Morgunblaðið - 08.11.2007, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
E
ru íslenskir frétta-
miðlar í einhverri
kreppu? Ef marka
má formann Alþjóða-
sambands blaða-
manna, Aidan White, eru íslenskir
fréttamiðlar í kreppu, rétt eins og
fréttamiðlar hvarvetna í heim-
inum. Þetta kom fram í afar at-
hyglisverðu viðtali við White sem
birtist hérna í Morgunblaðinu í til-
efni af baráttudegi evrópskra
blaðamanna á mánudaginn.
Ég held að ég sé alveg sammála
White. Íslenskir fréttamiðlar eru í
kreppu. En hvað veldur henni?
Eitt af þremur grunngildum
fréttamennskunnar, sagði White,
er virðing fyrir sannleikanum. Nú
dettur mér ekki í hug að halda því
fram, að nokkur íslenskur fjöl-
miðlamaður fari vísvitandi með
lygar, en stundum held ég að
áhersla á sannleikann fari halloka í
íslenskum fjölmiðlum fyrir áherslu
á og eftirsókn eftir flottheitum og
kúli. Það er að segja, það skiptir í
rauninni litlu máli hvað maður er
að segja, en mikilvægt er að mað-
ur líti sjálfur út fyrir að vera gagn-
rýninn og með allt á hreinu.
Kannski er þetta ekki nema von.
Íslenskir fjölmiðlar eru fyrir löngu
búnir að ofmetta markaðinn, bæði
hvað varðar lestur og áhorf og
einnig hvað varðar umfjöllunar-
efni. Þessa vanda varð fyrst vart
erlendis með fjölmiðlabyltingunni
fyrir um tuttugu árum þegar CNN
og Sky fóru að senda út fréttir –
eða ætti maður að hafa það innan
gæsalappa, „fréttir“? – allan sólar-
hringinn. Þá var orðið til form sem
krafðist innihalds, og óhjákvæmi-
lega varð þrettándinn þunnur.
Fréttamenn sem eru sæmilega
gagnrýnir í hugsun finna oft á dag
fyrir því að þeir séu að skrifa frétt-
ir um eitthvað sem er ekki neitt,
eða skiptir engan máli nema ef til
vill þann sem fjallað er um, sem
nýtur þess að fá athygli eða aug-
lýsingu. Þetta er einfaldlega orðið
eðlilegur þáttur í starfinu.
Fréttamenn verða líka fljótlega
varir við að lesendur hafa í raun-
inni sáralítinn áhuga á svona inni-
haldsrýrum fréttum – nema þær
séu skemmtilegar. Þar af leiðandi
fer afþreyingargildi frétta (hljóm-
ar vissulega eins og mótsögn, en
staðreynd engu að síður) að vega
þyngra eftir því sem sífellt meira
fjölmiðlaframboð krefst sífellt
meira innihalds, og leiðir því til sí-
fellt hærra hlutfalls af innihalds-
rýrum fréttum.
Því að það er alveg ljóst hverju
lesendur sækjast eftir. Þeir vilja fá
að vita sannleikann um stóra at-
burði (og því fjær sem þeir eru því
stærri þurfa þeir að vera til að les-
endur taki eftir þeim – það gilda
greinilega sömu lögmál um fréttir
og fjöll), og svo leita þeir að ein-
hverju sem þeim finnst for-
vitnilegt eða beinlínis skemmti-
legt.
Hvort svona afþreyingarfréttir
eru alveg „sannleikanum sam-
kvæmt“ held ég að lesendur láti
sér oftast í léttu rúmi liggja, enda
líta þeir fyrst og fremst (og rétti-
lega) á þessar „fréttir“ sem af-
þreyingu. En þegar kemur að
fregnum af alvarlegum og stórum
atburðum gera lesendur strangar
kröfur um að allt sé sannleikanum
samkvæmt – þeim fréttamönnum
sem verður hált á því svelli er
sendur tónninn svo um munar.
White nefndi einnig í viðtalinu
að annað grunngildi frétta-
mennsku sé sjálfstæði. Þarna
kreppir skórinn svo sannarlega að
mörgum íslenskum fjölmiðlum.
Það er líklega eitt þekktasta hlut-
verk fjölmiðla að veita valdhöfum
aðhald, og þess vegna eru svoköll-
uð „málgögn“ ekki alvöru frétta-
miðlar.
