfari og hafði léttan enskan
húmor. Hann saug í sig íslenskan
veruleika og hafði oft gaman af. Hann
sá hlutina yfirleitt með tvennum
hætti, jákvæðum eða kómískum. Nei-
kvæðni var honum ekki sérlega töm.
En þó að Bernard virtist íslenskari
en margir Íslendingar var hann trúr
uppruna sínum. Hann var ávallt Eng-
lendingur og ræktaði ekki síður með
sér enska menningu en íslenska. Þótt
dagleg viðfangsefni væru íslensk
voru ræturnar enskar. Hann var ís-
lenskur þýðandi en enskt skáld.
Síðustu æviárin brosti hamingjan
við Bernard og fjölskyldu. Dæturnar,
Hrafnhildur og Eyrún, stunda nám
við enska háskóla. Dóttursonurinn
Valur Kári er nýr skólargeisli fjöl-
skyldunnar. Síðustu árin starfaði
Bernard í Seðlabankanum og leið þar
vel í góðum félagsskap. Vikuna fyrir
áfall sitt fóru þau Ástríður í ferð til
Englands, sem meðal annars lá til
æskuslóðanna í Kantaraborg. Þar leit
Bernard í hinsta sinn æskuheimilið
og átti stund í dómkirkjunni frægu.
Heim kom hann sjúkur en lítt grun-
andi um að hann væri helsjúkur. Eft-
ir daglanga vinnu féll hann niður og
þrátt fyrir baráttu sína og starfs-
fólks Landspítalans átti hann ekki
afturkvæmt þaðan.
Það er eftirsjá og söknuður að
Bernard.
Pétur J. Eiríksson og
Erla Sveinsdóttir.
Það var haustið 1978 sem við hóf-
um háskólanám og leigðum herbergi
á Nýja-Garði. Skömmu eftir komuna
þangað veittum við sérstaka athygli
ungum skeggjuðum manni sem var á
sama gangi og við. Hann drakk te,
þegar aðrir drukku kaffi. Þarna var
kominn Breti eða Tjalli eins og hann
kallaði sig oft í gríni. Bernard Scud-
der hét maðurinn, kominn frá Eng-
landi til Íslands að læra íslensku.
Skemmst er frá að segja að það
tókst með okkur ágætur félagsskap-
ur. Bernard var gæddur miklum
mannkostum sem lýstu sér í leiftr-
andi gáfum, tryggð við vini sína auk
þess sem hann var sérstaklega
skemmtilegur maður. Oft var þá
glatt á hjalla hjá ungu fólki að
skemmta sér. Ísland var þá enn bjór-
laust sem virtist undarlegt í augum
manns sem var alinn upp við kráa-
menningu Bretlandseyja. En Bern-
ard sá við því, hann bjó veigarnar
bara til eins og fleiri á þessum árum,
enda var ekki langt í að lög breyttust
hvað bjórinn varðaði.
Bernard var fljótur að tileinka sér
íslenskuna og hann vildi skilyrðis-
laust láta tala við sig íslensku. Það
skilaði sér hratt og brátt fór hann að
vitna betur og meira í okkar bók-
menntaarf heldur en við og flestir
landa okkar. Um þetta leyti kynntist
hann íslenskri stúlku, en þá háttaði
svo undarlega til að hún var í námi á
Bretlandi þegar hann var í námi hér.
Ekki truflaði það ástina. Þetta var
hún Sigrún skáldkona eins og við
kölluðum hana. Þau bjuggu saman
alla tíð eftir að námsárum lauk.
Hver hélt sína leið eftir námsárin.
Við rákumst hver á annan af og til
næstu árin. Annir og erli húsakaupa,
barnauppeldis og vinnu urðu til þess
að tengsl rofnuðu. Alltaf fylgdist
maður þó með Bernard og varð þess
áskynja að hann naut mikillar virð-
ingar sem þýðandi og bókmennta-
maður.
Fyrir um ári tókum við þrír upp
þráðinn að nýju. Við fórum að hittast
stöku sinnum og spjalla. Það voru
ánægjulegar stundir. Upp rifjaðist
hinn hárbeitti húmor Tjallans. Hann
var ánægður, sáttur við líf sitt, vinn-
una, fjölskyldu og svo barði hann sér
á brjóst fyrir að vera nýlega orðinn
afi.