Vandinn hér á landi (og kannski
víðar) er nú orðinn sá, að margir
fréttamiðlar eru beinlínis í eigu
hinna eiginlegu valdhafa – það er
að segja moldríkra kaupsýslu-
manna. Svo er komið að við liggur
að einungis ríkisfjölmiðlar séu eig-
inlega sjálfstæðir fjölmiðlar. Að
minnsta kosti er æðsta vald rík-
isfjölmiðlanna lýðræðislega kjörið
og sækir þannig umboð til almenn-
ings og ber (strangt til tekið, að
minnsta kosti) ábyrgð gagnvart
þessum sama almenningi.
Æðsta vald fjölmiðla sem eru í
eigu moldríkra kaupsýslumanna
var ekki kosið af neinum og ber því
ekki (jafnvel strangt til tekið)
ábyrgð gagnvart neinum og getur
því gert það sem því sýnist. Við
slíkar aðstæður getur orðið erfitt
um vik fyrir óbreytta blaðamenn
að starfa sjálfstætt, þótt vissulega
séu eigendur fjölmiðlanna alveg
sjálfstæðir – í þeirri merkingu að
þeir geta gert það sem þeim sýnist
við fjölmiðlana sína.
En kreppan í íslenskri fjöl-
miðlun er ekki bara vondum og
gráðugum eigendum að kenna.
Sjálfsritskoðun fréttamanna er
líklega verri en utanaðkomandi
ritskoðun. Sjálfsritskoðun á ís-
lenskum fjölmiðlum birtist með
ýmsum hætti, en ekki síst þeim
sem tilgreindur var hérna í byrj-
un: Það virðist skipta fréttamenn
mestu máli að koma vel fyrir – líta
út fyrir að vera kúl og krítískur –
og vega þessir þættir í mörgum til-
vikum þyngra en sjálft umfjöll-
unarefnið.
Sú sjálfsritskoðun sem er þó lík-
lega sýnu verst er sú sem bannar
allt neikvæði og krefst í staðinn yf-
irborðslegs og skefjalauss jákvæð-
is. Fréttamenn sem verða þessu
jákvæðitrúboði að bráð verða fljót-
lega bitlausir fréttamenn vegna
þess að góðir fréttamenn beita nei-
kvæði eins og hverju öðru vinnu-
tæki.
Vegna þess sem hér að framan
var haft eftir White, um mikilvægi
þess að fréttamenn geti starfað
sjálfstætt, skiptir ekki síst máli að
fréttamenn noti neikvæðið eins og
brynju gagnvart þeim valdhöfum
sem þeir eiga að veita aðhald – og
þá á ég bæði við ráðherra og rík-
isbubba.
Á íslenskum fjölmiðlum hefur
aftur á móti lengi viðgengist ein-
hver undarleg stimamýkt í sam-
skiptum við þessa valdamenn (og
þá á ég bæði við ráðherra og ríka
menn). Og þetta heyrir ekki sög-
unni til. En slík stimamýkt getur
þó í rauninni ekki verið samboðin
neinum fréttamanni með snefil af
sjálfsvirðingu.
Miðlar í
kreppu?
» Á íslenskum fjölmiðlum hefur lengi viðgengisteinhver undarleg stimamýkt í samskiptum við
valdamenn (og þá á ég bæði við ráðherra og ríka
menn). Og þetta heyrir ekki sögunni til.
BLOGG: kga.blog.is
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
NÚ ÞEGAR flest fyrirtæki lands-
ins hafa rekið vefsíður um nokkurt
skeið rekumst við enn á sömu vanda-
málin og í árdaga þegar fyrstu vef-
irnir litu dagsins ljós á Íslandi. Ekki
svo að skilja að engin þróun hafi átt
sér stað, þvert á móti, það hefur mik-
ið vatn runnið til sjávar og við höfum
lært margt. Hins vegar eru enn
nokkur grundvallaratriði að vefjast
fyrir okkur.
Það er við hæfi að líta nánar á
vandann á þessum heiðursdegi not-
endavæni eða World Usability Day.
Dagurinn hefur verið haldinn hátíð-
legur síðan 2005 en markmiðið er að
vekja athygli á nytsemi og hve mik-
ilvægt það er að hanna vefi með þarf-
ir og væntingar notenda í huga.
Mikið hefur verið fjallað um þessi
mál og helstu sérfræðingar heims
skrifað margar lærðar greinar um
vandann. Við hjá Sjá höfum rekið
okkur á að vandinn er tvíþættur hvað
varðar vefi og hvernig notendur nota
netið.
Notendur finna ekki
það sem þeir leita að
Það loðir við að flokkun og fram-
setning efnis sé miðuð að innri starf-
semi fremur en þörfum notenda og
reynist því notendum flókin og tor-
melt. Stundum svarar vefurinn alls
ekki þeim spurningum sem notand-
inn er á höttunum eftir.
Það gleymist stundum að netið lýt-
ur öðrum lögmálum þegar kemur að
skrifum og texta. Hegðun notenda er
allt önnur þegar þeir lesa efni af
tölvuskjá en prentuðum skjölum eða
bókum. Á netinu eru allir að flýta sér
og ef notendur eiga að ná því sem
þarf að koma til skila þarf að koma
því á framfæri á hnitmiðaðan og ein-
faldan hátt. Best er að nota mikið af
millifyrirsögnum og sýna stuttar
klausur eða upptalningu.
Ekki hefur að fullu tekist að ná
tökum á leitarvirkni á vefjum. Það er
allt of algengt að leit á vefjum skilar
notendum ekki tilætluðum árangri.
Hver kannast ekki við að fá upp alltof
fáar, nú eða allt of margar nið-
urstöður? Hvað þá niðurstöður sem
virðast ekki koma málinu neitt við?!
Notendur horfa jafnframt fram hjá
efni sem líkist auglýsingum og því
skal varast að setja fram mikilvægt
efni eingöngu með þeim hætti, alltaf
þarf að vera önnur leið að efninu í
gegnum leiðarkerfi og leit.
Virkni skilar ekki
tilætluðum árangri
Hver hefur ekki lent í því að geta
ekki framkvæmt aðgerð á vef sem
ætti að vera einföld? Eða ekki fundið
þá virkni sem búast mætti við að væri
á vefnum, s.s. umsóknir og eyðublöð.
Stundum er jafnvel auðveldara að
hringja eða fara á staðinn þegar upp
er staðið.
Ákveðnar hefðir hafa skapast í
hönnun og framsetningu efnis á vefj-
um. Mikilvægt er að fylgja þeim
stöðlum sem hafa mótast og forðast
það að koma notendum á óvart. Not-
endum á alltaf að finnast að þeir hafi
stjórn á þeim aðgerðum sem í boði
eru. Ekkert í ferlinu má koma not-
anda á óvart eða hann upplifa að
hann viti ekki hvað hafi gerst eða
skilji ekki til hvers er ætlast af hon-
um. Mikilvægt er að útskýringar og
villuskilaboð séu skýr og leiðbein-
andi.
Auðvitað hefur mikil þróun átt sér
stað hvað varðar nýja tækni og mik-
ilvægt að nýta sér þá möguleika sem
hún býður upp á bæði hvað hönnun
og virkni varðar. Alltaf þarf samt að
gæta þess að brjóta ekki ákveðna
grunnþætti til að halda vefnum not-
endavænum. Notendur verða að
skilja til hvers er ætlast af þeim, hvar
þeir eigi að smella næst og eins verða
þeir að hafa yfirsýn yfir ferlið sem
þeir eru að fara í gegn-
um. Notendur eiga
einnig alltaf að geta
hætt við eða farið til
baka þegar aðgerðir
skiptast í nokkur skref.
Þess skal gæta að
vefurinn eða síður á
honum opnist ekki í
nýjum vafraglugga
nema um sé að ræða
skjöl önnur en vefsíður
(s.s. word, pdf o.s.frv.)
eða verið sé að vísa not-
anda yfir á annan vef.
Notendur þurfa einnig alltaf að skilja
að með því að smella á viðkomandi
tengil sé verið að kalla eftir öðru en
hefðbundinni vefsíðu og fram þurfa
að koma upplýsingar um stærð og
gerð skjalanna sem um ræðir. Þetta
er sérstaklega mikilvægt þegar upp-
lýsingarnar eru ætlaðar til birtingar í
minni tólum, s.s. farsímum.
Vefurinn í farsímanum
Nú líður að því að mörg fyrirtæki
setji upp vefi fyrir þriðju kynslóð-
arfarsíma og sum hafa þegar opnað
slíka vefi. Mikilvægt er að þeir hafi
þar ofarlega á blaði að vera not-
endavænir. Hér eru þarfirnar aðrar
en á hefðbundnum vef. Koma þarf
upplýsingum fyrir á minni skjá og því
takmarkaðri möguleikar, jafnframt
er notkunin önnur. Notendur kæra
sig ekki um ítarlegan texta í farsíma
heldur þurfa þeir hnitmiðaðar upp-
lýsingar.
Þjónusta frétta og afþreying-
arvefja verður eflaust mikið notuð, en
fyrir fyrirtæki almennt er mikilvægt
að skilja að notendur farsímavefja
eru að leita hagnýtra upplýsinga, t.d.
heimilisfanga, símanúmera eða við-
burða á vegum viðkomandi fyr-
irtækis. Hér ætti að nýta virkni-
möguleika þessarar tækni, t.d. að
gera notendum kleift að smella á
símanúmer til þess að hringja.