Aldrei hafði Bernard sótt um ís-
lenskan ríkisborgararétt þrátt fyrir
að vera búinn að búa hér í um þrjá
áratugi. Aðspurður sagði hann það
ekki skipta máli. Hann var hafinn yf-
ir rembing þjóðanna. En samt sem
áður var hann orðinn meiri Íslend-
ingur heldur en margur sem telst til
Íslendinga. Hann hafði meira vald og
þekkingu á menningu okkar og bók-
menntum heldur en flestir innfædd-
ir. Við þökkum fyrir kynni við góðan
dreng sem allt of snemma er fallinn
frá.
Við sendum Sigrúnu og dætrum
hennar og Bernards okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Kristján Lilliendahl og
Þórólfur Antonsson.
Þegar góður vinur deyr, standa
samt eftir í hugum okkar myndir,
smábrot úr kynnum okkar sem ein-
hvern veginn festust eins og á filmu í
minninu. Ég sé Bernard t.d. fyrir
mér eins og hann var þegar ég
kynntist honum fyrst, sem ritstjóra
hjá Iceland Review og News From
Iceland. Þar unnum við saman með
öðrum góðum enskumælandi land-
nemum í þó nokkur ár, að lýsa landi
og þjóð fyrir útlendum lesendum
víða um heim. Ég man eftir Bernard
við næsta borð, eldsnemma um
morgun vinnudags að hringja í ung-
ar dætur sínar til að heyra fréttir af
þeim áður en þær fóru í skóla og leik-
skóla. Man eftir honum að koma með
langa próförk í hendinni af einhverj-
um pistli sem ég hafði skrifað og
honum fenginn í hendur til að breyta
og bæta – sem hann gerði af ein-
stakri lagni. Ég man líka eftir afar
skemmtilegum greinum sem hann
skrifaði um líf okkar aðkomumanna
hér á Íslandi. Alltaf hafði hann skörp
augu fyrir kímni, en væntumþykja
hans um land og þjóð skein í gegn,
nokkuð sem margir pennar enskra
blaða nú til dags mættu taka sér til
fyrirmyndar.
Ég man líka eftir Bernard þegar
við unnum saman við að þýða og rit-
stýra enskum þýðingum á Íslend-
ingasögum, sem komu út í fimm
stórum bindum eftir margra ára
streð. Nokkrir tugir þýðenda, í
a.m.k. fjórum heimsálfum, tóku þátt.
Þeim varð hann að stýra í gegnum
verkið og einnig hvetja og aðstoða
eftir þörfum. Það krafðist ótrúlegrar
þolinmæði að þoka verkinu áfram og
loks í útgáfu, sem ég held að við get-
um öll verið mjög stolt af í mörg ár
enn. Ég var einu sinni spurð hvort ég
væri eins góður þýðandi og Bernard
Scudder. Sem sýnir hvernig hann
hafði orðið mælistika fyrir okkur öll
sem störfum sem þýðendur. Þýðing-
ar Bernards einar og sér væru drjúg
kynning á íslenskum nútímabók-
menntum. Og breiddin í þýðingum
hans er hreint ótrúleg: það er varla
nokkurt athafnasvið á Íslandi sem
hann hefur ekki komið við. Það er
enginn smáarfur sem Bernard Scud-
der lætur eftir sig til að bæta okkur
að einhverju leyti þann missi sem
brotthvarf hans er.
Keneva Kunz.
Um aldarfjórðungur er nú liðinn
síðan leiðir okkar Bernards Scudder
lágu fyrst saman. Óvæntar aðstæður
ollu því að í útgáfustarfi mínu þurfti
ég skyndilega að finna mann, sem
hafði ensku að móðurmáli, var góður
penni, hafði gott vald á íslensku og
átti auðvelt með að þýða íslenskan
texta á ensku. Slíkir menn voru ekki
á hverju strái á Íslandi í þá daga.
Eftir nokkrum krókaleiðum fann
ég Bernard, sem fest hafði ráð sitt og
búsettur var í höfuðstaðnum, og full-
vissaði mig um að hann væri sá, sem
ég leitaði að.