Hvernig má ná betri árangri?
Greindu þinn markhóp vel, hverjir
tilheyra honum?
Hvert er hlutverk vefjarins og
hver eru markmið hans?
Hvaða væntingar hafa þínir not-
endur og hvað vilt þú segja þeim?
Hannaðu vefinn með þarfir not-
enda þinna í huga.
Vefstefna – lifandi skjal sem hjálp-
ar þér að láta vefinn skila árangri.
Hversu notendavænn
er vefurinn þinn?
Áslaug Friðriksdóttir og
Jóhanna Símonardóttir skrifa
í tilefni af alþjóðlegum degi
nytsemi, sem er í dag
»Dagur nytsemi er ídag. Fyrst var hald-
ið upp á daginn 2005 en
markmiðið er að vekja
athygli á notendavæni
og hönnun með end-
anlega notendur í huga.
Höfundar eru framkvæmdastjóri og
þróunarstjóri Sjá ehf. - www.sja.is
Áslaug FriðriksdóttirJóhanna Símonardóttir
Á Norðurlandaráðsþingi í Ósló í
síðustu viku var meðal annars fjallað
um fyrirkomulag aðildar Færeyinga
að Norðurlandaráði.
Færeyingar hafa lýst
vilja sínum til að fá
fulla aðild en það er
ekki mögulegt sam-
kvæmt stofnsamningi
Norðurlandaráðs,
Helsing-
fors-samningnum frá
1952, á meðan Fær-
eyjar eru hluti danska
ríkisins. Þrátt fyrir það
geta Færeyingar nú
leitt nefndir Norður-
landaráðs, svarað þar
fyrir mál sem þeir bera ábyrgð á og
tekið að öðru leyti fullan þátt í starfi
ráðsins. Þessi framkvæmd á hins
vegar ekki stoð í stofnsamningnum
og því eðlilegt að Færeyingar óski
þess að alþjóðasamningurinn um
norrænt samstarf, Helsingfors-
samningurinn frá 1952, endurspegli
stöðu þeirra innan danska ríkja-
sambandsins og innan norræns sam-
starfs.
Af Íslands hálfu hefur ávallt verið
stutt við þessar óskir Færeyinga á
norrænum vettvangi, þótt þess hafi
jafnframt verið gætt af
Íslands hálfu að forðast
að hlutast til um mál er
lúta að sambandi Fær-
eyinga og Dana. Þau
mál sem lúta að samn-
ingssambandinu milli
landanna verða þessar
vinaþjóðir okkar að
leysa sín á milli.
Á þinginu nú urðu
þau tímamót að Danir
studdu tillögu um að
beina því til ríkis-
stjórna Norðurland-
anna að þær endurskoði
Helsingfors-samninginn með það að
markmiði að samningurinn end-
urspegli þá stöðu sem Færeyingar
njóta nú í reynd innan norræns sam-
starfs. Þar með var einboðið að Ís-
landsdeild Norðurlandaráðs myndi
einnig styðja tillöguna. Tillagan fékk
20 atkvæði en 37 greiddu óbreyttu
ástandi atkvæði sitt.
Andstæðingar tillögunnar um
endurskoðun Helsingfors-
samningsins héldu einkum fram
þeim rökum að ef hafist væri handa
um endurskoðun samningsins kynni
það að valda því að áhugi ríkjanna á
norrænu samstarfi minnkaði og það
liði jafnvel undir lok í núverandi
mynd. Þá hefur því verið haldið fram
að slík endurskoðun sé of flókin.
Það er alveg ljóst að engin slík
vandkvæði eru á endurskoðun
samningsins að það réttlæti að hann
sé ekki aðlagaður breyttum tíma og
látinn endurspegla aukið sjálfstæði
og forræði norrænu sjálfstjórn-
arsvæðanna í eigin málum. Það er
fyrirsláttur að skýla sér á bak við
flókin framkvæmdaatriði í þessu
máli. Samningar um samstarf og
samskipti rótgróinna lýðræðisþjóða
eiga að endurspegla raunveruleik-
ann.
Um aðild Færeyinga
að Norðurlandaráði
Árni Páll Árnason telur eðlilegt
að Færeyingar fái aðild að
Norðurlandaráði
» Af Íslands hálfu hef-ur ávallt verið stutt
við óskir Færeyinga á
norrænum vettvangi.
Árni Páll Árnason
Höfundur er alþingismaður og formað-
ur Íslandsdeildar Norðurlandaráðs.