Þetta var honum nýr vettvangur,
við höfðum mörg járn í eldinum og
frá fyrsta degi sá hann vart fram úr
verkefnunum. Jafnframt tók Bern-
ard ábyrgð á enskunni í öllum okkar
útgáfum.
Hann varð fljótlega góður liðs-
maður og þótt hann hefði rólegt yf-
irbragð og ekkert virtist hagga hon-
um var hann röskur við sitt og
eldklár. Það, sem skipti þó höfuð-
máli, var hinn fágaði og menningar-
legi blær á öllum texta, sem hann lét
frá sér fara. Þar var hann í sínu fagi
og byggði á góðum grunni. Daglegt
samstarf varð fljótt mjög gott og ná-
ið og hann féll vel að þessum góða
hópi fólks, sem þarna sneri bökum
saman.
Bernard gat verið skemmtilega
gamansamur og hin meðfædda hóf-
semi hans og lítillæti skapaði honum
notalegt umhverfi, okkur leið alltaf
vel í hans félagsskap. Þannig mætti
lengi telja og verður ekki lokið án
þess að ég nefni, að engan erlendan
mann hef ég heyrt tala jafn fágaða
og blæbrigðaríka íslensku. Tilfinn-
ing hans og næmi í þeim efnum var
einstakt, ég gleymdi mér oft á rabbi
við hann í góðu tómi um heima og
geima.
Bernard var með okkur nær allan
9. áratug liðinnar aldar, baráttan í
útgáfustarfinu var hörð og hann varð
okkur fljótlega máttarstólpinn á sínu
sviði. En einn góðan veðurdag var
hringt til mín úr háu embætti á okk-
ar þjóðarskútu og ég spurður hvort
ég vissi ekki af einhverjum, sem gæti
sinnt þýðingum úr íslensku á ensku
með sóma. Ég þekkti engan, sem
betur væri treystandi en Bernard
Scudder. En ég vildi ekki missa
hann. Ég gerði mér hins vegar grein
fyrir því að vegur hans mundi aukast
við vistaskipti. Hann hafði verið út-
gáfunni ómetanlegur og átti að fá að
njóta þess. Ég gat ekki brugðist hon-
um eftir allt, sem undan var gengið,
og ég nefndi hann til sögunnar.
Bernard kvaddi u.þ.b. ári síðar, ég
saknaði hans mjög en við vorum
áfram mestu mátar. Ég hef vart átt
betri samstarfsmann um dagana,
hann var einstaklega hæfur, ljúfur
og prúður félagi. Og vegur hans óx
með vandasömum verkefnum og
störfum, eftir hann liggja jafnframt
bókmenntaþýðingar, sem eru mikils
metnar.
Hugur minn er fullur þakklætis
fyrir kynni og samvinnu okkar Bern-
ards Scudder. Ég veit að samstarfs-
fólk okkar hjá Iceland Review í þá
daga er sama sinnis og við sendum
konu hans og dætrum og fjölskyld-
unni allri dýpstu samúðarkveðjur.
Minningin um góðan dreng mun lifa
með okkur öllum.
Haraldur J. Hamar.
Meira: mbl.is/minningar
Í gamla daga trúðu menn því að
tilfinningarnar byggju í hjartanu.
Okkur nútímafólki er hins vegar
kennt að hjartað sé aðeins dæla,
margbrotin að vísu, sem heldur okk-
ur á lífi líkt og vél í bíl. Það er ósegj-
anlega erfitt að sætta sig við dauða
manns í blóma lífsins. Sérstaklega
manns eins og Bernards. Það er
táknrænt að hugsa til þess að það
var hjartað í honum Bernard sem
gaf sig. Bernard var nefnilega einn
þeirra manna sem hafa einstaklega
gott, göfugt og stórt hjarta. Hjarta
sem ætíð var fullt af fallegum tilfinn-
ingum og hafði því verið mikið notað
þegar það gaf sig alltof fljótt. Hans
góða hjartalag sýndi sig mest og
best í því hve hann var góður og ást-
ríkur fjölskyldufaðir. Hann hefði
glaður vaðið eld og brennistein fyrir
Sigrúnu Ástríði, vinkonu mína, og
dætur þeirra hjóna, hefði þeim verið
þægð í því.
Bernard var mjög virtur þýðandi
og hefði áreiðanlega ort meira sjálf-
ur en hann gerði, hefði hann ekki
verið einstaklega eftirsóttur þýðandi
og sérlega bóngóður. Ég held að
hann hafi nánast verið eins og lifandi
goðsögn meðal þýðenda því nefndi
maður nafn hans í tengslum við þýð-
ingar af ensku á íslensku, að ekki sé
talað um af íslensku á ensku, þá
sögðu menn: „Já, Scudder – hann
getur þýtt þetta þótt enginn annar
ráði við það.“ Ég neita því ekki að
hafa leitað til hans oftar en einu sinni
um hjálp við þýðingu þótt ég vissi að
hann væri bókstaflega á kafi í þýð-
ingarverkefnum. Alltaf aðstoðaði
hann með glöðu geði og gerði heldur
minna úr vinnu sinni en meira. Samt
var allt sem frá honum kom svo vel
gert að ekki var hægt að gera betur.
Við eftirlifendur getum verið
þakklát fyrir að hafa kynnst
Bernard. Mér er ógleymanlegt þeg-
ar ég fylgdist með honum ala upp
dætur sínar þegar þær voru litlar.
Hann talaði alltaf við þær á ensku og
sagði þeim enskar sögur og kvæði.
Samskipti hans við stelpurnar ein-
kenndust af ótakmarkaðri ástúð sem
um leið fylgdi ástríkur agi, agi sem
var framandi í mínum augum.
Bernard kom með það besta til Ís-
lands úr enskri menningu; kurteisi,
menntun byggða á aldagamalli
breskri hefð og virðingu heimsborg-
arans fyrir siðum og venjum annars
fólks. Og dásamlegan húmor hvort
sem hann var breskur eða bernar-
dskur. Fallegast þótti mér alltaf að
heyra hann tala hvort heldur var ís-
lensku eða ensku því hann valdi orð-
in alltaf svo vel. Yndislegast var þó
þegar hann sagði nöfn þeirra þriggja
sem voru honum dýrmætastar allra,
Sigrún, Hrafnhildur og Eyrún. Það
var eins og hann klappaði þeim á
vangann þegar hann tók nöfn þeirra
í munn sér.
Síðustu misseri hafa verið þung-
bær fjölskyldunni því skammt er um
liðið frá því tengdafaðir Bernards
lést, Eiríkur Hreinn Finnbogason.
Þær mæðgur allar hafa mikils misst,
en Drottinn gaf og Drottinn tók og
sannarlega lagði hann líkn með
þraut þegar Hrafnhildur Ýr fæddi
lítinn afa- og ömmustrák í heiminn
fyrr á þessu ári.
Ég votta allri fjölskyldunni inni-
lega samúð mína. Blessuð sé minn-
ing Bernards Scudders.
María Anna Þorsteinsdóttir.
Logagylltur himinninn í austri var
sem sólgos, þrunginn lífi. Eftir á að
hyggja var hann þó kannski einnig
fyrirheit um þá frétt sem barst okk-
ur stundu síðar. Þoturák birtist og
hvarf eftir því hvernig sólin lék í
skýjum, stundleg silfruð rák eins og
lífið sjálft, sem heilsar og kveður. Við
rýndum í hana þar til hún sást ekki
meir.
Sól hefur síðan hækkað á lofti. Lit-
urinn breyst. Blæbrigði himinhvels-
ins eru síkvik.
Bernard Scudder var einn þeirra
manna sem eru undurnæmir á blæ-
brigði. Blæbrigði tungumálsins, þar
sem þræða þarf af árvekni göngu-
manns hina fíngerðu slóð orða, bera
af virðingu dýrmætan farangur og
koma honum heilu og höldnu til
skila.
Bernard gaf orðum íslenskra
skálda vængi út fyrir landsteinana,
lét þau fljúga eins og fugla himinsins
til allra átta og hlaut fyrir aðdáun og
viðurkenningu. Hann vissi hversu
vandmeðfarið hlutverk þýðandans
Bernard John Scudder
Við hefðum kosið
kvöld að lengstum degi
frá gulum viði
í grafardjúpan sjó
en sagarhljóðið fylgir
sólarlagi
og nú er þögn
við þennan myrka skóg.
Matthías Johannessen.